به گزارش ثریا صحیفه سجادیه پس از قرآن و نهج البلاغه مهمترین میراث مکتوب شیعه به حساب میآید و مانند قرآن و نهج البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد (ع) بسیاری از معارف دینی را در دعاهای خود در این اثر بیان میکند؛ صحیفه سجادیه فقط شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعهای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پارهای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است. به بهانه اینکه در ماه محرم و ایام شهادت امام سجاد (ع) قرار داریم با حجتالاسلام محمدحنیف طاهری، عضو هیات علمی جامعه المصطفی (ص) العالمیه از کشور افغانستان درباره موضوع «مبنای الهیاتی علم و معرفت در صحیفه سجادیه» گفتگو کردیم؛
وی با اشاره به اینکه در یک تحلیل کلی در موضوع علم و معرفت، دو رویکرد اصلی وجود دارد گفت: در باب موضوع علم و معرفت یک رویکرد، رویکرد دینی است که رویکرد صحیفه سجادیه هم است، منشأ و مبدا علم و معرفت خدای متعال است. از برخی مضامین دعاهای امام سجاد در صحیفهی سجادیه بدست میآید که صحیفه، مؤید رویکرد دینی به موضوع علم و معرفت است. امام سجاد در فراز پنجم دعای اول صحیفه میفرماید: «والحمد لله علی ماعرّفنا من نفسه…و فتح لنا من ابواب العلم بربوبیته». سپاس خدایی را که از ناحیه خویش حقایقی را برای ما شناسانده و با ربوبیتاش درهای علم را برای ما گشوده است. براین اساس، از منظر امام سجاد، دانش و معرفت، منشأ و خواستگاه الهی دارد؛ لذا فراگیری آن باید با رهیافت دینی همراه باشد و انسان تلاش کند با استمداد از خدای متعال و تهذیب و تزکیه نفس، علم را فرا بگیرد. اما رویکرد دیگر، رویکرد سکولار و عرفی است که در این رویکرد علم صرفاً جنبهی انسانی و آموزشی دارد و به ابعاد و منشأ قدسی و الهی آن توجه نمیشود. بنابراین در رهیافت سکولار، به مبنایی دینی علم، پرداخته نمیشود. امروزه پارادایم سنتگرایی (افرادی مثل گنون، شووان و دکتر نصر) که در برابر پارادایم تجددگرایی قرار دارد، از رویکرد دینی علم و معرفت جانبداری میکند. سنتگرایان معاصر بر مبنای الهیاتی و قدسی علم و معرفت که برای کسب آن، افزون بر عقل مفهومی و استدلالی، از عقل قدسی و وحیانی نیز باید یاری جُست، تأکید میورزند. چرا که عقل استدلالی و ابزاری، از درک و فهم بسیاری از حقایق، بهویژه امور مابعدالطبیعی عاجز است. بنابراین، نخستینگام در بحث علم و معرفت، شناخت پارادایمهاست. و این نکته که در تحلیل مسائل علمی و معرفتی نباید از پارادایمها غفلت کرد؛ زیرا پارادایمها، تلقی و تفسیرهای متفاوت از علم و جهان ارائه میکنند. به تعبیر چالمرز، «پارادایم، دارای یک چهارچوب مفهومی خاصی است که با آن، جهان دیده میشود و در آن جهان توصیف میشود».
وی افزود: از مهمترین دلایل این موضوع که علم و معرفت جنبهی الهی دارد و باید به مبنای الهیاتی آن توجه داشت این است که خدای سبحان معرفت تام و تمام به همه هستی دارد، به تعبیر دیگر، خداوند احاطه و اشراف کامل به همه مخلوقاتش دارد. لذا خدای که صحیفهی سجادیه از آن سخن میگوید، هیچچیز از چشم بینا و بیدار او مخفی نیست و نسبت به تمام اشیاء آگاهی و اشراف مطلق دارد: «لایخفی علیه شیء فی الارض و لا فی السماء…» خدایا، هیچ چیز در زمین و آسمان بر تو پوشیده نیست. چگونه مخفی باشد در حالیکه تو خالق همه آنها هستی؟! اگر خداوند، عالِم مطلق به همه چیز است، انسان باید در کسب دانش و معرفت، از علم مطلقِ او استمداد بطلبد.
