به گزارش ثریا آیین رونمایی دو کتاب «بنیان‌های جامعه شناسان غرب و متفکران جامعه اسلامی» تألیف سید سعید زاهد زاهدانی و مریم مومنی و «نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی» تألیف حجت‌الاسلام احمد حسین شریفی با حضور حجت‌الاسلام غلامی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا و جمعی از کارشناسان و متخصصان برگزار شد.

کتابی برای پاسخ به سؤالات دانشجویان

براساس این گزارش، سید سعید زاهد زاهدانی اظهار داشت: زمانی که حرکت علمی صورت می‌گیرد هر فردی به‌مقتضای خود با آن روبرو می‌شود و افراد با استقامت خود می‌توانند جریان‌های باطل را کنار بزنند و وجه حق مدارانه خود را نمایان کنند.

وی افزود: زمانی که از علوم انسانی اسلامی یا علوم اجتماعی اسلامی سخن گفته می‌شود دانشجویان سؤال می‌کنند که غرب این نظریات را دارد شما در این باب چه سخنانی دارید.

زاهد زاهدانی اضافه کرد: برای طرح بحث در علوم اجتماعی باید برای چهار مفهوم؛ عالم تکوین، تاریخ، جامعه و انسان تعریفی خاص ارائه کرد که در این کتاب تلاش شده نظریات جامعه شناسان کلاسیک و جامعه شناسان جدید را براساس این چهار مفهوم بیان کنیم و سپس تلاش شده نظریات اندیشمندان اسلامی از فارابی تا امروز را بررسی کنیم و در نهایت نظریات اندیشمندان اسلامی خارج از ایران بیان شده است.

وی گفت: در این بررسی‌ها مشخص شد اندیشمندان اسلامی در ایران به جهت برخورداری از بستر لازم امکان پرواز و تلاش را راحت‌تر دارند.

این مؤلف حوزه علوم انسانی با اشاره به اینکه در این کتاب تلاش شده نظریات این چهار طیف در این چهار عرصه مقایسه شود افزود: در این کتاب نظریات جامعه شناسان کلاسیک با یکدیگر و نظریات اندیشمندان مدرن باهم و در نهایت اسلامی باهم مقایسه شده و در نهایت در فصل آخر جمع‌بندی شده است حال اگر دانشجویان سؤال کنند اسلام در حوزه علوم اجتماعی چه پاسخی دارید جواب این کتاب است.

ارائه‌ روشی جدید برای نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی

براساس این گزارش،‌ حجت‌الاسلام شریفی مؤلف حوزه علوم انسانی اسلامی نیز در ادامه این مراسم اظهارداشت: نظریه‌پردازی قله فعالیت‌های علمی و آرمان برنامه‌های آموزشی و پژوهشی و از مهم‌ترین آمال محققان و اندیشمندان است.

وی ادامه داد: صعود به این قله توانمندی‌های علمی و مهارتی فراوان، ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی متمایز و شرایط اجتماعی و محیطی خاصی را (و به‌طورکلی علل و عوامل زمینه‌ای فراوانی را) می‌طلبد، به همین دلیل، در طول تاریخ علمی بشر، صعودیافتگان به این قله، اندک‌شمارند لذا در فصل پنج این کتاب عوامل زمینه‌ای نظریه‌پردازی و در فصل هفت نیز ویژگی‌های علمی نظریه‌پردازان را به‌تفصیل شرح داده‌ام.

شریفی با اشاره به اینکه بسیاری از اندیشمندان به‌درستی بر این باورند که نقش اصلی و بی‌بدیل در رسیدن به این قله، بر عهده «روش» است، تصریح کرد: روشی مهم است که با عمل به آن بتوان از پیچ‌وخم‌ها و پستی و بلندی‌های موجود در مسیر صعود به این قله مرتفع به‌سلامت عبور کرد.

این مؤلف حوزه علوم انسانی گفت: نقش‌آفرینی روش در این مسیر به‌گونه‌ای است که حتی اگر توانایی‌ها و استعدادهای شخصی و امکانات و شرایط محیطی و اجتماعی همگی فراهم باشند، اما روشی علمی، واقع‌بینانه و کارآمد برای وصول به این هدف در اختیار نباشد، احتمال صعود به قله، نزدیک به صفر است.

وی با اشاره به اینکه اهمیت روش موجب شده است که دوران اخیر را بعضاً عصر روش بنامند، تصریح کرد: در دوران اخیر شاهد مکتوبات فراوان درباره ابعاد مختلفی از روش مثل روش‌های گردآوری، روش داوری، روش نقد و امثال آن هستیم اما درباره روش نوآوری و نظریه‌پردازی، کتاب‌ها و مقالات اندک‌شماری در اختیار است.

شریفی ادامه داد: زمانی که به عرصه علوم انسانی اسلامی وارد می‌شویم و یا روش نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی را جویا می‌شویم فقر و فقدان منابع معتبر و مفید را بیشتر احساس می‌کنیم لذا همواره دانشجویان و محققان علوم انسانی اسلامی به‌حق مطالبه روشی را داشتند که بتوان با آن نظریه اسلامی را در مسائل علوم انسانی به دست آورد.

