به گزارش ثریا - پانزدهمین جلسه پایگاه نقد کتابخانه مرکزی پارک شهر به بررسی کتاب «نیایش ما» اختصاص داشت که با حضور ایمان پورنصیر، نویسنده کتاب و علیرضا زندوکیلی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران به عنوان منتقد اثر با همکاری شهرداری ناحیه ۲ منطقه ۱۲ در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر برگزار شد.
در ابتدای این نشست سمانه رحیمی، دبیر محفل ادبی جوانه‌های کتابخانه مرکزی پارک شهر که اجرای نشست را بر عهده داشت به معرفی اجمالی اثر پرداخت و گفت: کتاب «نیایش ما» نوشته ایمان پورنصیر به همت انتشارات طه در اختیار علاقه مندان به کتاب و فریضه الهی نماز قرار گرفت. این اثر کوششی است برای بازخوانی و گزارش رویه و درون مایه نماز؛ در این کتاب، مخاطب، در کنار بخش‌هایی از نامه خدا با برگردان زیبا و روان استاد علی موسوی گرمارودی، با حدیث‌هایی رو به رو می‌شود که از برگزیدگان پاک آفریدگار بازگو شده‌اند. در این گزارش چشم‌های جستجوگر با حدیث ساختگی یا سست برخورد نخواهد کرد و آنچه بازگو شده است، بر پایه دانش شناخت حدیث پذیرفته شده و استوار است.
در ادامه پورنصیر، نویسنده کتاب در معرفی اثرش توضیحاتی ارائه کرد و گفت: اکثر مسلمانان وقتی نماز می‌خوانند به مفهوم آن دقت نمی‌کنند و بیشتر برایشان صرف انجام دادن یک مناسک دینی است. از سوی دیگر کتاب‌های دینی ما بیشتر برای افراد مذهبی نوشته شدند در حالی که ما در جامعه افراد خاکستری داریم بدین معنی که نه خیلی مذهبی هستند و نه خیلی هم دین گریز. این افراد خاکستری شخصیت‌هایی هستند که دین گریز نشده اند. اکثر کسانی که دین را کنار گذاشته‌اند به سوی بی اخلاقی هم رفته‌اند، گرچه استثنا هم وجود دارد. بنابراین یکی از مخاطبان اصلی این کتاب این دسته از افراد هستند.
وی ادامه داد: درباره نماز هم کتاب‌های بسیاری نوشته شده اما برای افراد غیرمذهبی کمتر اثری در این‌باره نوشته شده است. یکی از آثاری که برای مخاطبان غیر مذهبی نوشته شده کتاب «نماز چیست» نوشته شهید بهشتی است که بسیار خوب اما موجز و کوتاه است. شهید بهشتی را بیشتر به عنوان شخصیت سیاسی می‌شناسند در حالی که ایشان مبلغ دینی بسیار خوبی بودند.
پورنصیر با بیان اینکه این کتاب با زبان ساده و روان با مخاطب صحبت می‌کند، افزود: بسیاری خدا را قبول دارند اما این سوال را مطرح می‌کنند که چه نیازی است برای نیایش با خدا نماز بخوانیم. من در این کتاب سعی کردم به این سوال پاسخ دهم.
وی با اشاره به اینکه در کتاب تلاش شده از احادیث معتبر استفاده شود، یادآور شد: متأسفانه در بسیاری از کتاب‌های مذهبی احادیثی آورده می‌شود در حالی که یک کذاب آن را روایت کرده و حدیث تحریف‌شده‌ای است. ما سعی کردیم در این اثر، سره را از ناسره تشخیص دهیم و روایت‌های معتبر را ذکر کنیم و روی این موضوع حساسیت داشته باشیم.
علیرضا زند وکیلی، مدیرکل کتابخانه‌های استان تهران که به عنوان منتقد در این نشست حضور داشت با اشاره به روایتی از امام رضا علیه السلام، گفت: به فرموده این امام، «نماز نیکوترین صورتی است که خدا خلق کرده است» و باید از این صورت به سیرت برسیم.