طاهری در ادامه به برخی از شاخصهای مهم علم و معرفت در رویکرد دینی اشاره کرد و توضیح داد: باور به اصل بنیادین ابداع و اختراع: تأسیس مدرنیته دینی و بومی، از شاخصهای مهم علم و معرفت در رویکرد دینی است. همچنین از جمله شاخصهای مهم علمآموزی و معرفتجویی در رهیافت دینی، باور به اصلِ بنیادین «تحوّل و نوآوری» است. یعنی ایمان به اصل «اختراع و ابتداع» در حوزهی دانش و معرفت. انسانِ عالم و پژوهشگر در اثر تلاش و مجاهدتهای علمی، باید نوآوری و اختراع داشته باشد. امروزه امتیاز اصلی جهان غرب نسبت به جهان اسلام، ایمانِ به همین اصل مهم اختراع و نوآوری در حوزهی علم، صنعت و تکنولوژی است. از این منظر، جهان غرب امروز جلوتر از جهان اسلام است. و ایمان به همین اصل تحولآفرین است که منجر به خلق پارادایم مدرنیته گردید، غرب را کانون پیشرفت و ترقی در حوزهی علم و صنعت و تکنولوژی ساخت، و زمینهی سلطه علمی و فرهنگی غرب نسبت به شرق را فراهم نمود. بدینترتیب، تأکید بر علم مدرن (Science) بر پایه ایمان به اصل ابداع و نوآوری و تمرکز بر ابزارهای حسی و تجربی بود که مدرنیته و روشنگری را تحقق بخشید. این اصل بنیادین، چنانکه خواهیم گفت، در صحیفه سجادیه به وضوح مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین هر جامعه و ملتی با تلاش و باور به اصل ابداع و نوآوری، میتواند مدرنیتهی متناسب با فرهنگ و تمدن خود را به وجود آورد. هرچند کسانی مانند ماکس وبر مدرنیته را منحصراً در عقلانیت غربی و توسعهی اروپا میبیند و بدینسان، «مدرنیته را به معنای اروپاییشدن تعریف میکند»، اما حقیقت این است که اصل ابداع و اختراع که بنیاد و اساس مدرنیته است، ربطی به غربیشدن و اروپاییشدن ندارد و هر جامعه و فرهنگی میتواند بر اساس فرهنگ خود و برمبنای ایمان به اصلِ تحوّل و ابداع، مدرنیته متناسب با فرهنگ خود را بیافریند.
