به گزارش ثریا رضا نقی‌زاده درباره قطع دسترسی‌ها به متون پایان نامه در ایرانداک، گفت: ما در حال تدبیر برای حل این موضوع هستیم. هرچند قانون باید اجرایی شود اما معاونت پژوهشی و فناوری وزارت علوم در تلاش برای یافتن راهکاری است تا ضمن اجرای قانون، جامعه علمی نیز دسترسی‌های مدیریت شده‌ای به متون عملی داشته باشند.

وی افزود: در تحلیل این ماجرا باید گفت که بحث دسترسی به متون پایان نامه ما را در یک دوگانگی قرار داده است؛ یکی بحث تقلبات در پایان نامه‌ها و رساله هاست و دیگری اینکه باید موضوعات و متون علمی در دسترس جامعه علمی و نخبگان قرار بگیرد. در راستای پیگیری جدی برای مبارزه با تقلبات علمی اقداماتی در سال‌های اخیر صورت گرفته است؛ نخست بحث همانندجویی است که در آن پایان نامه‌ها طبق قانون در سامانه‌ای قبل از فارغ‌التحصیلی و دفاع ارزیابی می‌شوند. حالا اینکه چند درصد از «همانندی» و یا مشابهت تخلف محسوب می‌شود، تابع شروط مختلفی است.

همانندجویی در علوم مختلف متفاوت است / ‏عدد‬ دقیقی برای اعلام قطعی تقلب وجود ندارد

وی با اشاره به اینکه درصد همانندی در علوم مختلف متفاوت است، تصریح کرد: مثلاً در رشته‌های علوم آزمایشگاهی عمدتاً از تکست های دیگران کمتر استفاده می‌شود و در علومی که معمولاً بر اساس دستاوردهای دیگران است، میزان همانندی افزایش می‌یابد و البته هنوز هم نمی‌شود عدد دقیقی را برای تقلب به دلیل همانندجویی اعلام کرد.

متقلبان حتی می‌توانند همانندجویی را دور بزنند / ‏اعمال‬ محدودیت راه چاره نیست

نقی زاده ضمن بیان این مطلب که افرادی که قصدشان تقلب است، اگر بخواهند حتی می‌توانند همانندجویی را هم دور بزنند، خاطرنشان کرد: حال این پرسش پیش روی ما قرار دارد که اصل مساله تقلب علمی در کشور ما چگونه حل می‌شود؟ اینکه بخواهیم با اعمال محدودیت در دسترسی به متون پایان نامه، با تقلب علمی مقابله کنیم به نظر می‌رسد راهکار اصلی و پایه‌ای برای این حل این مساله نباشد.

نطفه تقلب علمی از کجا گذاشته می‌شود؟

مشاور معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم تاکید کرد: مهمترین مساله این است که باید زیست بوم یا فرایند انجام یک پژوهش در دانشگاه را به نحوی اصلاح کنیم که احتمال تقلب کاهش یابد. حال این سوال وجود دارد که نطفه تقلب اصلاً از کجا گذاشته می‌شود؟ در واقع بحث تقلب بیشتر در دوران تحصیلات تکمیلی مطرح است و آغازگر آن هم از جذب دانشجوی دکتری است. فرض کنید یک استاد در مقاطع تحصیلات تکمیلی یک گرنت و یا حمایت مالی را از صنعت، صندوق‌های دولتی و یا خیریه‌ای گرفته و وقتی او به اندازه کافی گرنت داشته باشد، می‌تواند برای طرح‌های پژوهشی و پروژه‌های تقاضا محور دانشجو بگیرد.

برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی باید پروژه تقاضامحور تعریف شود

وی افزود: وقتی دانشجو وارد سیکل انجام پژوهش می‌شود، استاد خود به خود نظارت کاملی بر روی او دارد. نکته دیگر اینکه دانشجو وقتی از طریق این پروژه‌ها وارد دانشگاه می‌شود، به عنوان پژوهشگر وارد می‌شود و نه دانشجو و در چنین شرایطی دانشجو صاحب شغلی در دانشگاه می‌شود که شامل بیمه، مالیات و حقوق است.

نقی زاده بیان کرد: بنابراین وقتی دانشجوی دکتری برای یک پروژه حقوق دریافت می‌کند، اصلاً مجالی برای تقلب پیدا نمی‌کند؛ چرا که نمی‌تواند با پروژه کپی، کارفرما را راضی کند، بنابراین استاد هم از دانشجو کار کپی قبول نمی‌کند. دانشجو در این شرایط به صورت تمام وقت فعالیت می‌کند.

