به گزارش ثریا - مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارشی عملکرد تبصرهها و بندهای قانون بودجه سال ۱۴۰۲ که دارای بیشترین ارتباط با حوزه آموزش عالی و تحقیقات هستند و اهم مسائل دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی در بخش دولتی در چهار حوزه فضای کالبدی، پژوهش، فرهنگی و اجتماعی و رفاهیات دانشجویی و میزان تحقق اعتبارات و عملکرد صندوقهای رفاه دانشجویان وزارتخانههای علوم و بهداشت، برخی از دانشگاهها و نیز جهاد دانشگاهی را بررسی کرده است.
نتایج نشان میدهد مؤسسههای آموزش عالی و پژوهشی کشور نتوانستهاند از تسهیلات مالی خارجی موضوع تبصره ۳ بند «الف» استفاده کنند.
همچنین تبصره بند «ل» با موضوع هزینهکرد حداقل پنج درصد از اعتبارات هزینهای وزارت علوم و بهداشت به استثنای فصول (۱ و ۴ و ۶) در حوزههای فرهنگی، دینی، تربیتی و انقلابی دانشجویان و اساتید به دلیل ابهام در متن از منظر دامنه شمول حکم این ماده و صرف ۹۰ درصدی اعتبارات هزینهای دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی در مصارف اجتناب ناپذیر (مانند حقوق و دستمزد)، عملکرد ضعیفی داشته است.
مهمترین مسائل دانشگاهها و مؤسسههای آموزشی و پژوهشی
کاهش ارزش اعتبارات آموزش عالی کشور، علیرغم رشد عددی این اعتبارات در دهه اخیر موجب شکل گیری مسائل عمیقی در اغلب دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور شده است. به عبارتی در سالهای اخیر بالای ۹۰ درصد اعتبارات اغلب دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی تنها کفاف حقوق و دستمزد نیروی انسانی این مؤسسات را داده است.
برای نمونه حدود ۹۲ درصد بودجه هزینهای دانشگاه تهران به عنوان بزرگترین دانشگاه کشور با ۵۰ هزار نفر دانشجو، صرف پرداخت حقوق کارمندان و اعضای هیأت علمی میشود. در خصوص سایر دانشگاهها نیز وضعیت به همین منوال است.
در ادامه اهم مسائل مبتلا به دانشگاههای کشور ناشی از ضعف اعتبارات این دستگاهها، آمده است:
* فرسودگی بنا و تأسیسات ساختمانهای آموزشی و رفاهی
با توجه به اینکه بالای ۹۰ درصد اعتبارات هزینهای دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی صرف هزینههای غیرقابل اجتناب مانند حقوق و دستمزد نیروی انسانی میشود، اغلب این مؤسسات نتوانستهاند اقدام به بازسازی بناهای رفاهی و آموزشی و تعمیر و به روزرسانی تأسیسات ضروری آنها کنند.
هم اکنون صندوقهای رفاه دانشجویان خوابگاههای دانشجویی را به ۵ سطح تقسیم بندی کردهاند که سطح ۵ نشان دهنده نامناسبترین شرایط و سطح یک نشان دهنده مناسبترین وضعیت خوابگاه است.
هم اکنون بالغ بر ۷۸ هزار متر مربع با ظرفیت حدود ۵۵۰۰ نفر از خوابگاههای دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به وزارت علوم در سطح ۵ یعنی بدترین وضعیت به لحاظ میزان فرسودگی بنا و امکانات قرار دارند که بازسازی و نوسازی آنها تا رسیدن به سطح یک نیاز به حدود ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار دارد.
همچنین، بالغ بر یک میلیون و ۶۸۵ هزار مترمربع دیگر از خوابگاههای دانشجویی در سطوح ۲ تا ۴ قرار دارند که نیاز به بازسازی و رسیدن به سطح یک دارند. به طور کلی بازسازی و تعمیرات خوابگاههای وابسته به صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم به بالغ بر ۲,۴۶۱ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
علاوه بر این بالغ بر ۷۷ هزار مترمربع معادل ۸ درصد زیربنای خوابگاههای وزارت بهداشت بالای ۵۰ سال سن دارند و حدود ۱۰۵ هزار مترمربع دیگر یعنی ۱۱ درصد بین ۴۰ تا ۵۰ سال سن دارند.