وی ادامه داد: مؤلف در این زمینه کتاب اولی است اما من کتاب و نثرش را دوست داشتم. قبل از نقد این کتاب باید بگویم، ما در نقدمان به کتاب و فیلم و اساساً در هر نقدی باید فلسفه آن را بشناسیم و این سوال را بپرسیم که چرا باید یک اثر را نقد کنیم. پاسخ این است، چون اگر چیزی در آن مغفول مانده به آن پرداخته شود و به نویسنده برای بهبود اثر کمک کنیم.
زندوکیلی با اشاره به نظریه مرگ مؤلف گفت: این بدین معنی است که کتاب باید آن قدر گویا باشد که مؤلف به آن سنجاق نشود، بنابراین باید کتاب به قدری واضح و شفاف باشد که تمام منویات مؤلف را شرح دهد. از این منظر نثر کتاب خواندنی است.
وی افزود: با توجه به اینکه نویسنده، مخاطبان کتاب را افرادی می‌داند که نه خیلی بی‌دین هستند نه دین دار، باید بگویم مخاطب کتاب باید سواد بالایی برای درک آن داشته باشد و بنابراین مخاطب عام برای خواندن این اثر با مشکل مواجه می‌شود. بنابراین اصل متن برای مخاطب عام ثقیل است و مؤلف، کتاب را برای مخاطب عام ننوشته است. از این جهت فکر می‌کنم این هم نقطه قوت از جهتی و هم ضعف اثر از این جهت است.
به گفته مدیرکل کتابخانه‌های استان تهران، فیزیک و ظاهر کتاب خوب است و حتی قابلیت جیبی شدن دارد و می‌شود همراه با مخاطب باشد. از سوی دیگر زوایه‌دید مؤلف به کتاب بسیار خوب است اما این زاویه آن قدر بدیع نیست که بگوییم مبتکرانه است و در عین حال تکراری هم نیست.
زندوکیلی با اشاره به اینکه متن کتاب غلبه بر مفهوم دارد و گاهی بر آن سوار است، گفت: مؤلف در بخشی از کتاب حوصله به خرج داده و گاهی در بخش‌هایی با کم توجهی رد شده است. نویسنده وقتی درباره وعده‌های ۵ گانه و ۳ گانه نماز حرف می‌زند سریع رد می‌شود یا وقتی درباره غلوکنندگان دین و نسبت غیب گویی به ائمه صحبت می‌کند، به سرعت از کنار آن رد می‌شود. در حالی که می‌توان به برخی از این مباحث بیشتر پرداخت و آنها را بررسی کرد.
مدیر کل کتابخانه‌های استان تهران یکی دیگر از مباحث مطرح شده در کتاب را، سلام بر پیامبر در نماز عنوان کرد و گفت: دیدگاه مؤلف در کتاب این است که اگر ما سلام بدهیم گویی فرد خودش را در مقامی می‌بیند که در محضر پیامبر است و ایشان جوابش را می‌دهند. مؤلف می‌توانست این را بیشتر شرح دهد که معصوم مرده و زنده ندارد و جواب می‌دهد اما چون مبنایش بر ایجاز بوده می‌توان از آن گذر کرد.
وی افزود: نویسنده کتاب، مخاطب را متاله و دین دار در نظر گرفته و اصل را بر دین داری مخاطب گذاشته در حالی که می‌شود به مخاطبان غیر دین دار هم توجه کرد.
به گفته زندوکیلی، یکی دیگر از مباحثی که در کتاب می‌توانست مورد بررسی قرار گیرد این است که در ایران در چه بازه زمانی آدم‌ها موحد بودند و نماز داشتند. نمازشان چه کیفیتی داشته. آیا خوب بوده یا نه.
وی خطاب به پورنصیر، نویسنده اثر گفت: اگر به مقام خلیفه الهی انسان می‌پرداختید و از این منظر وارد نماز می شدید، بهتر بود؛ چون باید نسبت به مخاطب یک فضای شخصیتی بسازیم و این مقام خلیفه الهی برای این فضاسازی بسیار مهم است. بسیاری از بزرگان ما از این شروع می‌کنند و به حرف اصلی می رسند، بنابراین رنگ مسائل عرفانی در کتاب کم بوده است.
