به گزارش ثریا، سال گذشته سندی با عنوان "سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیامرسانهای اجتماعی" برای حمایت از پیامرسانهای داخلی در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید. از زمستان پارسال و با داغ‌تر شدن بحث فیلترینگ شبکه‌ی پیامرسان خارجی تلگرام، موضوع تقویت ابزارهای داخلی اهمیت بیشتری پیدا کرد و با اجرای قانون مسدودسازی تلگرام، هفت پیامرسان داخلی (سروش، گپ، آی‌گپ، بله، ایتا، بیسفون پلاس و ویسپی) توسط مرکز ملی فضای مجازی انتخاب شدند تا مورد حمایت دستگاه‌های مسئول قرار گیرند و با این حمایت تقویت شده و بتوانند نیازهای پیام‌رسانی مردم را برطرف کنند.
چند هفته پیش حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات و رئیس هیئت مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد که مرکز ملی فضای مجازی تصمیم گرفته پنج پیامرسان داخلی را از گردونه حمایت حذف کند و از این پس فقط دو پیامرسان که در بررسی‌های این مرکز به عنوان ابزارهای برتر انتخاب شده‌اند، مورد حمایت دولتی قرار گیرند. در همین راستا گفتگویی داشتیم با حمید فتاحی تا علت و جزئیات بیشتری از این تصمیم را جویا شویم.
در ابتدا خودتان در خصوص این تصمیم جدید مرکز ملی فضای مجازی توضیح دهید.
سال گذشته طرح حمایت از پیامرسان های داخلی با مصوبه شورای عالی فضای مجازی آغاز شد و در آن تکالیفی برای هر کدام از دستگاه‌های حاکمیتی تعیین شد و به دستگاه‌های مربوطه اعلام شد. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هم بر اساس قانون و هم بر اساس انگیزه‌هایی که خودمان در حمایت از پیامرسانهای داخلی داشتیم و همچنین برای اینکه این صنعت مثل همه حوزه‌های دیگر فناوری اطلاعات در داخل کشور نقش پررنگ‌تری را ایفا کند و آورده‌های اقتصادی و اشتغال و در نهایت توسعه صنعت فناوری اطلاعات را در پی داشته باشد، در این جهت حرکت کرد و برای آن برنامه‌ریزی و نسبت به آن اقدام کرد. الحمدللّه امروز میتوانم بگویم این تکالیف را کامل انجام دادیم و در کنار آن مرکز ملی فضای مجازی به طور جزئی درباره نحوه اجرای این تکالیف ابلاغیه‌هایی داشت که همه انجام شد و گزارش آن هم بارها داده شده است. به عنوان مثال میتوان به بیانیه‌ی مدیران پیامرسانهای داخلی در حمایت و قدردانی از کمک‌ها و همراهی‌های وزارت ارتباطات اشاره کرد.
اما یک نکته مهم که ما همیشه به آن اعتقاد داشتیم این است که موضوعات فنی که وزارت ارتباطات می‌تواند در آن زمینه حمایت کند، همه‌ی ماجرا نیست بلکه اقبال کاربران به پیامرسانهای داخلی و رسیدن آنها به بلوغ لازم برای اینکه بتوانند از پیامرسانهای داخلی به عنوان یک ابزار سراسری در داخل کشور استفاده کنند - مثل خیلی از کشورهای دنیا که این اتفاق در آنها رخ داده است- بُعد مهم دیگر ماجراست. فقط بُعد فنی نیست که باید کمک و حمایت شود و در سند مصوب شورای عالی فضای مجازی نیز تکالیفی برای بخش‌های دیگر هم تدوین شده که به نظر من به آنها خوب عمل نشده است. ابعاد اجتماعی و فرهنگی، موضوع رسانه‌ای و اعتماد عمومی از مواردی است که متأسفانه به آنها پرداخته نشده است. اگر همه این ابعاد کنار یکدیگر قرار گیرند و به نحو کاملی اجرا شوند، در نهایت به اقناع کاربر برای استفاده از پیامرسانهای داخلی منجر می‌شوند. اگر این اقناع اتفاق افتاد، دیگر شما نیازی به موضوعات سلبی، دفعی و فیلترینگ، انسداد و.... نخواهید داشت. یعنی اگر از نظر فنی، اعتماد، حفظ حریم خصوصی، راحتی کاربر، دریافت خدماتی مانند امور بانکی و در مجموع کاربرپسند بودن، یک پیامرسان مطلوب به کاربر ارائه شود، منجر به اقناع کاربر می‌شود و دیگر با هیچ وسیله‌ای نمی‌توانیم کاربر را از آن پیامرسان یا اپلیکیشن دور کنیم.
