به گزارش ثریا نشست مجازی «الهیات در عصر پساکرونا» با حضور قاسم پورحسن، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی و سیدمحمدهادی گرامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، به صورت مجازی برگزار شد.
پورحسن در این نشست به پرسشهایی از جمله اینکه «کرونا چه تأثیری در حوزه الهیات داشته است» و همچنین «جایگاه الهیات در عصر پساکرونا به چه صورت خواهد بود؟» پاسخ داد که در ادامه میخوانید:
ما دانشهای بنیادین را دانشهای ساکن نمیدانیم، بلکه آنها را دانشهایی در ترابط و تحول میدانیم. از جمله دانشهای بنیادین در علوم انسانی، دانش فلسفه و در ذیل آن الهیات به معنای خاص است. فارابی در کتاب «الحروف» که به تقسیمبندی ترتیب علوم میپردازد، میگوید همه امکانهای یک علم در فلسفه ظهور پیدا میکند و الهیات به معنای خاص یعنی دانش کلام را در بخشی از تطور فرایندی فلسفه میداند. لذا این مهم است که تلقی ما این نباشد که دانشی مانند الهیات را که در چهار سده اخیر ربط نیرومندی با تحولات سایر دانشها یافت و هر گزارهای در حوزه مرتبط با الهیات مطرح میشد، بر الهیات تأثیرگذار بود، غیرمهم تلقی کنیم.
حوادث مهمی اعم از حوادث معرفتی و غیرمعرفتی رخ میدهد وضعیت فعلی را در حوادث غیرمعرفتی قرار میدهم که میتوانند به نحو پسینی و نه پیشینی در دانشی مانند الهیات تأثیرگذار باشند. یعنی رخدادی به وقوع پیوسته که نوع و جهت نگاه از حیث نه بنیاد، بلکه از حیث معطوف شدن به مباحث انضمامی را در دانش الهیات مضاعف میکند. پس دانش الهیات، اگر تاکنون با علم به مثابه کلان توجه داشت، اگر حوادثی مانند این حادثه رخ دهد، معطوف شدنش به مباحث انضمامی شدیدتر میشود. همچنان که در دوره نخست که بحث تعارض علم و دین مطرح شد، در حیطه کلان و خرد، شاهد یک چالش بنیادین بین دانش الهیات و علم بودیم.
شرور اخلاقی و طبیعی در عالم
شهید مطهری وقتی میخواهد مسئله شر را مطرح کند، میگوید شر چه نسبتی با فلسفه دارد؟ یعنی باید شر را در علوم جستوجو کنیم یا در فلسفه؟ میگوید درست است که از منظر فلسفه پاسخ میدهیم، اما توجه انضمامی ما را برمیانگیزاند. با توجه به اینها باید بگویم، اینگونه نیست که اگر بگوییم الهیاتی پاسخ مناسبی به پدیدار موجود نداده، یعنی یک الهیات ثابتی است. خیر، مهمترین توجه الهیات به مباحث انضمامی است که مباحث انضمامی مانند کرونا میتواند در درون شرور اخلاقی یا شرور طبیعی قرار گیرد. هر دو منظر یا سبب امکان معرفت یا سبب دست یافتن به پاسخی برای پرسشی برای این مسئله است. لذا این طور نیست که به صورت ذوقی بحث کنیم، یا بگوییم در حوادث پساکرونا، الهیات از حیث نگاه کلاننگرانه به نگاه خُرد میآید؛ نگاه پیشینی را کم و به نگاه پسینی و انضمامی توجه میکند. خیر، اینگونه نیست. این یک قاعده است و بر مسائل پرسشهای شما افزوده میشود و این پرسش نیز تاریخی نیست.
وقتی انسان در آغاز سده حاضر برای اولین بار چیزی به نام انحطاط غرب را مطرح کرد، این صرفاً یک پرسش نیست، بلکه همه زوایای دستگاه شناختی ما را تحت تأثیر قرار میدهد. اگر از انحطاط حرف میزنیم، باید ببینیم که جایگاه شرق کجا است و این تا الآن ادامه یافت. پس در درجه اول، الهیات نسبت به وجوه انضمامی پرسشها، توجه کلانتری خواهد داشت. در صورتی که تا پیش از آن به دنبال قواعد و بررسیهای مفهومی بود، الآن درد و رنج بشر، پرسش اساسی او خواهد شد.
