به گزارش ثریا - یکی از محورهای تمدن‌آفرینی کشورها و ملل در همه زمان‌ها، مرجعیت علمی و پیشرو بودن مراکز علمی آنها در تولید علم، فناوری و دانش بوده است. در تمدن سازی ایرانی چه قبل و چه بعد از اسلام نیز سرآمدی علمی به طور ویژه‌ای وجود داشته است. اولین دانشگاه به مفهوم وسیع کلمه با ساختارهای نزدیک به دانشگاه در دوران کنونی، متعلق به ایران و دانشگاه جندی شاپور است.
دانشگاه، در تمدن ایرانی و به ویژه قرن‌های چهار تا هفت بعد از اسلام با نگاهی جامع به تربیت عالم می‌پردازد. به عبارتی علاوه بر توجه به آموزش علوم تخصصی و حتی نگاه میان رشته‌ای و چندوجهی، به تربیت یک انسان مؤثر و مفید برای جامعه نیز اهتمام داشته است. این نگاه جامع‌نگر منجر به پرورش اندیشمندان حکیمی همچون ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، غیاث الدین کاشانی، خواجه نصیرالدین طوسی، عمر خیام و سایر عالمان شد که در وجوه مختلف علمی و اخلاقی صاحب نظر و مکتب فکری بودند.
یکی از نقاط متمایزکننده و برجسته دانشگاه در دنیای نو نسبت به الگوهای پیشین را می‌توان امکان ارائه محتوای علمی به گستره‌ای عظیم از دانشجویان دانست؛ اما همین امکان نقاط ضعفی نیز دارد که مهمترین آن توجه نکردن به ویژگی‌های ذاتی و توانمندی های دانشجویان در یادگیری و از طرفی تمرکز ویژه بر ارائه صرف دانش تخصصی است.
فاصله گرفتن از رویکردهای اخلاقی تربیتی و معنوی، از چالش ها و نقاط ضعف دانشگاه در دنیای امروز است؛ هرچند نمی‌توان آثار مثبت و تحولی دانشگاه در شکل جدید خود را در ارتقای دانش عموم انسان‌ها در جهان نادیده گرفت و می‌توان با رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت الگوی جدیدی از دانشگاه‌ها ارائه کرد. برای تحقق این مهم درک صحیح از آینده، برداشت صحیح از تجربه الگوهای تمدنی ایران اسلامی و بهره‌مندی از تجربیات دانشگاه کنونی، می‌تواند سرآغاز ایجاد نسل جدیدی از دانشگاه‌ها مبتنی بر جامع‌نگری و حکمت در ایران، جهان اسلام و دنیا باشد.
طرح دانشگاه حکمت‌بنیان نخستین بار در تابستان ۱۳۸۹ در دیدار رمضانی اساتید دانشگاه‌ها با مقام معظم رهبری ارائه شد و ایشان در همان جلسه ضمن استقبال از این طرح خواستار پیگیری آن شدند. از این رو موضوع ابتدا از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سپس در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی پیگیری و طرح «تدوین سند دانشگاه حکمت بنیان» با مدیریت قاسم عمو عابدینی، معاون آموزشی وزیر علوم در مدت نزدیک به هشت سال اجرا شد.
ماموریت اصلی این طرح گردآوری اساتید، صاحب نظران و منابع مرتبط با تدوین این سند در قالبی مناسب و عملیاتی بود؛ پس از اقدامات اساسی اولیه و تشکیل کارگروه‌هایی از اساتید حوزه و دانشگاه در دستیابی به طرح اولیه بحث، ورود به مرحله تحقیقات این طرح در سه مرحله و در ۱۴ گام تعریف و به دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شد.
بر این اساس هشت اصل اساسی در نظریه دانشگاه حکمت بنیان ارائه شده است و در طول ۱۲ سال اخیر نیز نظریه‌پردازان و متخصصان متعددی در این زمینه تلاش کرده و حتی بخشی از دستاوردهای این نظریه در دانشگاه‌ها اجرایی شده است.