چرا در کشور تقلب علمی می‌شود؟ / ‏دانشجوی‬ دکتری نیاز به کار تمام وقت در دانشگاه دارد

مشاور معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم خاطرنشان کرد: حال چرا در شرایط فعلی شاهد تقلب علمی در کشور هستیم؟ بخاطر اینکه دانشجو مثل دوره لیسانس جذب می‌شود و به این موضوع توجه نمی‌شود که آیا استاد مربوطه پروژه تقاضا محور دارد یا خیر؟ دوم اینکه دانشجو چون حقوق نمی‌گیرد، تمام وقتی او معنا دار نیست. یعنی با توجه به فرهنگ جامعه ما یک جوان ۲۷-۲۸ ساله باید تشکیل زندگی بدهد و بعضاً برخی‌ها فرزند هم دارند و باید درآمدزایی کند و زندگی بچرخاند. اینکه این فرد بخواهد به طور تمام وقت به دانشگاه برود آن هم بدون حقوق، دردی از او دوا نمی‌کند و مجبور است کار کند و در این شرایط ماهی دو روز هم در اختیار استاد نیست و استاد هم نمی‌تواند به او حرفی بزند چرا که حقوقی به او نمی‌دهد و اصلاً پروژه‌ای برای تعریف نشده است.

وی ادامه داد: شما انتظار دارید دانشجویی که دو روز در ماه دانشگاه می‌آید، برای رساله و یا پایان نامه خود چه کار کند؟ یا پایان نامه غیرکاربردی سطحی انجام می‌دهد یا اینکه تقلب می‌کند. البته یک گروهی از دانشجویان هم داریم که انگیزه‌های بالایی دارند و پژوهش‌های کاربردی انجام می‌دهند ولی لزوماً همه این‌طور نیستند. یعنی این بستر منجر به این می‌شود که تقلب در آن شکل بگیرد، مساله این نیست که دانشجو ملزم به چاپ مقاله است و تقلب می‌کند بلکه دانشجو وقت کافی و ضمناً مساله واقعی برای حل کردن ندارد به همین دلیل به سمت کپی کاری و تقلب می‌رود. البته پیکره آموزش عالی ما واقعاً سالم است و موارد محدود این چنینی در آن رخ می‌دهد.

نقی زاده اظهار کرد: بنابراین وقتی برای هر دانشجوی دکتری پروژه‌ای تعریف شود، هم تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی متناسب با نیاز می‌شود و هم اینکه اساتید پروژه‌های مشخصی داشته و بر دانشجو نظارت دارند.

نظام تحصیلات تکمیلی اصلاح نشود، تقلب همچنان رخ می‌دهد / ‏دسترسی‬ به محتوای علمی نباید مسدود شود

مشاور معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم ضمن تاکید بر اینکه موضوع دسترسی‌ها به متون پایان‌نامه‌ها و همانندجویی، فرعی بر اصل موضوع است، گفت: اصل موضوع این است که نظام دوره تحصیلات تکمیلی باید اصلاح شود و تا زمانی که اصلاح نشود مجبور هستیم، تسکینی عمل کنیم. یعنی تقلب رخ می‌دهد و ما باید به دنبال راه مقابله با آن باشیم. کسی که بخواهد تقلب کند، این کار را انجام می‌دهد. نظر کارشناسی بنده این است که ما باید اجازه تبادل محتواهای علمی را به گونه‌ای که منجر به افزایش استفاده از دانش دیگران می‌شود، فراهم کنیم، ضمن اینکه احتیاط کنیم بستر تقلب را برای افراد سودجو ایجاد نکنیم.

وی تصریح کرد: ما تا زمانی که مساله فرایند برگزاری دوره‌های تحصیلات تکمیلی را اصلاح نکنیم، هر چقدر از این ساز و کارها و سامانه‌ها پیش بینی کنیم، تقلب باز هم رخ می‌دهد. در این شرایط میزان اثردهی این ساز و کارها به صورت جدی نخواهد بود و فقط شکل تقلب عوض می‌شود.

برنامه وزارت علوم برای اصلاح فرایند تحصیلات تکمیلی

نقی زاده از برنامه وزارت علوم برای اصلاح فرایند تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها خبر داد و گفت: زمانی فرایند تحصیلات تکمیلی اصلاح می‌شود که دوره دکتری به جای اینکه یک پایه آموزشی باشد و در آن پژوهش‌هایی صورت گیرد، برعکس شود یعنی به یک دوره پژوهشی تبدیل شود که در آن یک سری آموزش‌هایی انجام می‌شود.

منبع: خبرگزاری مهر