عضو هیات علمی جامعه المصطفی (ص) العالمیه اضافه کرد: بنابراین، براساس مبانی نظری و اصول و پیشفرضهای فکری و فرهنگی، تجددگرایی را در مدلهای متفاوت میتوان مطرح کرد، زیرا این فرهنگ و تمدن است که در کل، محوریت و کانونیت دارد و میتواند کانون معرفت، عقلانیت و اختراع و ابداع بهشمار آید. ازاینرو، هر تمدن و فرهنگی، بهویژه تمدن اسلامی میتواند برمبنای آموزهها و ظرفیتهای دینی و فرهنگی خود دست به نوگرایی بزند و مدرنیتهی متناسب با فرهنگ خود را به وجود آورد. طه عبدالرحمن فیلسوف و اندیشمند مراکشی از دو نوع مدرنیته «تقلیدی» و «ابداعی» سخن گفته و بدنبال تأسیس مدرنیتهی برآمده از مبانی و ارزشهای اخلاق اسلامی است. عبدالرحمن، معتقد است ظرفیتهای فرهنگ اسلامی قادر است صورت کاملتری از مدرنیته را محقق سازد. وی بین مدرنیته تاریخی (مدرنیته غرب) و روح مدرنیته که همان «ابداع و نوآوری» است، تفاوت قائل میشود و مدرنیته غرب را صورت ناقص از مدرنیته مطلوب میداند.همانگونه که عبدالرحمن و زکی میلاد نیز گفتهاند، روح مدرنیته در تملک هیچ ملت و فرهنگی نیست، بلکه یک سرمایه انسانی است. پس روح مدرنیته یک چیز است، صورتها و اشکال آن، چیزی دیگر. اگر تنها از مدرنیته تاریخی تبعیت کردیم و به مضمون آن بسنده نمودیم، اسیر مدرنیته تقلیدی و وارداتی شدهایم. اما اگر بر مبنای ظرفیتهای فرهنگی و تمدنی خود دست به نوآوری زدیم، مدرنیته ابتکاری و بومی را تولید کردهایم. از منظر امام سجاد (ع) که بر رویکرد دینی علم و معرفت تأکید کرده است، نوآوری و اختراع بشر، مسبوق به ابتداع و اختراع خدای سبحان است و این، بیانگر مبنای الهیاتی علم است. حضرت در فرازی دوم دعای اول صحیفه، خلقت مخلوقات و موجودات را از ابتداعات و اختراعات خدای سبحان میداند: «ابتدع بقدرته الخلق ابتداعا، واخترعهم علی مشیته اختراعاً». خداوند با توانائیش جهان آفرینش را پدید آورد وقتی که هیچ مخلوقی سابقه نداشت و آنها را بر طبق اراده خود به وجود آورد بدون آنکه ماده و صورتی از قبل داشته باشند. تفاوت «ابتداع» که از ماده «بدعت» است و «اختراع» که از ماده «خرع» است چیست؟ به اعتقاد آیت الله مکارم شیرازی در شرح جامع صحیفه سجادیه-که تاکنون دو جلد آن منتشر شده است-، واژه «ابتداع» به معنای آفرینش بدون هیچگونه مثال و مانند و بدون سابقه است، هم از نظر ماده و هم از نظر هیئت. ولی «اختراع» آن است که ماده، سابقه داشته باشد، اما هیئت آن بیسابقه باشد. به تعبیر دیگر، ابتداع در مورد ایجاد نخستین است که نه مادهای وجود داشته و نه هیأتی؛ و اختراع در مورد ایجادهای پیدرپی بعد از آن است که مواد را خداوند پیوسته تغییر میدهد و از هیأتی به هیأت دیگر در میآورد.
وی با اشاره به اینکه پرهیز از اظهار نظر بدون علم از دیگر شاخصهای مهم علم و معرفت در رویکرد دینی است گفت: از جمله خصلتهای نامطلوب در رویکرد دینی علم و معرفت، اظهار نظرِ بدون علم و آگاهی است. در فراز سوم دعای هشتم صحیفه آمده است: «…أو نقول فی العلم بغیر علم». خدایا، پناه میبرم بهتو از اینکه درباره علم (بهویژه معارف الهی) بدون علم سخن بگویم. برپایه این ویژگی، عالمان ربانی و دانشمندان راستین، حتی الامکان در اظهار نظر و فتوا دادن جانب احتیاط را رعایت میکنند. تلازم علم با خشیت الهی هم شاخص دیگری است که براساس این شاخص تلازم و پیوند «علم» با «خشیت» و ترس از خداوند است. امام سجاد (ع) در فراز دوم دعای ۵۲ میفرماید: «سبحانک، أخشی خلقِک لک أعلمهم بک» خدایا! خشیت و بیم آنکه به تو آگاهتر است، بیشتر است. این ویژگی خداترسیِ انسانِ عالم و اندیشمند، به زیبایی نخست در قرآن کریم مطرح شده است: «انما یخشی اللهَ من عباده العلما»، یعنی فقط بندگان عالم و دانشمند از خدا خشیت دارند. بنابراین علت اینکه خداشناسترینِ افراد، خداترسترین است ریشه در دانایی و آگاهی آنان دارد.
طاهری در پایان تصریح کرد: نکته دیگر اینکه، علم باید مقرون به عمل (کار) باشد، به این معنا که علم باید نافع، کاربردی و سودمند باشد. یعنی تنها در صورتی که علم همراه با عمل و بکارگیری باشد ارجحیت دارد. امام سجاد (ع) در دعای بیستم میفرماید: «والرزقنی عِلْماً فی استعمال». خدایا! علم با عمل و کاربرد را برایم کرامت فرما. همچنین امام سجاد در فرازی از دعای ۲۷ که برای مرزداران کشور اسلامی است، میفرماید: «و عَلّمهم مالا تعلمون و عرّهم ما یجهلون» مضمون این عبارت اشاره به علوم و فنون نظامی و تاکتیکهای جنگی دارد که مرزداران اسلامی باید از آن برخوردار باشند. بنابراین، در فنون و دانشهای نظامی نیز باید دست بهسوی آسمان بلند کرد. امام در عبارتی دیگر میفرماید: «وعلّمنی حسن التقدیر» به من بیاموز حسن تقدیر و تنظیم مسائل زندگی را. بدینسان، دانش تدبیر منزل و سیاست مدن و اقتصاد زندگی نیز، نیازمند علم الهی است.امام (ع) در فراز دوم دعای ۱۶ میفرماید: «أنت الذی وسعت کل شیء رحمهً و علماً» خدایا، تویی که علم و رحمتات همهچیز را فراگرفته است. و نیز در دعای ۴۷ میفرماید: «ولایعزب عنه علم شیء وهو بکل شیء محیط» هیچ چیز از علم خداوند پنهان نیست و علم او محیط بر هر چیز است. مضمون این عبارت نیز، اشاره به علم وسیع و گسرده الهی دارد.
منبع: خبرگزاری مهر
ایجاد کارگروه مشترک معاونت علمی ریاستجمهوری و وزارت علوم برای مدیریت مالکیت فکری
نخستین سمپوزیوم تکنولوژی درطراحی و بازطراحی برگزار شد
همایش سلامت، حکمت و حکمرانی اواخر اردیبهشت میشود
اعلام همبستگی با دانشجویان آزادیخواه جهان در دانشگاه علم و صنعت
دانشگاهها در مقابل ظلم و ستم همیشه ایستادهاند
ایمیل حمایتی روسای دانشگاههای ایران به دانشگاههای آمریکا
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی هوشمند منصوب شد
کلاسهای دانشگاهها امروز به مدت ۲ ساعت تعطیل شد
چگونه از تهران به گرگان برویم؟
موج بیداری دانشگاههای آمریکا ارمغان خیزش افکار عمومی ضد جنایتهای صهیونیسم است
گشودن مقبره فراعنه مساوی با مرگ حتمی؟
رونمایی از موتور ۶ سیلندر ۴۰۰۰ سیسی ساخته محققان ایرانی+عکس
موتور آمونیاک سوز تویوتا با قدرت بیشتر و آلایندگی کمتر
جزئیات تازه درباره هوش مصنوعی آیفون جدید
توپ گوستاو بزرگترین توپ جنگی دنیا که فرانسه را ویران کرد+عکس
ژاپنیها یک رنوی جدید ساختند+عکس
نقشه گنجی که از فضا دیده شد+عکس
شیکترین خودروی برقیای که تاکنون دیدهاید+عکس
رونمایی از شاسی بلند چری با چراغهای خطی و صفحه نمایش بزرگ+عکس
بازدید رایگان از موزهها برای معلمها و استادان
نصب بنر حمایت از اعتراضات ضد رژیم صهیونیستی مقابل سر در دانشگاه تهران
۲ کتاب حوزه علوم قرآنی و مهدویت در کرمان منتشر شد
طرح تحول علوم انسانی در دانشگاه خوارزمی اجرا میشود
