به گزارش ثریا - شورای فرهنگ عمومی کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با هدف گسترش فرهنگ پژوهش در کشور ۲۵ آذر را روز ملی پژوهش نام‌گذاری کرد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ‪۱۳۷۹‬ (و با تغییرات در این وزارتخانه از وزارت فرهنگ و آموزش عالی) چهارمین هفته آذر را به نام هفته پژوهش نام گذاشت و پس از آن از سال ‪۱۳۸۴‬ این نام به هفته پژوهش و فناوری تغییر نام یافت. هفته پژوهش و فناوری ملی امسال هم ۱۹ تا ۲۵ آذر برگزار می‌شود و معمولا دانشگاه‌ها و نهادهای مختلف نیز هفته پیش از آن (۱۲ تا ۱۹ آذر)، هفته استانی پژوهش و فناوری را با قدردانی از پژوهشگران و برگزاری نمایشگاه‌ گرامی می‌دارند.

در آستانه هفته پژوهش و فناوری با حجت‌الاسلام رضا غلامی مدرس و پژوهشگر فلسفه سیاسی و مطالعات فرهنگی، رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، مؤسس و رییس مرکز پژوهش های علوم انسانیِ اسلامی صدرا (غیردولتی) و عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در مورد پژوهش در حوزه علوم انسانی و مسائل و مشکلات آن، گفت‌وگو کرده‌ایم.

وی دانش‌آموخته علوم سیاسی با گرایش اندیشه سیاسی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است و دروس حوزوی را نیز در چند مدرسه و حوزه‌ علمیه؛ از جمله حوزه علمیه قائم چیذر گذرانده و پس از پایان سطح سه حوزه در درس خارج فقه رهبر معظم انقلاب اسلامی شرکت کرده است.

باید به پژوهشگران اعتماد کرد

رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، علوم اجتماعی و تمدنی در مورد موانع پژوهش در حوزه علوم انسانی اظهار داشت: مهم ترین مانع پژوهش در کشور، کمبود فضای علمی مساعد و تثبیت‌شده برای نوآوری در یک چرخه کامل است. وقتی یک محقق یا یک‌ گروه تحقیقاتی برای انجام کار مهمی شایسته شناخته شدند، باید به آنها اعتماد شود و با فراهم‌آوری بی حد و اندازه امکانات مورد نیاز و تامین آرامش آنها، زمینه توفیق تحقیق فراهم شود.

غلامی ادامه داد: چه بسا گاهی باوجود سرمایه‌گذاری روی یک تحقیق، نتایج دلخواه حاصل نشود، حتی گاهی بارها تحقیق شکست بخورد. در این شرایط، کارفرما چه دولت باشد و چه بخش خصوصی، باید از خطرپذیری کافی برخوردار باشند تا به‌تدریج و با صبر و حوصله، آن اتفاق مهم یعنی موفقیت در پژوهش رقم بخورد.

وی در مورد اهمیت پژوهش در علوم انسانی در رشد کشور، تدوین سیاست‌ها و حکمرانی مطلوب نیز گفت: علوم انسانی مقدمه لازم در شکل‌گیری حکمرانی مطلوب در کشور است و ممکن نیست کشوری بدون برخورداری از تحقیقات قوی در علوم‌انسانی قدرتمند توانسته باشد حکمرانی خود را تقویت کند. گاهی از ضعف کارآمدی در مدیریت ها گلایه می کنیم؛ اما توجه نداریم کارآمدی به صورت دفعی و بدون طی مراحل منطقی حاصل نمی‌شود.

یکی از مهم‌ترین مراحل، شکل‌گیری یک علوم انسانی قدرتمند است. علوم‌انسانی را در حد یک فعالیت فرهنگی تشریفاتی تقلیل داده‌ایم و طبیعی است با این علوم انسانی به‌سختی بتوان به انتظاراتی که هست و دائم در حال افزایش است، رسید.

پژوهشگر حوزه فلسفه سیاسی در مورد بودجه تخصیص داده‌شده برای پژوهش‌های علوم انسانی در مقایسه با پژوهش در حوزه‌های دیگر؛ مانند علوم پایه و حوزه های فناوری‌های نوظهور توضیح داد: به نظر من، سهم‌بندی بودجه پژوهش باید در نقشه جامع علمی کشور و بر حسب ظرفیت‌ها و اهداف علمی صورت بگیرد. اگر نقشه چنین کارکردی نداشته باشد، فایده عملی ندارد.