این مسئله که عرض کردم انضمامی است، یعنی ما یک موقع است که در دانشی مانند الهیات به دنبال قواعد بنیادین هستیم، اما یک موقع به دنبال درد و رنج انضمامی بشر خواهیم بود. اینکه از حیث وجودی ببینیم این پرسش در تمام متفکران وجود دارد، اما من میگویم پس از کرونا، بشر تنها با وجه دانش سر و کار ندارد که الهیات کنار برود. با درد تنهایی، درد روحی و با بحرانی که نیچه در کتابش آورد، مواجه است و از این منظر نگاه میکنیم. بنابراین چیزی که در الهیات میتواند در دوران پس از این حوادث شکل گیرد، این است که الهیات به جای یک نگاه کلانمحور یا قیاسگونه، دارد خود بشر را از حیث درد و از حیث آسیبهای روحی که دیده بررسی میکند، اما حیث وجودی بیرون از این نیست. آن حیث وجودی هم اتفاقاً همین حیثیت است.
الهیات؛ سر و کار با مفاهیم یا زیستجهان
این نکته درست است که یک وقت با مفاهیم سر و کار داریم و یک موقع با زیستجهان. در یکی از آثارم در مورد همین تجربه زیسته و زیستجهان، به ویژه در حوزه الهیات در سنت آلمانی که بحث کردهام، این نکته را گفتهام که شما در تجربه زیسته با مفهوم صرف سر و کار ندارید. اگر به الهیات به معنای کلاسیک نگاه کنیم، ممکن است تجربه زیسته، مبنای فهم و کوشش عقلانی در الهیات نباشد و من هم معنای عام الهیات را معتقدم که حداقل در تمدن اسلامی مطرح میکنیم، الهیات را به معنای جامع به کار میبردند و فلسفه نیز ذیل همان بود و اینطور نبود که تکدانشی مانند کلام را بخواهیم الهیات بدانیم.
تجربه زیسته حواشی زیادی حتی در باب دین داشت،. مسئله تجربه بعدها تبدیل به یک رهیافت کلان شد. یعنی اگر با یک شری مانند کرونا مواجه میشویم، یک تجربه است و تنها یک مفهوم نیست. در کتاب «الهیات و مسئله شر» بیان کردم که نگاه من به بحث انضمامی، منوط به همین تجربه زیسته است. در کتاب «خدای مهربان و مسئله شر» که دوازده دیدگاه را آوردیم، اولین پرسش این است که آیا انسانی که تنها از حیث مفهومی با یک شری مانند بیماری دردآور مواجه است، با انسانی که خودش درگیر این بیماری است، قابل مقایسه است؟ خیر. دقیقاً مانند این است که کربن که مهمترین مستشرق ما است، ابن سینا را صوفی عارف میداند، اما ملاصدرا ابن سینا را فیلسوف میداند. بنابراین زیستجهان بسیار مهم است.
الهیات را به تجربه تقلیل ندهیم
بنابراین، نباید بحث الهیات را آنچنان تقلیل دهیم که تنها در تجربه محدود بماند. یکی از انتقادات مهمی که «اوتو» به «ماخر» میکند، این است که تصور نکنید در مورد یک بنیادی مانند فهم دین، تنها بخواهیم آن را به تجربه تقلیل دهیم. لذا اگر میگوئیم مواجهه وجودی یا زیستجهان، باید مراقبت کنیم که بنیانهای معرفتی آن را از دست ندهیم. لذا دو حیث مهم است؛ یک حیث اینکه یک نظمی از دانش داریم که این نظم متوجه بهرهگیری از بنیادها است که وجه معرفتی دارد. در آنجا مانند تجربه عمل نمیشود و مانند دلیلورزی عمل میشود، اما یک موقع است که این مواجهه، مفهومی نیست. یعنی نه شناختی است و نه معرفتزا است که خود شما باید با آن درگیر شوید.