اما اگر برعکس این باشد و بخواهیم به صورت اجبار و محدودسازی عمل کنیم تا کاربران به سمت یک اپلیکشن خاص بیایند، هیچ وقت این اتفاق نخواهد افتاد و این اعتقاد ماست. در آیتم‌هایی که گفته شد، هر کدام سهم ویژه‌ای دارند که به نظر ما سهم موضوع جلب اعتماد کاربر و تضمین حفظ حریم خصوصی آن که امروزه تبلیغات منفی زیادی در این حوزه می‌شود، بیشتر است. دستگاه‌های ذی‌ربط باید به این موضوع ورود کنند و وزارت ارتباطات در این حوزه ورود کرده و قانون حمایت از حریم خصوصی کاربران را در قالب پنج لایحه تهیه کرده که در دولت تقریباً نهایی شده و به امید خدا به مجلس شورای اسلامی ارائه خواهد شد.
در ابتدای فیلترینگ تلگرام ما شاهد مهاجرت گسترده مردم به پیامرسانهای داخلی بودیم اما با شُل شدن فیلترینگ این روند متوقف شد؛ لذا نمی‌توانیم بگوییم فیلترینگ بی‌تأثیر بوده است. اینطور نیست؟
موضوعی که شما با عنوان شُل شدن فیلترینگ از آن نام می‌برید، وجود ندارد؛ فیلترینگ طبق قانون توسط اپراتورهای لایه خدمات اپراتورهای مخابراتی انجام می‌شود و بر طبق قانون مصوب این اقدام اتفاق افتاد. آن چیزی که منجر به بازگشت کاربران به استفاده از پیامرسان تلگرام شد، نسخه‌های فارسی این پیامرسان بود و فعالیت این نسخه‌ها هم بر اساس تصمیم مرکز ملی فضای مجازی بود و وزارت ارتباطات نقشی در آن موضوع نداشت. مرکز ملی فضای مجازی به عنوان قرارگاه فرماندهی فضای مجازی نسخه‌های فارسی را از همه جوانب، با همه فوائد و مضراتش بررسی کرده و این سیاست را اتخاذ کرده است که البته تا حد زیادی قابل دفاع هست چون در همان ایامی که کاربران به سمت پیامرسانهای داخی آمدند، آنها دچار مشکلات فنی عدیده شدند که این مشکلات هم مشکلات سخت افزار و هم مشکلات مقیاس‌پذیری و معماری بود. که البته من اشاره به این موضوع کنم که در دی ماه 96 در پیامرسانهای داخلی یک و نیم میلیون ثبت‌نام کاربر انجام شده بود و تا شهریور امسال این عدد به 15 میلیون ثبت نام رسید و این یعنی یک رشد 10 برابری در این حوزه صورت گرفته است.
یعنی می‌خواهم بگویم که کار پیامرسانهای داخلی را کم‌ارزش نکنیم اما به هر حال در ایام فیلترینگ تلگرام شاهد بودیم که آنها دچار مشکلات فراوان فنی شدند. یعنی اینکه از یک جایی به بعد، آن نرم‌افزار و معماری آن از تعداد کاربران پشتیبانی نمی‌کند که اتفاقاً بر همین اساس مرکز ملی فضای مجازی کارگروهی از متخصصان فنی را مأمور کرد و آنها جزئیات حوزه معماری فنی، سخت افزار، نرم افزار، توانمندی‌های برنامه پیامرسانهای داخلی را بررسی کردند و آنها را رتبه‌بندی کردند. طبق قراری که مرکز ملی فضای مجازی از قبل با مدیران پیامرسانهای داخلی داشت، از این به بعد حمایت‌ها به همه پیامرسانهای داخلی معطوف نخواهد شد و فقط دو پیامرسان مورد حمایت قرار می‌گیرند که بر اساس ارزیابی‌های ریز فنی که مستنداتش هم موجود است، آن دو توانمندی فنی بیشتری نسبت به بقیه دارند.
بنابراین آن روزی هم که کاربران همه به سمت پیامرسانهای داخلی آمدند، همین ضعف‌های فنی وجود داشت، در نهایت شاید مثلاً 10 تا 12 میلیون کاربر آمدند که در برابر بیش از 40 میلیون کاربری که در حوزه پیام‌رسانی فعال هستند، حدود 20 درصد آنها می‌شود اما پیامرسانهای داخلی با مشکلات فنی مواجه شدند. این مشکلات ریشه‌ای بود و با تجربه‌ای در این مدت کسب کردند، الان خیلی بهتر شده است. اگر ما کاربر را به اقناع برسانیم و با رضایت قلبی و به خاطر امکانات، صرفه اقتصادی و اطمینان از حفظ حریم خصوصی به سمت یک ابزار و اپلیکیشن بیاید، دیگر به هیچ طریقی نمی‌توان کاربر را از آن جداکرد.