غلامی تصریح کرد: ولی صرف نظر از آنچه در نقشه جامع باید مشخص می‌شده و نشده است، معتقد هستم اگر تحول در علوم انسانی را یک اولویت تلقی کنیم و تحول را محتوایی در نظر بگیریم، پژوهش در علوم‌انسانی باید سهم بالایی در بودجه پژوهش داشته باشد که اکنون اینطور نیست. تقریبا علوم انسانی سهم روشنی ندارد و نظام آموزش عالی هرگز مشخص نکرده برای پژوهش‌های علوم انسانی چه بودجه‌ای پیش بینی شده است.

وی در مورد وضعیت پژوهش در علوم انسانی در نظام‌های دانشگاهی و مهم‌ترین مشکلات آن و همچنین راه فائق آمدن بر این مشکلات گفت: مشکل اصلی اینجاست که علوم‌ انسانی جایگاه رفیعی در نظام‌آموزش عالی ندارد و حتی گاه با چشم‌ مزاحم به آن نگاه می‌شود.

در چنین شرایطی، رونق گرفتن‌ پژوهش در دانشگاه‌ها قاعده نیست؛ بلکه استثنا است و به گرایش هیات‌رییسه دانشگاه بستگی دارد. در پژوهشگاه‌های علوم‌ انسانی و اسلامی هم بیش از اینکه به پژوهش به معنای واقعی توجه شود، کتاب تولید می‌شود آنهم‌ کتاب‌هایی که عمده آن مرور ادبیات علمی گذشته و تکرار مباحث قبلی به اشکال گوناگون است.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در مورد تجربه‌های موفق خارجی در پژوهش‌های علوم انسانی که به دستاوردهای مورد توجه تبدیل شده است، یادآور شد: در دانشگاه‌های مهم دنیا پژوهش‌های علوم‌ انسانی اگر از پژوهش‌های علوم‌ پایه، فنی و مهندسی و پزشکی ارزشمندتر نباشد، از آنها ارزش کمتری ندارد. در برخی دانشگاه‌ها، دست استادان ارشد برای تشکیل یک جمع زبده برای انجام پژوهش آزاد درباره یک مساله کلیدی باز است و همه امکانات برای به ثمر نشستن پژوهش در اختیار استاد ارشد قرار می‌گیرد.

چرا مقالات علوم انسانی کمتر در نشریات معتبر بین‌المللی چاپ می‌شود؟

غلامی تصریح کرد: حتی بخشی از همایش‌ها، فرصت های مطالعاتی، نشریات و غیره همه در خدمت پژوهش‌های بزرگ و کلیدی است. البته حامیان پژوهش‌های علوم انسانی در برخی کشورهای توسعه یافته هم مجموعه‌های دولتی و هم بخش خصوصی‌ هستند. گاهی بخش خصوصی در حمایت‌های خود جدی تر از دولت است.

وی در این خصوص که چرا پژوهش‌های علوم انسانی در کشور به کاربست عملی تبدیل نمی‌شود، توضیح داد: اینگونه نیست که بتوان گفت مطلقا کاربست عملی ندارند. مشکل بزرگ‌تر اینجاست که در شمار زیادی از دستگاه‌ها تمایلی به استفاده از پژوهش‌های علوم‌ انسانی نیست یا گاهی دانش لازم برای بهره‌گیری از تحقیقات وجود ندارد یا از علوم انسانی انتظارات بی‌جایی شکل می‌گیرد.

رابطه دانشگاه و جامعه، دانشگاه و دولت و دانشگاه و صنعت یک رابطه دو طرفه است. البته منکر برخی ضعف‌ها در پژوهش‌های علوم انسانی نیستم؛ اما اظهارنظرها درباره رابطه علوم انسانی و حوزه کاربرد باید دقیق باشد.

پژوهشگر حوزه فلسفه سیاسی همچنین در این زمینه که مقالات پژوهشگران ایرانی حوزه علوم انسانی کمتر در سطح بین‌المللی معرفی می‌شود، گفت: حداقل سه دلیل وجود دارد؛ تفاوت گفتمانی، رعایت نکردن استانداردهای محتوایی و فرمی مورد اصرار مجلات معتبر بین المللی در فرایند تالیف مقالات ایرانی و ضعف تسلط محققان علوم انسانی به زبان های رایج دنیا.

منبع :  پژوهشگاه مطالعات فرهنگی