زندوکیلی تصریح کرد: در کتاب برخی از آیات با معنی آمده و برخی هم نه در حالی که می‌شد، هارمونی بهتری وجود داشته باشد و به طور مثال همه آیات با معنی ذکر شوند. برخی از واژگان کتاب نیز حالت فانتزی دارند، مثلاً مؤلف از نیایش آزاد و ویژه نام برده در حالی که این واژگان خاص مؤلف است و بیشتر حس فانتزی به مخاطب می‌دهد.
وی با بیان اینکه بخش درون مایه، دو سوم کتاب را در برگرفته، توضیح داد: فلسفه نماز با درون مایه‌های نماز فرق دارد. مؤلف به هر کدام از اینها گریزی زده و اگرچه درون مایه‌های کتاب، بی درون مایه نبود اما کامل هم نیست و در واقع با ایجاز نوشته شده در حالی که بهتر بود برای درک بهتر مخاطب ارجاع به منابع بیشتر داده می‌شد.
زلف کتاب را به زلف عرفان گره بزنید!
زند وکیلی با بیان اینکه از منابع دست اول خوبی مانند عیون اخبار الرضا، احادیث کلینی، شیخ مفید و صدوق در کتاب استفاده شده، افزود: ارجاعات به توضیح المسائل در کتاب فقط یک مرجع داشته و به طور مثال همه از آقای شبیری زنجانی بوده و چند مورد هم به آیت‌الله سیستانی اشاره شده، در حالی که شاید اگر از نظرات مراجع دیگر هم استفاده می‌شد بهتر بود.
وی سخنان خود را با چندپیشنهاد به مؤلف کتاب ادامه داد و افزود: جا داشت از کتاب آداب الصلاه امام خمینی رحمة الله علیه برای بخش دوم کار استفاده می‌کردید. همچنین کتاب اسرار الصلاه نوشته میرزا جواد آقا ملکی تبریزی می‌توانست برای بخش درون مایه نماز استفاده شود. حجت‌الاسلام قرائتی هم نگاه جالبی دارد که می‌شد از آن در کتاب استفاده کرد. قولی هم از دکتر شریعتی آوردید اما ایشان قولشان در مسائل دینی به عنوان جامعه شناس سندیت ندارد، گرچه حرف درست را باید در نظر گرفت اما این یک قول از دکتر شریعتی را شاید نتوان مبنا در نظر گرفت. کتاب اسرار العبادات و حقیقه الصلاه هم اثر معروفی است که جا داشت از آن استفاده شود.
وی گفت: در کتاب از واژه آسیب نماز استفاده شده که واژه درستی نیست باید به مسائلی بپردازید که به نماز آسیب می‌زند.
زند وکیلی با بیان اینکه رشته فلسفه سنگین بوده و همه فهم نیست، گفت: از عرفان به معنای اعم نه علمی که جذابیت بالایی دارد، می‌توانستید در اثر استفاده کنید؛ بنابراین اگر در این اثر به گرایشات معنوی بیشتر پرداخته می‌شد، بهتر و جذاب‌تر بود.
وی خطاب به پورنصیر یادآور شد: اگر شما زلف کتاب را به زلف عرفان گره بزنید، دستتان بازتر است. این کتاب را باید مثل یک ظرف متراکم ببینیم که می‌تواند بازتر شود.
بخش پایانی این نشست به بیان نظرات حضار درباره کتاب اختصاص داشت که در آن به نکاتی چون آشنایی زدایی و نگاه جدید به نماز، زبان سالم و پاکیزه کتاب، استفاده از منابع جامع و متنوع، استفاده از آثار خارجی مانند الیاده و دوباتن درباره موضوع کتاب و نیز بیان نکات خواندنی و کمتر ذکر شده درباره نماز اشاره کرد.
منبع : وابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران