سید سعید زاهد زاهدانی دانشیار جامعه شناسی و مسئول پژوهشکدۀ تحول و ارتقاء علوم انسانی دانشگاه شیراز در یادداشتی به جریان شناسی نواندیشی دینی پرداخته است:
اولین تأثیرهای فرهنگی تمدن مدرن در کشور ما را می توان از دورۀ فتح علی شاه قاجار (۱۲۵۰-۱۲۱۱ هجری قمری، ۱۸۳۴-۱۷۹۷ میلادی) یعنی اوایل قرن نوزدهم میلادی مشاهده نمود. به خصوص بعد از شکست در جنگ های ایران و روس، این آثار خود را به صورت برجسته ای نمایان ساخت. از آن پس اثرگذاری تمدن مدرن در ایران به تدریج افزایش یافت. در مقابل این برخورد تمدنی، سه نوع جریان فرهنگی شکل گرفت که کما بیش تا به امروز هم در جامعۀ ما مشاهده می شود.
جریان اول جریان مقاومت در مقابل این فرهنگ با اتکاء به داشته های ملی بود، جریان دوم کنارگذاشتن آنچه خود داشتیم و پذیرش بی چون و چرای فرهنگِ تمدن مدرن و سوم جریانی که به تلفیقی از دو فرهنگ ملی و فرهنگ تمدن مدرن تن داد. جریان اول خود قابل تقسیم به دو دسته می باشد: کسانی که راه را بر هر نوآوری فرهنگی مسدود کردند و اتکاء به داشته های فرهنگی خود را برای ادامه حیات جامعه کافی دانستند. گروه دوم از این دسته ضمن حفظ استقلال فرهنگی، نوآوری در قالب های دینی را راه مقابله با خودباختگی در مقابل تمدن مدرن دیدند. همین گروه باز به دو دسته تقسیم می شوند: اول کسانی که در نوآوری خود راهی بدتر از تحجر گروه اول انتخاب کردند و ضمن غلو در دین و وجود ائمۀ اطهار علیهم السلام، مسلک های عرفانی و شبه عرفانی نوظهور ساختند و دوم کسانی که به نوآوری در الهیات و تحول در اندیشه های دینی با اتکاء به اصالت های دانش دینی پرداختند.
جریان دوم که در آن دوران به روشنفکران معروف شدند هرگونه تمسک به ارزش های ملی را مانعی برای پیشرفت دیدند و همۀ تلاش خود را برای از فرق سر تا نوک پا فرنگی شدن صرف کردند. در جریان سوم نیز با دو دسته روبه رو هستیم: آنان که ورود فرهنگ غرب به کشور را مایۀ رشد دنیوی دیدند و برای حفظ آخرت معتقد به صیانت از ارزش ها و اخلاق ملی شدند. این گروه علم و تکنولوژی تمدن مدرن را محور رشد دانستند و سبک زندگی مناسب با آن را هم پذیرفتند. گروه دوم رعایت ارزش ها و اخلاق اسلامی و سبک زندگی اسلامی مطابق با احکام دین را ضروری دانستند و فقط رضایت به وارد کردن علم و تکنولوژی دادند. هر چند ترکیباتی از این دسته بندی هم در جامعه یافت می شود اما به نظر می رسد برای روشن تر شدن وضعیت جریان های فرهنگی غالب، این دسته بندی می تواند مفید واقع شود.
بر اساس آنچه گفته شد ما در واقع با شش جریان فرهنگی در تاریخ معاصر ایران مواجه هستیم. به ترتیبی که در بالا گفته شد، جریان اول به علت تحجر فکری به نظر می رسد در اقلیت ضعیفی باقی مانده و نتوانسته است حرکت عمده ای در جامعۀ دوران قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی ایجاد کند. جریان دوم که به امام پرستی و قطب پرستی روی آوردند و بُعد دستورات دینی را در ذکر و دعا جستجو کردند و یا به طور کلی نو دین شدند، مانند گروه های دراویش و بهابیت و بهائیت. جریان سوم در بین مسلمانان وفادار به دین و عمدتاً در بین علمای دینی که دین اسلام را کافی برای زندگی می دانند و همواره تلاش می کنند هر تغییری را بر اساس بنیان های دینی دنبال کنند رشد یافته جریان دارد و دامنۀ آن به مردم هم کشیده شده است، کسانی که به ایجاد انقلاب اسلامی روی آوردند و به فکر تحولی تمدن ساز در دین و آداب آن هستند.