آن دو پیام‌رسانی که در لیست حمایت باقی می‌مانند، کدام پیام‌رسان‌ها هستند؟
طبق ابلاغیه ای که از سمت مرکز ملی فضای مجازی داشتیم، پیامرسان های سروش و گپ این قابلیت فنی و توانمندی را از خود نشان دادند و انتخاب شدند. تیم‌های فنی از دستگاه‌های مختلف جمع شدند و آیتم‌هایی مانند نوع معماری، مقیاس پذیری، قابلیت توسعه، سخت‌افزار، نرم‌افزار، به روز بودن، نوع پروتکل‌هایی که استفاده می‌کنند، نوع توسعه پذیری، ارتباط با خدمات بانکی، خدمات دولت الکترونیک و.... بررسی کردند و در نهایت این دو پیامرسان از رتبه بالاتری برخوردار شدند. البته اگر دلیل دیگری برای این انتخاب وجود داشته باشد، خود دوستان مرکز ملی فضای مجازی حتماً توضیحات کامل‌تری را ارائه می‌کنند.
چه حمایتی قرار است از این دو پیامرسان شود؟
این را باید مرکز ملی فضای مجازی تعیین کند؛ وزارت ارتباطات این اصل را دارد که با پنجاه درصد قضیه که حمایت و پشتیبانی از پیامرسان داخلی است، موافق است و ما کاملاً پای کار هستیم و وزیر محترم در برنامه‌ریزی‌های وزارتخانه، حوزه‌های مالی را مأمور کردند که به صورت کامل با نگاه به آینده و توانمندی‌های پیامرسانهای داخلی، حمایت مناسب صورت گیرد و نه اینکه حمایتی انجام شود که خدای نکرده پول بیت‌المال جایی خرج شود که عایده‌ای نداشته باشد. وزارت ارتباطات طبق فرمولی که مرکز ملی فضای مجازی اعلام خواهد کرد و با مدیریت مرکز، هیچ کوتاهی در این بخش نخواهد بود، همانطور که در بخش حمایت از آن هفت پیامرسان طبق تکالیف‌مان، هیچ کوتاهی نداشتیم. ما اعتقاد داریم که از صنعت داخلی و توسعه فناوری اطلاعات توسط متخصصان داخلی باید حمایت کنیم و آن بخشی که ما کمی اختلاف‌نظر داریم، بحث نحوه برخورد با پیامرسانهای خارجی و حوزه استفاده از فرصت‌ها و دفع آسیب‌های آنها است که آن هم تابع قوانین کارشناسی است.
این دو پیام رسان (سروش و گپ) به لحاظ فنی توانایی جذب چند میلیون کاربر را دارند؟
در حال حاضر هر کدام می‌توانند حدود 10 میلیون کاربر را پشتیبانی کنند اما باز هم امکان توسعه دارند و مدل معماری‌شان به گونه‌ای است که توسعه‌پذیر هستند و از این بابت جای نگرانی نیست و خود آنها هم انگیزه‌ی زیادی برای ادامه مسیر دارند.
در ابتدای فیلترینگ تلگرام این نقد وارد می‌شد که وجود هفت پیامرسان کار را برای مردم سخت می‌کند اما در پاسخ گفته می‌شد که ما نمی‌خواهیم مشکل انحصاری که در تلگرام بود، در یک پیامرسان داخلی ایجاد شود؛ آیا وجود تنها دو پیامرسان انحصار ایجاد نمی‌کند؟
دقیقاً برای جلوگیری از انحصار دو پیامرسان انتخاب شدند؛ همچنین سایر پیام‌رسان‌ها هم منع نمی‌شوند و می‌توانند کارشان را ادامه دهند. اتفاقاً من خبر دارم که یکی از همین تیم‌هایی که در این تصمیم جدید از گردونه حمایت حذف شده، در حال ادامه کار با جدیت است و طرح‌های جدیدی را هم دارد و این موضوع روی عزم آنها تأثیری نداشته و حتماً مرکز ملی فضای مجازی هم هر جا لازم باشد، از آنها حمایت می‌کند و اینطور نیست که دورشان یک خط قرمز کشیده شده باشد.
باشگاه خبرنگاران