به گزارش ثریا ابراهیم علیپور در نشست علمی بررسی تأثیر آیات قرآن بر اندیشه انسان متعالی ملاصدرا که در نمایشگاه دستاوردهای قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: ملاصدرا اولاً و بالذات فیلسوف معتقد به شریعت و فردی قرآنی است ولی این طور نیست که بگوییم هر اندیشه‌ای داشته آن را از قرآن گرفته است.

وی با بیان اینکه تأثیر قرآن بر اندیشه ملاصدرا کاملاً محرز و به تصریح خود او هم رسیده است بیان کرد: محور فلسفه ملاصدرا وجود و هستی و ثمره آن انسان متعالی است. مدیر گروه پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: ثمره اسفار اربعه و مجموعه هستی شناسی ملاصدرا در انسان شناسی ظهور می‌یابد؛ ملاصدرا وجود را بسیط و غیر قابل تعریف می‌داند و بخش متعالی وجود را خداوند قرار می‌دهد؛ همچنین وی قائل به وحدت وجود و تشکیک مراتب وجود است.

وی با بیان اینکه ملاصدرا در تعریف انسان می‌گوید او حقیقت بسیطی است که رو به آینده و هر آن تا لحظه مرگش، رو به تغییر است اظهار کرد: در نظریه ملاصدار انسان تنها موجودی است که قابل تعریف و تحدید نیست؛ وی چند شاهد قرآنی در این زمینه آورده است؛ از جمله از آیه هل اتی علی الانسان و «… اهل یثرب…» که از آن استفاده کرده است.

علیپور با بیان اینکه براساس این دو آیه انسان هویت خاصی ندارد ادامه داد: وی در ذیل آیه هل اتی آورده است که حقیقت انسان فعلیت‌های او نیست یعنی انسان گرچه در ابتدای خلقت، دارای صورت نوعیه است ولی هر فردی بسته به ملکات و فضایلی که به دست آورده است نوعی دیگر خواهد شد. ظاهر انسان در این دنیا ولی باطنش در دنیای دیگر است.

وی با بیان اینکه خدا مثل ندارد ولی می‌تواند مثال خدا باشد افزود: در جلد ششم تفسیرش با استناد لیس کمثله شیء آورده است که نفس آدمی مثالی برای حق تعالی است؛ وی در بحث خلیفه و آیه ۳۰ سوره بقره نیز در تبیین ظرفیت‌های والای انسان از این تعبیر بهره برده است؛ وی در برخی آیات تفسیری ارائه می‌دهد که کاملاً معقول و فلسفی و جذاب و جالب است مثلاً با استفاده از همین آیه که برای خداوند است گریزی به بحث انسان متعالی زده است.

علیپور با بیان اینکه تمامی نوصدرائیان مانند علامه طباطبایی، جوادی آملی و حسن زاده آملی، و امام راحل و … همانند ملاصدرا معتقدند که انسان قابل تعریف و تحدید نیست اظهار کرد: ملاصدرا به ایه قل الروح استناد و مواردی در مورد انسان شناسی استخراج کرده است؛ وی می‌گوید شناخت حقیقت انسان اکتسابی نیست؛ برای شناخت حقیقت انسان متعالی نمی‌توان به عقل اکتفا کرد و باید از نبوت و ولایت کمک بگیریم و استفاده کنیم لذا همه این چرخه تحت تأثیر آیات قرآن و روایات است.

این پژوهشگر و محقق با بیان اینکه ملاصدرا در مواجهه با قرآن، ظرائفی دارد اظهار کرد: وجه تمایز انسان نه به عقل و نه نطق و نه نفس مجرد و مادیت او هست بلکه تمایزش به کمال اعلای او است و از آیه الی المصیر برای این تبیین بهره برده است. در بحث جهول و ظلوم بودن انسان می‌گوید همین دو صفت نقطه قوت انسان بوده که سبب شده تا انسان امانت را بپذیرد و همین نقصان سبب حرکت انسان است.

علیپور در مورد مرجعیت قرآن ادامه داد: اگر کسی در ذات فلسفه بیاندیشد مسئله روشن است؛ فلسفه اندیشه آزاد و مبتنی بر خرد انسان و برهان است و مهمترین وجه تمایز ملاصدرا این است که توانسته نظر خود را با قرآن هماهنگ کند والا حتی در کشور خود ما داریم که فلسفه هرگز با الهیات جمع نمی‌شود و اگر بشود دیگر نه فلسفه هست و نه الهیات.

مدیر پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه ملاصدرا توصیه عام و خاص دارد افزود: وی در توصیه عام گفته اگر کسی می‌خواهد به صفای باطن برسد باید سراغ قرآن برود و در توصیه‌های خاص مانند حرکت جوهری تصریح می‌کند که مطلب بر من روشن نشد مگر اینکه به خدا پناه بردم و زیارتی رفتم و صفای باطن برای من ایجاد شد.

وی با بیان اینکه تفسیر و دیدگاه‌های ملاصدرا قابل نقد است اظهار کرد: من ملاصدرا را قدیس و غیرقابل نقد نمی دانم ولی قطعاً در اندیشه فرد برجسته ای است. یک نگاه وی به عقل و یک نگاه به قرآن بوده و این برای یک اندیشمند فلسفی خیلی مهم است.

علیپور ادامه داد: کاملاً واضح است که انسان ماهیت دارد و تنها خداست که ماهیت ندارد؛ ولی انسان آنقدر جایگاه متعالی دارد که در قرب خدا نشسته است و بساطتش بالاست نه اینکه مانند خدا بسیط است.

وی همچنین در ادامه تبیین دیدگاه ملاصدرا اظهار کرد: انسان از پیشا دنیا تا پسا دنیا حقیقتی ذومراتب دارد؛ ملاصدرا نظریه پیشادنیا را تبیین و توجیه کرده و آن را نفی نکرده است. ایشان انسان را خلیفه خدا می‌داند ولی او معتقد است که وجود انسان به عنوان خلیفه، برای عالم ضرورت دارد زیرا عالم اقتضای ذات خدا هست و تدبیر می‌خواهد و تدبیر نیاز به وسایطی دارد که نیازمند وجود انسان است.

وی افزود: انسان جامع همه حرکت‌های الهی و نسخه و دستنویس عالم کبیر است؛ در تفسیر آورده که امام علی کتاب مبین است؛ نکته مهم این است که ملاصدرا در بحث استکمال انسان، به شدت نگاه دینی و قرآنی دارد و نوصدرائیان هم این نگاه را دارند.

مدیر پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت: ملاصدرا میان برهان و قرآن و عرفان فرقی نمی‌گذارد و آنها را در طول هم می‌داند بنابراین چرا باید تصور کنیم اگر در جایی برهان مورد استفاده قرار گرفت از قرآن دور شده‌ایم.

منبع: مهر