شبکه علمی ثریا- در یادداشتی تحلیلی به بررسی پدیده جنگ شناختی و تأثیر آن بر هویت زنان ایرانی پرداخته ایم. این جنگ نامرئی با استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، باورها و رفتارهای زنان را از کودکی تا مادری هدف قرار داده و در بستر فرهنگ ایرانی که زنانگی در آن با ارزش‌های سنتی و مدرن گره خورده، اثری دوچندان دارد.

دوران دختری: بذرهای تردید در خاک فرهنگ
 از کودکی دختران ایرانی در معرض روایاتی قرار می‌گیرند که زنانگی را به انطباق با معیارهای خاص گره می‌زند. تبلیغات، سریال‌های عامه‌پسند، عروسک‌های وارداتی و انیمیشن‌ها، دختر ایده‌آل را با ظاهری بی‌نقص و رفتاری محجوب یا مطابق با الگوهای غیرواقعی معرفی می‌کنند. این روایات پنهان که "ارزش تو به نگاه دیگران وابسته است"، در ذهن دختران ریشه دوانده و طبق پژوهش‌ها، نارضایتی از ظاهر را در آن‌ها افزایش می‌دهد.

روایتی دیگر، زنانگی را با ضعف برابر می‌داند. در قصه‌های عامه‌پسند، قهرمانان اغلب مردان ناجی‌اند و دختران نقش‌هایی منفعل دارند. این پیام، به‌ویژه در فرهنگ ایرانی که هنوز سایه نقش‌های سنتی بر آن سنگینی می‌کند، دختران را به این باور می‌رساند که قدرت با زنانگی سازگار نیست و برای مقبولیت باید از جاه‌طلبی دست بکشند.

نوجوانی و جوانی: دام کلیشه‌ها و تضادها
در دوران نوجوانی، جنگ شناختی با ابزار شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام شدت می‌گیرد. روایت "بدن تو، هویت توست" با فیلترهای زیبایی و تصاویر بلاگرهای سبک زندگی، زنان جوان را به سمت معیارهای غیرواقعی سوق می‌دهد. این امر در فرهنگ ایرانی که زیبایی زنانه همواره ارزشمند بوده، با فشارهای اجتماعی برای ازدواج و مقبولیت گره خورده و اضطراب و نارضایتی از ظاهر را به‌ویژه در میان زنان جوان شهری افزایش می‌دهد.

روایت دیگری زنان را میان دوگانه‌های کاذب "زنانگی سنتی یا موفقیت مدرن" گرفتار می‌کند. سریال‌های ایرانی اغلب زنان موفق را به‌عنوان افرادی تنها یا غیر زنانه نشان می‌دهają، گویی برای پیشرفت باید از نقش‌های سنتی فاصله بگیرند. این پیام در جامعه‌ای که زنان همزمان با انتظارات سنتی برای همسری و مادری و فشارهای مدرن برای استقلال روبه‌رو هستند، تعارض هویتی و احساس گناه و ناکافی بودن ایجاد می‌کند.

مادری: فشار کمال در فرهنگ خانواده‌محور
نقش مادری در فرهنگ ایرانی مقدس است اما جنگ شناختی این نقش را به میدان فشارهای غیرواقعی بدل کرده است. روایت "مادری یعنی کمال مطلق" از طریق پست‌های اینستاگرامی مادران بلاگر و تبلیغات، مادری همیشه شاد، منظم و موفق را به تصویر می‌کشد. در ایران که خانواده‌محوری ارزشی عمیق دارد، این الگوهای غیرواقعی، مادران را که اغلب با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، دچار احساس ناکامی، استرس و گناه می‌کند.

در مقابل، روایت دیگری مادری را کم‌ارزش جلوه می‌دهد. در برخی محتواهای شبکه‌های اجتماعی که موفقیت را به استقلال مالی و شهرت گره می‌زنند، مادری به‌عنوان نقشی فرعی نشان داده می‌شود. این پیام در فرهنگ ایرانی که مادری هسته هویت بسیاری از زنان است، به کاهش اعتماد به نفس و انزوای عاطفی منجر می‌شود.

روایات پنهان: چگونه ذهن‌ها تسخیر می‌شوند؟
جنگ شناختی در ایران با ابزارهای بومی‌شده عمل می‌کند. کانال‌های تلگرامی و صفحات اینستاگرامی با تحلیل رفتار کاربران، محتواهایی را نمایش می‌دهند که دقیقاً نقاط ضعف آن‌ها را هدف می‌گیرد. تکرار این پیام‌ها، آن‌ها را به هنجار تبدیل کرده و احساساتی مثل ترس از ناکافی بودن یا نیاز به تأیید به اهرم‌های فشار بدل می‌شوند. این مکانیزم‌ها در فرهنگ ایرانی که قضاوت اجتماعی وزن سنگینی دارد، اثری دوچندان دارند.

پیامدهای ماندگار: از فرد تا جامعه
این روایات پنهان و تحمیلی، زنان ایرانی را از هویت چندوجهی‌شان جدا می‌کنند. دختری که با کلیشه‌های زیبایی بزرگ شده، زنی که در دوگانه‌های کاذب گرفتار است، و مادری که حس ناکافی بودن دارد، همگی در معرض بحران هویت و کاهش سلامت روان قرار می‌گیرند. این تأثیرات به نسل بعد منتقل شده و در سطح جامعه، پیوندهای خانوادگی را که ستون اجتماع در فرهنگ ایرانی هستند، تضعیف کرده و انزوای عاطفی را گسترش می‌دهد.

راه رهایی: بازپس‌گیری زنانگی ایرانی
برای ایستادگی در برابر این جنگ شناختی، باید بر هوشیاری و سواد رسانه‌ای کار کرد. پرسیدن سوال "این پست چه می‌خواهد از من بسازد؟" می‌تواند روایات پنهان را افشا کند. تولید محتواهای بومی که زنانگی ایرانی را در تنوعش نشان می‌دهند – از زنان روستایی تا مادران شاغل – و گفت‌وگوهای صمیمی در جمع‌های خانوادگی و دوستانه که در فرهنگ ایرانی ریشه دارد، می‌تواند کلیشه‌ها را بشکند و زنان را از انزوای رسانه‌ای نجات دهد.

بازتعریف زنانگی بر اساس ارزش‌های شخصی و نه فشارهای بیرونی، هویت زنان ایرانی را آزاد می‌کند. جنگ شناختی علیه زنانگی ایرانی نبردی است که در پست‌های اینستاگرامی، سریال‌های خانگی و حتی قصه‌های کودکی جریان دارد. اما زنان ایرانی با ریشه‌های عمیق فرهنگی و انعطاف‌پذیری‌شان می‌توانند این روایات را افشا کنند و زنانگی را نه به‌عنوان قالبی تحمیلی، بلکه به‌عنوان جشنی از اصالت و تنوع بازتعریف کنند. این مقاومت فرهنگی نه‌فقط برای زنان، بلکه برای آینده خانواده و جامعه ایرانی حیاتی است.