دانشگاهها مکلف به اجرای قانون جوانی جمعیت شدند
هنرستانها میتوانند آینده شغلی و تحصیلی دانشآموزان را رقم بزنند
تعطیلی کلاسهای دانشجویان برای حمایت از دانشگاهیان معترض به جنایات رژیم صهیونیستی
حسنا و ملکههای رنگی به کتابفروشیها آمدند
کتاب برای قلب های شکسته منتشر شد
رقابت ۱۲ هزار داوطلب در پنجاه و یکمین دوره آزمون دستیاری پزشکی
اجتماع سراسری دانشگاههای ایران در حمایت از خیزش دانشگاهیان آمریکایی
دستگیری ۲۰۰ دانشجو معترض از ۳ دانشگاه آمریکا
شرایط تحصیل دختران متاهل در مدارس روزانه
راهیابی تیم والیبال دانشآموزی به فینال مسابقات جهانی
مدرسه، جایی برای گفتگوی رو در رو با دانشآموزان
تشکیل ائتلاف جهانی نخبگان دانشگاهی برای کمک به احقاق حق مردم فلسطین
مسابقات ملی سدید» بستری برای رشد و تقویت مهارتهای ارتباطی در دانشجویان است
فرصت انتخاب رشته داوطلبان آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ دوباره تمدید شد
رایزن علمی و سرپرست دانشجویان ایرانی در کشور عراق منصوب شد
ایجاد ظرفیت فرا مرزی در تور تجاری گرجستان صنعت ساختمان
تدوین آئیننامه تاسیس و اداره موزههای دانشگاهها و مراکز آموزشی و پژوهشی کشور
یمن جایگزین مهمان ویژه نمایشگاه کتاب شد
کتاب تفسیر سوره تغابن منتشر شد
وعده صادق خروجی دانشگاهها بود
جشنواره گل و گلابگیری میمند - استان فارس
دلایل مدرسههراسی»و راههای ترغیب دانشآموز به مدرسه
نیاز به فضاهایی برای شادی دختران و سپری کردن اوقات فراغت آنان داریم
اپراتور اختصاصی هوش مصنوعی راهاندازی می شود
جهاد تبیین دستاوردهای نظام بزرگترین رسالت ما در آموزش و پرورش است
کادر؛ فراتر از قلمرو عکاسی
ملاکهای افزایش شهریه مدارس غیردولتی
محکومیت شدید برخوردهای خشونت آمیز علیه اساتید و دانشجویان غربی
تجمع دانشگاههای ایران در حمایت از خیزش دانشگاهیان آمریکایی
واکنش رییس دانشگاه تهران به سرکوب اعتراضات دانشجویان آمریکایی
قرنطینهشدن کتابهای مشکوک به آرسنیک در کتابخانه ملی فرانسه
عرضه صفات الهی در کتابفروشیها
عرضه سه نمایشنامه جدید سوره مهر در نمایشگاه کتاب
پیام نوریها میتوانند از امروز محل آزمون پایان ترم خود را تغییر دهند
دانشگاه امیرکبیر حرکت شجاعانه دانشگاهیان آمریکا و اروپا در حمایت از مردم غزه را ستود
مهارت آموزی معلمان در دستور کار آموزش و پرورش باشد
وجدان بیدار دانشگاهیان جهان در مقابل نسل کشی غزه خروشید
قدردانی وزیر علوم از دستاندرکاران حفظ سلامت کنکور
دهه سرآمدی آموزش در دانشگاهها از امروز آغاز شد
دانشجویان و اساتیدِ ایرانی، حمایت از مردم فلسطین را رسالت اصلی خود بدانند
امروز، آخرین مهلت انتخاب رشته دکتری
ارائه خدمات مشاورهای – آموزشی، آنلاین و حضوری مرکز روانشناختی جهت برای عموم
کدام دانشگاههای آمریکا صحنه اعتراضات دانشجویی حمایت از غزه است؟