همچنین، بنابر گزارش دانشگاههای تهران، خوارزمی، شیراز، تبریز و غیره برخی از ساختمانها و تأسیسات ساختمانی آنها فرسوده شده و نیاز به بازسازی و ایمن سازی دارند. باید توجه کرد ضعف در تحقق اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در سال ۱۴۰۲ در برخی از دانشگاهها نشان دهنده ادامه وضع موجود است.
برای نمونه در ۸ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ میزان تحقق اعتبارات تملک دارایی سرمایهای دانشگاه فردوسی مشهد صفر، دانشگاه یاسوج تنها ۱۲ درصد و جهاد دانشگاهی ۲۸ درصد بوده است.
* ضعف فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی
با وجود تصریح بند «ل» تبصره ۹ قانون بودجه سال ۱۴۰۲ درخصوص هزینهکرد حداقل ۵ درصد از اعتبارات هزینهای وزارتخانههای علوم و بهداشت در فعالیتهای «فرهنگی، دینی، تربیتی و انقلابی دانشجویان و اساتید»، هزینهکرد دانشگاهها در این زمینه به دلیل مصرف بیش از ۹۰ درصد اعتبارات هزینهای برای سایر برنامهها ازجمله حقوق و دستمزد، به ناچار به حاشیه رفته است.
با این شرایط لازم است در قوانین بودجه سالیانه در ردیفهای اختصاصی هر دانشگاه، ردیف جداگانه ای برای برنامهها و فعالیتهای فرهنگی در نظر گرفته شود. اهمیت موضوعات و مسائل فرهنگی با توجه به تعطیلی فعالیتهای فرهنگی در دوران همه گیری کرونا و فراگیری و تأثیرات شبکههای اجتماعی، اهمیت مضاعفی پیدا کرده است.
* افت کیفیت و کمیت رفاهیات دانشجویی
اعتبارات هزینهای صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم که برای برنامههای بسیار مهم و متعددی نظیر ازدواج، اسکان، فرزندآوری، یارانه تأمین خوابگاه، وام تحصیلی برای دانشگاههای دولتی و غیردولتی در کلیه دورهها و مقاطع در دانشگاههای دولتی غیرپزشکی و غیردولتی نظیر دانشگاه آزاد اسلامی در نظر گرفته شده است، تنها ۱,۱۴۰ میلیارد تومان در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ پیش بینی شده که در ۸ ماهه نخست این سال حدود ۵۸ درصد آن تحقق یافته است.
هرچند در صورت تحقق صددرصدی نیز به دلیل سرانه پایین این اعتبارات (سهم هر دانشجو حدود ۳۶۵ هزار تومان) کفاف همه برنامههای فوق مانند کمک هزینه شهریه، اسکان و غیره را نمیدهد.
ردیف مستقل وام شهریه دانشجویی از سال ۱۴۰۰ حذف شده که به عدم توانایی این صندوق در پرداخت وام شهریه به اغلب متقاضیان دامن زده است، به طوری که در سال ۱۴۰۲ تنها به ۱۰۰ هزار نفر یعنی حدود ۳ درصد دانشجویان غیرپزشکی در دو بخش دولتی و غیردولتی قابلیت پرداخت وام وجود داشته است.
علاوه بر این، اعتبارات تملک دارایی سرمایهای این صندوق تنها به میزان ۴ میلیارد تومان برای برنامه تعمیرات اساسی و تجهیزات پیش بینی شده بود که میزان تحقق آن تا آذرماه سال ۱۴۰۲ صفر بوده است.
بنابراین، با محدودیت اعتبارات رفاهی دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی از یکسو و محدودیت مضاعف اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان و مصارف متعدد آن از سوی دیگر نمیتوان به تحقق سیاستهای جمعیتی کشور و قوانین مرتبط مانند ماده ۱۰۳ قانون برنامه ششم توسعه و ماده ۷ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت با موضوع احداث، تکمیل، تأمین و تجهیز خوابگاههای متأهلین دانشجو در دانشگاهها امید داشت.
براساس اطلاعات این جدول میزان تحقق اعتبارات هزینهای صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حدود ۵۰ درصد (۳۵۰ میلیارد تومان) بوده و این صندوق موفق شد نزدیک به ۱۲۱ هزار فقره وام به حدود ۷۰ هزار نفر و مجموعاً به مبلغ ۳۴۳ میلیارد تومان پرداخت کند.