از ابتدای دولت سیزدهم موضوع مهم در برنامه تحولی دولت، دانشگاه حکمت بنیان بود و معاونت آموزشی وزارت علوم این موضوع را دنبال کرد و این موضوع در برنامه قانون توسعه هفتم نیز قید شده است.
قاسم عموعابدینی، معاون آموزشی وزیر علوم
تشکیل کمیته‌های مختلف در معاونت آموزشی برای تدوین آیین‌نامه‌ها
قاسم عموعابدینی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد اقدامات عملی برای تشکیل دانشگاه‌های حکمت‌بنیان اظهار داشت: بر اساس ماده ۹۷ قانون هفتم توسعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید برای تشکیل دانشگاه‌های حکمت‌بنیان اقدام کنند.
وی ادامه داد: در مرحله اول ۳۰ دانشگاه که جزء دانشگاه‌های برتر کشور هستند، در زمینه مدیریت، آموزش، پژوهش، فناوری، امور دانشجویی، فرهنگی، جذب دانشجو و همه ابعاد دیگر به دانشگاه حکمت‌بنیان تبدیل می‌شوند.
دانشگاه حکمت‌بنیان دانشگاهی است که درجه علمی و جایگاه اجرایی آنها از همه دانشگاه‌ها برتر است. دانشگاهی که ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا به دنبال این هستند که دانشگاه فلسفی و مبتنی بر حکمت داشته باشند. البته حکمت خاص ایرانیان است و بس. بنابراین ما دانشگاهی را معرفی می‌کنیم و قصد داریم اجرایی کنیم که همه کشورها هم پیگیر آن هستند ولی مختص ایرانیان است.
معاون آموزشی وزارت علوم در مورد این دانشگاه‌ها اظهار داشت: همه دانشگاه‌هایی که تا رتبه ۳۰ دارند (در رتبه‌بندی وزارت علوم) یا برخی دانشگاه‌های تخصصی، جزء این ۳۰ دانشگاه هستند. بیشتر دانشگاه‌های تهران هم در میان این ۳۰ دانشگاه هستند؛ زیرا این دانشگاه‌ها رتبه‌ها زیر ۲۰ دارند و چند دانشگاه غیرانتفاعی و واحدهایی از دانشگاه آزاد هم هستند.
وی توضیح داد: برای اجرایی شدن این موضوع اکنون کمیته‌هایی در معاونت آموزشی وزارت علوم با حضور نمایندگانی از دیگر معاونت‌ها تشکیل شده است که در این کمیته‌ها آیین‌نامه‌ها بررسی می‌شود با این هدف که ببینیم آیین‌نامه‌های فعلی در کدام بخش‌ها با اصول دانشگاه حکمت‌بنیان تطبیق دارد، کجا باید مواردی اضافه و کجا باید حذف شود.
استاد دانشگاه تهران گفت: آیین‌نامه جذب، ارتقای هیات‌علمی، آیین‌نامه آموزشی، آیین‌نامه فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و همه این آیین‌نامه‌های فعلی با دو مورد یکی آیین‌نامه‌های ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا و اصول نسل دانشگاه‌های خاص حکمت‌بنیان ایرانی بازبینی و تطبیق داده می‌شود. اصول دانشگاه‌های حکمت‌بنیان ایرانی که شامل اخلاق‌محوری، شاگردمحوری، برنامه‌محوری و استادمحوری است. هدف این است که آیین‌نامه‌های مناسب دانشگاه‌های حکمت‌بنیان تدوین و در نهایت تصویب شود.
وی در این مورد که آیین‌نامه‌ها چه زمانی نهایی و ابلاغ می‌شوند، تصریح کرد: بخشی از آیین‌نامه‌ها ابلاغ شده و بخشی دیگر باید تا مهر سال ۱۴۰۳ آماده و بعد از تصویب ابلاغ شود. پذیرش دانشجویان به شکل استادمحوری ابلاغ و در سال اجرا شده است ولی اینکه یک بسته شده و در دانشگاه طبق آن عمل شود باید آماده شده و بعد از جلسه هیات دولت اجرا شود. این دانشگاه‌ها از همه جهت مانند بخش بودجه تغییراتی خواهند داشت و همچنین نیاز به هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه هم دارند.
منبع : وزارت علوم