در ماه آگوست تحریم‌های علیه صنعت هوانوردی، ارزی و برخی کالاهای ایرانی از جمله فرش اعمال شده بود و هم اکنون نیز ۸ کشور از اجرای تحریم‌های نفتی معاف شده و بقیه باید روابط خود با ایران را در حوزه نفتی و همچنین همکاری‌های مالی متوقف کنند.

ایران به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با گروه 1+5 آمریکا همچنان پایبند است و بازرسان سازمان ملل می‌گویند این کشور به اجرای تعهدات خود ادامه داده است. 

ترامپ به صورت یکجانبه در ماه می از توافق هسته‌ای خارج شد و علی رغم مخالفت بین‌المللی راه را برای اعمال تحریم‌های دوباره علیه ایران باز کرد.

کارشناسان بر این باورند که حالا که تحریم‌های آمریکا به طور کامل علیه ایران اعمال شده است، یک بازی موش و گربه بین این دو کشور آغاز خواهد شد و در حالی که واشنگتن به دنبال اعمال هرچه قوی‌تر تحریم‌ها علیه ایران است، تهران نیز به دنبال یافتن راه‌هایی برای دور زدن آنهاست.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا شخصا اذعان کرده است که اصلا تعجب آور نیست اگر ایران به سمت دور زدن تحریم‌ها برود.

علی‌ سرزعیم، مشاور اقتصادی در مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری ایران می‌گوید: چندین سیاست برای مقابله با تحریم‌های آمریکا آماده شده است.

وی که استاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران نیز هست در گفت و گو با الجزیره تأکید کرد: آمریکا هر کاری که از دستش برمی‌آید برای تنبیه ایران انجام می‌دهد و ما نیز برای مقابله با آن هر کاری که می‌توانیم انجام خواهیم داد. حال این سوال مطرح می‌شود که ایران چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد تا تحریم‌های آمریکا را دور بزند.

* معافیت از تحریم‌ها 

ایران همواره توانسته است به تجارت با شرکای خود که از آمریکا معافیت تحریمی دریافت کرده‌اند، ادامه دهد. روز گذشته پمپئو از معاف شدن کشورهای چین، هند، ایتالیا، ژاپن، یونان، کره جنوبی، تایوان و ترکیه از تحریم‌های نفتی علیه ایران خبر داد. 

پمپئو به مدت زمان اعطای این معافیت‌ها اشاره نکرد اما گفت که این اقدام با هدف جلوگیری از نوسان قیمت نفت در بازار جهانی انجام شده است.

وزیر امور خارجه کره جنوبی نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد: این معافیت‌ها برای مدت ۶ ماه خوب است و امکان تمدید آن نیز وجود دارد. 

پمپئو در سخنان خود گفت: از زمانی که ترامپ در ماه می خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد یک میلیون بشکه در روز از صادرات نفت ایران کاسته شده و این کشور از این محل ۲.۵ میلیارد دلار ضرر کرده است.

علی رغم آنکه ترامپ مدعی است که می‌خواهد درآمد نفتی ایران را به صفر برساند اما ایران می‌گوید دریافت معافیت‌ها توسط خریداران نفتی یک پیروزی است؛ چراکه این کشور می‌تواند پس از تحریم‌ها نیز می‌تواند نفت صادر کند.

بنا به بررسی‌های انجام شده توسط شبکه خبری CNBC آمریکا در ماه سپتامبر ایران به طور متوسط بین ۱.۷ تا ۱.۹ میلیون بشکه نفت صادر کرده است.

این میزان کاهش حدود ۸۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات ایران نسبت به ماه می را نشان می‌دهد اما با توجه به افزایش قیمت نفت در بازار جهانی طی این مدت درآمد نفتی ایران تغییر زیادی نکرده است. 

* مکانیزم اروپایی دور زدن تحریم‌ها 

روز ۲۴ سپتامبر بود که اروپایی‌ها از برنامه خود برای ایجاد یک مکانیزم جدید برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران به نام SPV خبر دادند.

فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت: SPV به شرکت‌های اروپایی اجازه می‌دهد تا بر اساس قوانین اتحادیه اروپا به همکاری با ایران ادامه دهند و دیگر کشورهای جهان نیز می‌توانند از این مکانیزم استفاده کنند. 

اتحادیه اروپا به همراه انگلیس، روسیه، آلمان،‌ فرانسه، چین و آمریکا از جمله طرف‌های مقابل ایران در توافق هسته‌ای بودند. طرح اروپا برای ایجاد SPV یک اقدام برای مقابله با سیاست‌های ترامپ محسوب می‌شود. درواقع SPV قرار است به عنوان یک اتاق کلرینگ یا پایاپای عمل کرده و نقل و انتقال پول بین ایران و شرکت‌های اروپایی را در زمانی که تحریم‌های آمریکا معامله مستقیم را ممنوع کرده است، انجام دهد. به عنوان مثال اگر یک شرکت نفتی اروپایی از ایران نفت یا گاز بخرد، پول ایران از طریق SPV سپرده‌گذاری شده و این کشور می‌تواند از این سپرده خود برای واردات کالا از اروپا استفاده کند. هنوز مشخص نیست ساختار نهایی SPV چگونه خواهد بود. 