این مؤلف حوزه علوم انسانی اسلامی افزود: به‌راستی چگونه و از چه راهی می‌توانیم ازنظر علمی مطمئن شویم نظریه‌‌ای را که به اسلام نسبت می‌دهیم واقعاً نظریه اسلامی است؟ به تعبیر دیگر، آیا راهی مطمئن برای کشف نظریه اسلامی در مسائل علوم انسانی وجود دارد یا نه؟ اگر هست، مراحل و مسیر آن به چه صورت است؟

وی گفت: روش اجتهادی مرسوم، به شکل موجود نمی‌تواند در حوزه فقه اجتماعی، فقه نظام و فقه حکومتی کارایی داشته باشد بلکه بر اساس روش اجتهادی مرسوم اساساً چیزی به نام فقه نظام و فقه سیاسی و فقه اجتماعی و فقه فرهنگی و فقه مدیریتی بی‌معناست به همین دلیل، ما معتقدیم، روش اجتهادی مرسوم، برای اکتشاف نظریه اسلامی در حوزه‌های علوم انسانی نقص دارد است و این حقیقتی است که امام خمینی(ره) در پایان دهه اول انقلاب آن را به‌صراحت بیان کرد و دگرگونی و بازنگری در روش اجتهادی را از عالمان دینی مطالبه کرد.

شریفی با اشاره به نظریات جایگزین مطرح‌شده افزود: روش تحقیق داده‌بنیاد، از سوی برخی از محققان علوم انسانی برای تحقیق در علوم انسانی اسلامی به‌عنوان روشی مفید و مقبول تلقی شده است و یا شهید صدر تلاش کرد تا روشی ابتکاری که آن را «روش نظریه‌پردازی واقع‌گرا» می‌نامید تولید کند و خودش نیز در برخی از مسائل اجتماعی و سیاسی و اقتصادی آن را به کار بگیرد که سه فصل از این کتاب (۲، ۳ و ۴) به تحلیل و بررسی روش‌های جایگزینی که برای تولید علوم انسانی اسلامی مطرح‌شده است و یا مورداستفاده قرار گرفته است، می‌پردازد.

این مؤلف حوزه علوم انسانی با اشاره به اینکه هدف اصلی از تدوین این کتاب ارائه‌روشی جدید برای نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی بوده است، گفت: تلاش کرده‌ام روشی کارآمد، واقع‌بینانه، علمی، و پیش‌برنده در این زمینه ارائه دهم. کارآمد باشد به این معنا که بتواند نیازهای علمی و عملی ما را در حوزه‌های مختلف علوم انسانی تأمین کند، واقع‌بینانه باشد به این معنا که به دنبال فهم و درک واقعیت‌ها باشد نه آنکه خود مانع و حجابی برای دستیابی به واقعیت باشد و علمی باشد به این معنا که امری شخصی و صنفی نباشد و همچنین پیش‌برنده باشد، یعنی در خدمت نوآوری و نواندیشی درست و ضابطه‌مند باشد.

وی گفت: پیش از این در کتاب‌های مبانی علوم انسانی اسلامی و روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی بنیان‌های اصلی ارائه مدلی جدید برای نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی را فراهم کرده‌ام، آن دو کتاب علیرغم استقلالی که داشته و دارند، به یک معنا مقدمات علمی ورود به این موضوع را نیز فراهم می‌کنند.

ارائه عینکی متفاوت برای درک سیر تطور جامعه‌شناسی سکولار و اسلامی

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا نیز در این مراسم اظهار داشت: امروز در باب فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی، دیدگاه‌های متنوعی وجود دارد اما کوشش‌های علمی دکتر شریفی طی سه سال اخیر نه‌ فقط تصویر روشن‌تر و منسجم‌تری از علوم انسانی ارائه داده، بلکه راه را برای تحقیق و نظریه‌پردازی در این ساحت نوظهور هموار کرده است، ما امروز در شرایطی از قاعده‌مندسازی تحقیقات در علوم انسانی اسلامی بحث می‌کنیم که بخش مهمی از علوم انسانی سکولار و غرب‌گرا، به نوع بیمارگونه‌ای از آنارشیسم، مبتلا شده است.

وی با بیان اینکه آنارشیسم هرج‌ومرجی است که به‌ویژه در فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی و اجتماعی پدید آمده است، افزود: گریز از مبناگروی و افتادن در مسیر نسبی‌گرایی، علوم اجتماعی مدرن را بیش از گذشته با هرج‌ومرج روبرو کرده است به‌طوری که امروزه سطحی‌ترین و مضحک‌ترین نظریه‌ها در علوم اجتماعی، بدون آن‌که هیچ تضمینی درباره واقع‌نمایی و به‌تبع آن گره‌گشایی داشته باشند، عهده دار تبیین پدیده‌ها یا حل مسائل اجتماعی شده اند.

حجت‌الاسلام غلامی افزود: مهم‌ترین نقطه قوت علوم انسانی اسلامی این است که در زیر سایه آزاداندیشی به قاعده‌مندسازی خود بها می‌دهد و همواره تلاش می‌کند تا از نسبی‌گرایی فاصله بگیرد که در کتاب نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی در نقد و بررسی انواع مواجهه با نظریه‌پردازی در علوم پرداخته شده و در نهایت در ارائه یک روش اسلامی گام بلندی را برداشته شده است.

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا گفت: کتاب بنیان‌های فکری جامعه شناسان غرب و متفکران اجتماعی اسلامی نیز گام جدیدی در نوسازی علوم اجتماعی در ایران است البته در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری‌های علمی خوبی در زمینه تبیین و نقد اندیشه‌های جامعه شناسان مسلمان صورت گرفته است اما به نظر کارهای خوب انجام‌نشده در این میدان زیاد است و هنر دکتر زاهد در این کتاب، شفاف‌سازی پایه‌های جامعه‌شناسی مدرن و از سوی دیگر پرده‌برداری از تلاش‌های قابل‌توجه متفکران اسلامی در نقد پایه‌های فکری جامعه‌شناسی سکولار است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: تصور می‌کنم این کتاب قادر است عینک متفاوتی را برای درک سیر تطور جامعه‌شناسی سکولار و جامعه‌شناسی اسلامی در اختیار پژوهشگران جوان در حوزه و دانشگاه قرار دهد.

منبع: فارس