من میگویم الهیات پس از این واقعه متوجه اهمیت مسائل خواهد شد. مسائل یعنی مطلوبات و اینطور نیست که بخواهد تنها در قلمرو مفاهیم به رفع معضلی دست پیدا کند. شهید مطهری میگوید یک موقع به شرور نگاهی مفهومی و از دارید که تا الآن فیلسوفانه نگاه کردهاند و در نتیجه شر عمدتاً عدمی میشود و مطهری میگوید این مشکلی را حل نمیکند. تا نتوانید قبول کنید که شر مسئله مهمی است، با او مواجهه ندارید. پس این را رد نمیکنم که تجربه مهم است، اما الهیات اینطور نیست که بنیادهای معرفتیاش را از دست بدهد و به امری تبدیل شود که تنها همطراز با علم در جستوجوی این معضلات باشد.
مرادم این است که تجربه مهم است، اما ترس از این دارم که یک بحث معرفتی مهم را تنها تقلیل دهیم. ما یک بحث معرفتشناسانه داریم و وقتی تقلیل یابد، با وجه معرفتی و با وجه شناختاری آن مواجه نخواهید بود، بلکه یک مواجهه شخصی و فردی خواهد بود و عین همان چیزی است که در ایده ویتگنشتاین در مورد دین میبینید که نه میتوانید گفتوگو کنید و نه نقد. بنابراین من چندان موافق نیستم که بگوییم الهیات آنطور از کرونا تأثیر میپذیرد که به طور کلی الهیات از دیسیپلینش خارج شود. خیر، الهیات به امری که تحت عنوان تجربه ذکر میکنیم، توجه میکند.
الهیات و فلسفه با یک پدیده فرو نمیپاشد
دانشهایی مانند الهیات یا فلسفه این طور نیست که نسبت به یک پدیده خاصی دچار فروپاشی شوند. پدیدهها و پدیدارها از جمله وضعیت کنونی ما سبب میشود که از منظر متفاوتی در درون همان دانش، به مسئله بپردازیم. بیان میکنم که بحث من به هیچ وجه بیرون از مباحث معرفتشناسی نیست. وقتی میگویم چه تأثیری میگذارد، منظورم این است که آیا بر ادلهای که ما داریم اقامه میکنیم که آیا این دیدگاه درست است یا خیر، آیا توجه درستی به این پدیدار داریم یا خیر؟
چنین اعتقادی ندارم که از این به بعد تاریخ را به دو بخش پیشا و پساکرونا تقسیم کنیم؛ همچنان که پس از حادثه یازده سپتامبر این مسئله مطرح شد. یعنی اصلاً اینطور نیست که تلقی کنیم ما از این حوادث کم داشتهایم. من معتقدم کرونا بر ما تأثیر میگذارد، نه اینکه تغییر بنیادینی در زندگی ما شکل دهد، اما مسئله این است که آیا امکان اندوختن بنیادهای معرفت را نسبت به این وضعیت پیدا میکنیم یا خیر؟
اتفاقاً در مناقشات میان دستاوردهای علمی و الهیاتی در همین مسئله، بسیاری از امور، نیازمندی خودشان را به بنیادهای فلسفی نشان دادند. زمانی که شما از حیث درمان در حیطه دانش بر بیماری کرونا غلبه میکنید، از حیث روحی گرفتار هستید. چه دانشی کمک میکند؟ تنها یک بحث انسانشناسی به معنای عام نیست. اینکه گفته شود یک انسانشناسی وجودی داریم، کافی نیست. سیصد سال است در مورد ابعاد انسانشناسی وجودی حرف میزنیم و حتی اگر این انسانشناسی را پس از مباحث وجودی مطرح کنیم یا بعد از حوادث جنگ جهانی مطرحش کنیم، دستگاههای فکریاش همچنان هست. اما نوع مواجهه ما عوض میشود و گاهی اوقات با مفاهیم و گاهی با واقعیتهایی سرو کار دارید که این شما را دگرگون میکند.