با این حال در نزدیک به ۴۳ دانشگاه / دانشکده علوم پزشکی خوابگاه متأهلی وجود ندارد و تنها تعداد ۸۸۸ سایت / سرای متأهلی در ۲۱ دانشگاه و دانشکده علوم پزشکی وجود دارد. بر این اساس، با وجود بیش از ۴۲ هزار نفر دانشجوی متأهل در دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزش عالی وزارت بهداشت، این تعداد واحد خوابگاهی متأهلی به هیچوجه پاسخگوی نیاز به خوابگاه متأهلی نیست و تنها دو درصد از دانشجویان متأهل را میتواند پوشش دهد.
با توجه به آنچه گذشت در شرایط موجود تأمین رفاهیات دانشجویی از قبیل هزینههای ایاب و ذهاب، غذا و خوابگاههای دانشجویی که از هزینههای اجتناب ناپذیر محسوب میشوند، به صورت حداقلی تأمین میشود. این موارد برای دانشگاههایی که در حاشیه و یا خارج از شهر قرار گرفتهاند به دلیل نیاز بیشتر به سرویسهای ایاب و ذهاب سختتر است.
جدول میزان تحقق اعتبارات مصوب سه دانشگاه ایلام، یاسوج و فردوسی مشهد و صندوقهای رفاه وزارتخانههای علوم و بهداشت (میلیارد تومان)
در این گزارش به تبصرههای قانون بودجه هم اشاره شده است. مهمترین تبصره در این حوزه در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ تبصره «۹» است که چند بند آن به حوزه آموزش عالی مرتبط است. در این گزارش بندها و تبصرههای مختلف مرتبط با این حوزه بررسی شده است.
تبصرهها و بندهای بررسی شده در موضوعات متفاوتی شامل اخذ تسهیلات از بانکها با اولویت خرید و تکمیل خوابگاههای متأهلی و تجهیزات آزمایشگاهی موضوع تبصره «۹» بند «الف»، واریز وجوه اداره شده پرداختی از محل بازپرداخت وامهای شهریه دانشجویی از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۴۰۲ به حساب صندوقهای رفاه دانشجویی به عنوان کمک موضوع تبصره «۹» بند «ب» و هزینهکرد حداقل پنج درصد از اعتبارات هزینهای وزارت علوم و بهداشت به استثنای فصول ۱ و ۴ و ۶ در حوزههای فرهنگی، دینی، تربیتی و انقلابی دانشجویان و اساتید موضوع تبصره «۹» بند «ل» بوده است.
جدول میزان بررسی تبصرههای قانون بودجه سال ۱۴۰۲ در حوزه آموزش عالی
بررسی وضعیت اعتبارات عمومی برخی از دانشگاهها نشان میدهد بیش از ۹۰ درصد اعتبارات این دانشگاهها صرف هزینههای اجتناب ناپذیر نظیر حقوق و دستمزد میشود و امکان پرداختن به سایر برنامهها و فعالیت را برای آنها دشوار کرده است.
به نظر میرسد چنین وضعیتی بر اغلب مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی کشور حاکم باشد. نتیجه این شرایط در دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی فرسودگی بناها و تأسیسات ساختمانهای آموزشی و رفاهی کاهش فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی و افت کیفیت و کمیت رفاهیات دانشجویی بوده است، به طوری که بالغ بر ۱.۵ میلیون مترمربع از زیربنای خوابگاههای دانشجویی نیاز به بازسازی دارند.
میزان اعتبارات هزینههای صندوقهای رفاه دانشجویان وزارت علوم نشان میدهد این اعتبارات با برنامهها، فعالیتها و تکالیف قانونی پیش بینی شده برای این صندوق تناسب ندارد (سهم
هر دانشجو ۳۶۵ هزار تومان)، برای مثال تنها حدود ۳ درصد از دانشجویان تحت پوشش این صندوق شانس دریافت وام شهریه دارند.
ازجمله تکالیف صندوقهای رفاه دانشجویی که عمل به آنها از عهده این صندوقها خارج یا بسیار دشوار است، پرداخت یارانه سود و کارمزد تسهیلات با اولویت تسهیلات مربوط به احداث و تکمیل خوابگاههای متأهلین موضوع بند «الف» تبصره «۹» به دلیل محدودیت اعتبارات صندوقهای رفاه دانشجویان برای پرداخت یارانه سود و کارمزد تسهیلات است.
پرداخت مازاد هزینه تحصیلی دانشجویان تحت پوشش کمیته امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی کشور و ایثارگران و فرزندان آنها موضوع بند «ب» تبصره «۹» از محل این بند ممکن نبوده است. زیرا میزان اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم و بهداشت از محل این بند بهترتیب ۱.۸ میلیارد تومان و صفر بوده است.
منبع : وزارت علوم تحقیقات و فناوری