۴ هزار و ۱۹۳ نفر از دانشجویان متاهل وام تحصیلی دریافت کردند
تجمع دانشگاهیان دانشگاه تهران درحمایت از خیزش دانشجویان در آمریکا
شورای عالی انقلاب فرهنگی در نظارت و پیگیری مصوباتش جدی است
محدودیت اعطای پایههای تشویقی اعضای هیات علمی لغو شد
ساحل شگفت انگیز دَستیر
کلید اولیه نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۳ سهشنبه منتشر میشود
اجرای طرح سمپاد مهارتی در 11 استان کشور
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی: با قاطعیت میگوییم که تخلف در آزمون امسال صفر بوده است
افتتاح همزمان ۷ نیروگاه خورشیدی مدارس در ۶ استان
رفتار غیرانسانی آمریکا نسبت به دانشجویان معترض شرمآور است/ دانشگاهیان جهان باید خون گریه کنند
جمعه ۷ اردیبهشت نمایش «یاخته» باحضور خبرنگاران و عکاسان روی صحنه میرود
چالش کمبود معلم در استان مرکزی کاهش مییابد
بازدید رئیس ستاد برگزاری آزمونهای سراسری اردبیل از حوزههای امتحانی کنکور
لوگوی نود سالگی دانشگاه تهران منتشر شد
پیشفروش شنل نامرئی کننده آغاز شد+عکس
یک صفحه جدید به واتساپ اضافه میشود+عکس
بن سلمان از ساخت پروژه بلندپروازانهاش منصرف شد
دانشمندان قلب ماه را دیدند+عکس
ناسا برای بازگشت از سیاره سرخ دست به دامن ایلان ماسک شد
نمونه ایرانی پدافند ضدهوایی که مشابه روسی است+عکس
ورود قدرتمندترین گوشی نوبیا به بازار
انقلابی بزرگ در صنعت ترانزیت و موتورهای دیزلی اتفاق افتاد
رونمایی از سریعترین مرسدس بنز AMG+عکس
باتری این ریزسیاهچاله فضایی میتواند انرژی چند نسل یک خانواده را تامین کند
برای اولین بار اشعه ایکس برآمده از اتمها کشف شد
علت فیلتر دسکورد اعلام شد
هزینه نگهداری از خودروهای لوکس آمریکایی چقدر است؟
چین جنگندههای رادارگریز F۲۲ آمریکا را فلج کرد+عکس
گشودن مقبره فراعنه مساوی با مرگ حتمی؟
رونمایی از موتور ۶ سیلندر ۴۰۰۰ سیسی ساخته محققان ایرانی+عکس
پدافند ضدهوایی ایران که شبیه اس ۳۰۰ روسیه است+عکس
جاسوس همهفن حریف اوکراینیها که در جنگ با روسیه به کمکشان میآید
سریع ترین موشکهای مافوق صوت در سال ۲۰۲۴ معرفی شدند+عکس
نتایج اولیه آزمون استخدامی آموزش و پرورش اعلام شد
موتور آمونیاک سوز تویوتا با قدرت بیشتر و آلایندگی کمتر
دوربین بامزهای که بدون عکس گرفتن شما را شگفت زده میکند+عکس
پیشثبتنام مدارس غیردولتی براساس شهریه سال گذشته است
انتصاب در آموزش و پرورش
پویش سلامت دهان و دندان ۱۷ تا ۱۹ اردیبهشت برگزار میشود
برگزاری زنگ آموزش همزمان با گرامیداشت هفته زمین پاک در مدارس شهر تهران
شاسیبلند جدید چینی که با مدل تسلا مو نمیزند+عکس
آغاز پذیرش دانشجوی دکتری بدون آزمون در دانشگاه آزاد
پیشتازی ۲۶ درصدی داوطلبان زن در نوبت اول کنکور
آثار جشنواره مد و لباس نقش تنپوش در حال داوری است
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.