ما به واسطه کرونا در معرض این پرسش هستیم که آیا میتوانیم به همین نحو که نگاه افراطی خوشبینانه به علم داشتیم و همه ساحات روحی را کنار زدیم، ادامه دهیم؟ قبلاً اگر یک متفکری در مورد تکنولوژی پرسش میکرد، فکر میکردیم که آدم بیکاری است و از باب تفنن پرسش میکند، اما یک متفکر دارد از منظری کاملاً حقیقی با یک مسئلهای مواجه میشود که اگر مواجه شدیم، چه باید بکنیم.
ظرفیتهای الهیات در حیطه انسان
تاکنون دلدادگیهایی به علم داشتیم و به ظرفیت بحثهای الهیاتی در حیطه انسان توجه نکردیم. این امر سبب شد که برگردیم و ببینیم چه چیزی میتواند نیازهای انسان تنها را درمان کند. حیات بشر در سالهای اخیر به سمتی رفت که انسان تکساحتی شد. به سمت علم تکساحتی هم رفتهایم. لذا وقتی از تأثیرات حرف میزنیم، یعنی بازخوانشی نسبت به الهیات و انسان خواهیم داشت.
در باب اینکه این بیماری تأثیرات مخربی دارد، مناقشهای ندارم. من میگویم در این وضعیت که هستیم و بعداً که وضعیت ما عوض شد، انسانها در مورد شرور که حرف میزنند، به آن مفاهیم بسنده نمیکنند و آن دلدادگی که به علم داشتند و افراطی که در خوشبینیهای آنان بود، به آن سمت نمیروند. لذا از الهیات میخواهند به این پرسشها پاسخ بدهد. اگر دانشی نتواند از درد بشر بکاهد، آن دانش نمیتواند نسبت بنیادینی با انسان پیدا کند. آنچه در وضعیت پساکرونا رخ میدهد، این است که در دانشهای الهیات و فلسفه، به پدیدارها توجه بنیادیتری خواهیم داشت.
منبع: خبرگزاری مهر
غربالگری روانشناختی ۵.۳ میلیون دانشآموز
محمد حسنی از انتشارات کتاب جمکران خداحافظی کرد
اعلام موجودیت ستاد انتخاباتی جامعه اسلامی دانشجویان
انتخاب رشته بیش از ۳۵ هزار داوطلب دانشگاه فرهنگیان
سنجش سلامت جسمانی نوآموزان اتباع به زودی آغاز میشود
ثبتنام آزمون انتخاب مدرس آموزش خانواده آغاز شده است
آغاز پیش ثبتنام مدارس شاهد برای سال تحصیلی جدید
نامه اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان به رئیس مجلس
هیچ زمانی مانند دولت شهید رئیسی به ورزش دانشآموزی توجه نشده بود
امتحانات چهارشنبه ۱۶ خرداد دانشگاه پیام نور لغو شد
روند انتخاب دانشجویان در بازیهای همبستگی کشورهای اسلامی اعلام شد
کسب مقام نخست مسابقات ریاضی دانشجویی کشور توسط دانشجویان شریف
تقویم امتحانات دانشگاهها تغییر نمیکند
اعتراض دانشجویان حامی فلسطین به سخنرانی وزیر خارجه دانمارک
آزمون پذیرش در دوره فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳ برگزار شد
آغاز رقابت ۵۸ هزار نفر در آزمون کارشناسی ارشد علوم پزشکی سال ۱۴۰۳
جوانان عزیز دانشجو در آمریکا! شما اکنون در طرف درست تاریخ ایستادهاید
افزایش بهره وری با توجه به نیازهای علمی، فرهنگی و رفاهی دانشجویان
همایش استادان درس اندیشهها و وصایای امام خمینی (ره) برگزار شد
گسترش کنشگری اساتید در فضای مجازی
آگهی/ قوانین و شرایط قبولی در مدارس تیزهوشان چیست؟