از طرف دیگر اقبال آن بین شرکت‌های اروپایی نیز نامشخص است و معلوم نیست آنها از این مکانیزم استفاده خواهند کرد یا خیر. بسیاری از شرکت‌های اروپایی نظیر توتال، فعالیت‌های پرسودی در آمریکا دارند و در صورتی که به تعامل با ایران ادامه دهند، از سوی آمریکا تنبیه خواهند شد.

ایجاد SPV نیز یک برد برای ایران محسوب می‌شود؛ چراکه نشان می‌دهد اروپا را در مقابله با ترامپ با خود همراه کرده است.

* قوانین مسدودساز اتحادیه اروپا

در ماه آگوست اتحادیه اروپا قوانین مسدودساز خود را به روز کرد تا از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران محافظت کرده و به آنها اجازه دهد تا به تعامل با ایران ادامه دهند. این قوانین همچنین به شرکت‌های اروپایی اجازه می‌دهد تا به دلیل خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا بتوانند دعوی قضایی طرح کنند. این قوانین همچنین با اشخاص اروپایی امکان عدم رعایت تحریم‌های آمریکا را داده و از آنها در برابر اقدامات تنبیهی آمریکا حفاظت می‌کند؛ چراکه اقدامات تنبیهی آمریکا بدون تأیید کمیسیون اروپایی امکان اجرا شدن ندارند.

این قوانین برای شرکت‌های اروپایی که در آمریکا فعالیتی ندارند کاربرد دارد، البته امکان استفاده از آن برای ایران نیز توسط شرکت‌های بزرگ اروپایی با فعالیت‌های بین‌المللی محدود خواهد بود؛ چراکه این شرکت‌ها به صورت اتوماتیک در هر تعاملی با ایران در معرض تهدید آمریکا قرار دارند.

* بورس ایران

در اواخر ماه اکتبر، ایران عرضه نفت در بورس را آغاز کرد و در دقایق اولیه ۲۸۰ هزار بشکه نفت به بخش خصوصی فروخت. ایده اولیه عرضه نفت در بورس در دهه ۲۰۰۰ میلادی و زمان آغاز اعمال نخستین تحریم‌ها علیه ایران اجرایی شد. در روز نخست عرضه نفت در بورس انرژی ایران در دقایق اولیه ۲۸۰ هزار بشکه نفت با متوسط قیمت ۷۴.۸۵ دلار در هر بشکه به فروش رسید و در این روز در مجموع یک میلیون بشکه عرضه شد.

نکته اینجاست که این نفت در بورس انرژی ایران به خریداران داخلی و خارجی فروخته شده و خریداران می‌توانند آن را در بازار جهانی عرضه کنند، اما رهگیری آنها برای آمریکایی‌ها بسیار سخت‌تر خواهد بود.

دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا چندین شخص حقیقی و شرکت حقوقی را در لیست تحریم‌های ایران قرار داده است اما یک شرکت جدید که نام آن در لیست خزانه‌داری آمریکا نیست به طور قانونی می‌تواند در بورس انرژی ایران نفت بخرد.

* اقدامات غیررسمی

محمد اسلامی، کارشناس حوزه تحریم، می‌گوید: دولت ایران برای دور زدن تحریم‌ها اقدامات دیگری را نیز مدنظر دارد.

وی گفت: تهران تمایلی به گفت و گو در این باره به صورت عمومی در باره این اقدامات ندارد.

این کارشناس تأکید کرد: تمام ساختاری را که ایران برای مقابله با تحریم‌ها تعریف کرده است، غیر عمومی و غیررسمی است که شامل توافقات سوآپ ارزی با دیگر کشورها و همچنین مبادله با ارزهای مجازی است و هم اکنون برخی شرکت‌ها اجرای این روند را آغاز کرده‌اند.

اسلامی گفت: ایران شرکای تجاری نظیر چین و روسیه دارد که تمایلی به فاصله گرفتن از تهران ندارند. علی رغم اینکه نام روسیه در میان کشورهایی که از آمریکا معافیت تحریم‌ها را دریافت کرده‌اند به چشم نمی‌خورد اما مسکو مخالفت خود را با تحریم‌ها اعلام کرده و آنها را غیر قانونی دانسته است. نشانه‌هایی وجود دارد که حاکی از تلاش مسکو برای کمک به تهران در دور زدن تحریم‌های آمریکا هستند. 

قرار است مسکو نفت ایران را خریداری و پالایش کرده و به صورت فرآورده سوختی به اروپا صادر کند. پمپئو در این زمینه هشدار داده است که دولت ترامپ به طور کامل آماده است تا از هر گونه دور خوردن تحریم‌ها جلوگیری کند.

اسلامی می‌گوید: دولت آمریکا در اعمال تحریم‌های جدید با پیچیدگی به مراتب بیشتری نسبت به دور قبلی تحریم‌ها روبروست. آمریکا نتوانسته است در این زمینه جهان را با خود همراه کرده و یک گروه قدرتمند از حامیان این تحریم‌ها شکل دهد.

این کارشناس حوزه تحریم می‌گوید: به تدریج ساختار تحریم‌ها ضعیف خواهد شد.