گروه سخن از دانشگاه تهران به دور بعدی مسابقات مناظرات دانشجوی راه یافت
دانشآموزان غیر شاهد چگونه میتوانند در مدارس شاهد ثبتنام کنند؟
معاون پرورشی آموزش و پرورش: دانشآموز کسی نیست که فقط در کلاس درس ریاضی بخواند
تسخیر ساختمان دانشگاه منچستر توسط دانشجویان حامی فلسطین
جهاد دانشگاهی مانند گذشته بر انجام کارهای بر زمین مانده تمرکز کند
زیرساخت لازم برای ورود جهاد دانشگاهی به حوزه هوش مصنوعی وجود دارد
بررسی آزمون های نهایی دانش آموزان در کمیته ویژه
مصوبه کنکور قطعی است و سالهای آینده هم اجرا میشود
ضرورت هماهنگی بین بازیگران زیست بوم نوآوری و فناوری کشور
جزئیات برگزاری اجلاس رؤسای دانشگاههای فنیوحرفهای اعلام شد
سوالات آزمون علوم نهم خارج از مطالب کتاب درسی نبود/ تشخیص میزان دشواری سوالات فعلاً ممکن نیست
همه کارکنان آموزش و پرورش شامل آئیننامه مسیر رشد معلمی میشوند
فرمان جذب معلم پرورشی بعد از ۱۵ سال توسط آیتالله رئیسی
عرضه ترجمه جامعه شناسی مُد در کتابفروشیها
فروش اموال مازاد دانشگاهها برای ساخت خوابگاههای متاهلی
نتایج چهلویکمین آزمون پذیرش دستیار فوق تخصصی پزشکی اعلام شد
وظیفه جذب دانشجویان از کشورهای مختلف توسط رایزنان علمی
آزمون ارتقا و گواهینامه ۱۴۰۳ به میزبانی دانشگاهها برگزار می شود
تابستانی ویژه برای دانشجویان و اساتید علوم پزشکی
ارتقای فرهنگ دانشجویی هدف برگزاری مناظرات دانشجویی است
توجه دولت سیزدهم به سلامت دانشآموزان؛ از توزیع شیر رایگان تا جذب مربی ورزش
تاثیر معدل در کنکور قطعی است و لغو نمیشود / مصوبه جدید کنکوری دست و پای مافیا را گرفته است
شهدا مهمترین الگو برای تقویت هویت ملی هستند
معیارهای گزینش نهایی داوطلبان در دانشگاه فرهنگیان چیست؟
کمک سه هزار میلیاردی خیرین به پژوهشگاه رویان
عرضه دو مجموعه شعر آئینی جدید در کتابفروشیها
نحوه پذیرش دانشجوی دکتری و دستیاری دامپزشکی در دانشگاه تهران
آیین نامه جدید تغذیه وزارت بهداشت به دانشگاهها ابلاغ شد
تغییر زمان امتحانات پایانی طلاب سطوح عالی حوزه علمیه قم
مسابقه ملی سدید برگزیدگانش را شناخت
معیارهای معلمی؛ از نداشتن لکنت زبان تا عدم ابتلا به بیماریهای مزمن و صعبالعلاج
کار شهدای دانشآموز به دانشآموزان سپرده شود
مهلت نوبتگیری سنجش کلاس اولیها تا ۲۰ خرداد
نتایج آزمون کارشناسی ارشد اعلام شد
تقویم دانشگاهی سال تحصیلی 1404-1403 دانشگاه علامه طباطبائی اعلام شد
دستاورد دولت رییسی برای مهارت آموزی دانش آموزان چه بود
یکی از موضوعات رایج رمان زنان، نوستالژی و غم غربت است
آغاز فعالیت مجدد سامانه بازار کتاب با افزایش یارانه خریداران
سهم ۶۰ درصدی خیران ایران در مدرسهسازی
کارنامه آزمون ورودی کارشناسی ارشد ناپیوسته سال ۱۴۰۳ منتشر شد
آغاز تجدید میثاق جهادگران و دانشگاهیان با آرمانهای امام راحل
سرمایهگذاری دانشگاه شهید بهشتی بر دانش کوانتوم
اعلام آمادگی دانشگاه تهران برای کمک به مجلس شورای اسلامی
شرکت بیش از ۵۷ هزار نفر در جشنواره قرآنی وزارت بهداشت
کتاب پانزده سال دارم و نمیخواهم بمیرم... به چاپ دوم رسید
نشان سرو نماد مطالبات شهید رئیسی در ارزیابی عملکرد مدیران آموزشعالی است
جزئیات طرح ملی مهارت افزایی دانشجویان شاهد و ایثارگر اعلام شد
انعقاد قرارداد سرویس مدارس بین مدارس و پیمانکاران؛ «ممنوع»/ نحوه تهیه لباس فرم دانشآموزان
ثبتنام حوزههای علمیه تا پایان خرداد تمدید شد
اعطای جایزه ۸۰۰۰ دلاری کامستک به استاد دانشگاه صنعتی شریف
نامگذاری خیابانهای دانشگاه تهران؛ از جندی شاپور تا دارالفنون
بیش از ۲۷ هزار نفر در مهلت جدید نوبت دوم کنکور ۱۴۰۳ ثبت نام کردند
بیش از ۲۷ هزار نفر در مهلت جدید نوبت دوم کنکور ۱۴۰۳ ثبت نام کردند
دبیر همایش کتاب سال حوزه منصوب شد
سند ملی هوش مصنوعی در آموزش عالی رونمایی میشود
نماد مطالبات شهید جمهور در ارزیابی روسای دانشگاهها طراحی شد
زمان برگزاری آزمون آزمایشی دروس عمومی دانشگاه پیام نور اعلام شد
نتایج اولیه آزمون دستیاری پزشکی نیمه دوم خرداد اعلام میشود
سوگواره ادبی روز وداع یاران برگزار میشود
ثبت لحظه ورود شهابسنگ غولپیکر به زمین+عکس
تلگرام کاربران ایرانی را از این امکانات خود محروم کرد
صدها ستارهای که ناگهان در آسمان ناپدید شدند کجا رفتند؟
ورود یک گوشی متفاوت از سامسونگ به بازار
چطور صداها و تصاویر خارجی را در مترجم گوگل ترجمه کنیم؟
پیشرفت فوقالعاده ترکیه در صنایع دفاعی پس از رونمایی از پهپاد مافوق صوت
موتور هواپیما در این موتورسیکلت استفاده شده+عکس
استقبال خیره کننده کلاسیکبازها از بیامو مدرن +عکس
عمر وسایل نقلیه در آمریکا چند سال است؟ +عکس
یک تغییر بزرگ روی بازیهای پلی استیشن در راه است
رونمایی از گوشی باارزش شیائومی به زودی انجام میشود
زمزمههای از سرگیری واردات آیفون به ایران شنیده می شود
اطلاعات تازه درباره گوشیهای سری آیفون ۱۴
پاسخ اپل درباره دسترسی به عکسهای حذف شده گالری کاربران
آپدیت نسخه آیفون گوگل کروم با تغییری مهم
حالا با زمزمهکردن آهنگ در یوتیوب میتوانید به آهنگها برسید
لایکها از شبکه ایکس حذف میشوند؟
هوش مصنوعی ایموجیهای جدید در گوشی آیفون میسازد
فروش ضعیف شاسی بلند معروف کار دستاش داد+عکس
وام ودیعه مسکن دانشجویان تا ۸۰۰ درصد افزایش یافت
آغاز مهلت مجدد ثبت نام نوبت دوم کنکور سراسری ۱۴۰۳ از فردا
گرامیداشت «شهدای خدمت» در دانشگاههای سراسر کشور برگزار میشود
فرهنگ توضیحی مثلهای ژاپنی روانه بازار نشر شد
انتخابرشته متقاضیان آزمون پذیرش دانشگاه فرهنگیان از ۸ خرداد آغاز میشود
حضور 43 دانشگاه ایرانی در رتبهبندی موضوعی جهانی 2023
جذب نخبگان پزشکی با پیگیریهای شهید رئیسی
آغاز توزیع کارت آزمون کارشناسی ارشد علوم پزشکی سال ۱۴۰۳ از فردا
نقش رایزنان علمی در ارائه توانمندیهای ایران در عرصه جهانی
مهارت افزایی کارگزاران فرهنگی دانشگاهها در صدر اولویت
بازدید وزیر آموزش و پرورش از حوزههای برگزاری آزمون نهایی
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.