جریان چهارم هر چند در دوران پهلوی از اعتباری برخوردار شد و با پشتیبانی سیاسی، جریان های فرهنگی خاصی را در جامعه بنیان گذاشت اما به خصوص بعد از انقلاب اسلامی غلبۀ خویش را روز به روز بیشتر از دست داده است. جریان پنجم روشنفکرانی هستند که تمدن مدرن را باور دارند اما هنوز به بنیان های اخلاقیِ دینیِ ملی وفا دارند و می خواهند غربی زندگی کنند اما حداقل برای راحتی وجدان خویش هم که شده، مایلند ارزش های ملی و دینی را حفظ کنند. جریان ششم اخلاق و آداب زندگی اسلامی را در ظاهر حفظ کرده اند اما بر اساس مبانی فکری علوم مدرن می اندیشند. این دسته معمولاً از زمینۀ خانواده های مذهبی برخوردارند.
اندیشمندان جنبش روشنفکران دینی عمدتاً از جریان فرهنگی ششم پیروی می کنند و از برخی از معتقدین به جریان پنجم نیز هوادار و پشتیبان دارند. این گروه حداقل این است که منطق فرهنگ سکولار تمدن مدرن را پذیرفته اند و در قالب گفتمان روشنفکری تمدن مدرن تنفس می کنند. آنان تحت تأثیر فرهنگ تخصصی تمدن مدرن قرار دارند.
جهانبین: جهش تولید جز با مشارکت مردم رخ نمیدهد
۱۳ هزار نفر از اساتید دانشگاههای کشور ابعاد عملیات «وعده صادق» را تبیین کردند
انتخاب رشته دوره دکتری سال ۱۴۰۳ دانشگاه آزاد اسلامی آغاز شد
دانشگاه فنی و حرفه ای اولین کنفرانس ملی مهارت را برگزار میکند
همه چیز درباره فلسفه حقوق بینالملل
بذر آینده کشور در حیات مدرسه کاشته میشود
وضعیت حقوق سرایداران مدارس در سال جدید چگونه است؟
۲۴ عنوان قرارداد چاپ کتاب توسط جهاد دانشگاهی لرستان بسته شد
تشریح ماموریت موسسه ISC در راستای تحقق شعار سال
رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران استعفاء کرد
خلبان صدیق برای دومینبار به کتابفروشیها آمد
مجموعهداستان گوش قرمز چاپ شد
واریز ۳۱ هزار میلیارد ریال به حساب فرهنگیان بازنشسته در سال ۱۴۰۲/ سهم الشرکه اسفندماه پرداخت شد
کتاب اصل درستنمایی رونمایی، نقد و بررسی میشود
پیام تسلیت رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز در پی درگذشت پدر علم قنات ایران
نشست علمی توسعه اجتماعی در ایران با حضور صاحبنظران برگزار میشود
سیاره بیگانه بنفش رنگ میزبان بیگانگان فضایی
هیچ واحد فنی حرفهای حذف نمی شود/ ادغامی با علمی کاربردی در کار نیست
پیام تسلیت دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی برای درگذشت دکتر پرویز داوودی
چگونه در کشورهای جهان بستر تحقیق دانشگاهی فراهم میشود؟ /۱/
رفع مشکل بزرگ آیفون که سال ها ذهن کاربران را مشغول کرده بود+عکس
اخراج کارگران تسلا و پرداخت پاداش هنگفت به ایلان ماسک
قدرتمندترین پهپاد ایرانی که در اوکراین معروف شده+عکس
رباتهای سوسکی به میدان میآیند+عکس
۹۵۶ هزار نفر در نوبت دوم کنکور سراسری ۱۴۰۳ ثبتنام کردند
۸ پیشنهاد ایران به نشست وزیران علوم سازمان همکاری شانگهای
رئالیستها وارد بازار نشر شدند
نشان سبز درباره زندگی پیامبر اکرم (ص) منتشر شد
آغاز انتخاب رشته آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ از امروز
پرداخت تا دو میلیون تومان مازاد بر حقوق به سرایداران
آغاز ثبتنام در آزمون ترمیم معدل از امروز
پاداش سوادآموزان قبولشده سالهای ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ پرداخت شد
تمام جزئیات مصوبه «حفظ حریم شخصی و اجتماعی دانشآموزان و معلمان»
نتایج کارشناسی ارشد بدون کنکور دانشگاه شریف اعلام شد
آغاز انتخاب رشته مجازی دکتری از امروز/ مردان بیشترین آمار پذیرفته شدگان اولیه
بسته سیاستی تحقق شعار سال مهار تورم و رشد تولید تدوین شد
ثبتنام وام شهریه آغاز شد
تفکیک بخش تغذیه و خوابگاه از دانشگاهها
ورود «مهمان سرزده» به کتابفروشیها/یکقصه تصویری برای کودکان
چاپ پنجمین جلد مجموعه تاریخ ایرانزمین درباره طاهریان و آل بویه
کتابی که نگاه به معلولیت را تغییر میدهد
تایید ۴۷ کتاب کار و بسته تربیت و یادگیری برای کودکستانها
بازداشت گسترده معترضان به جنایات اسرائیل در دانشگاه کلمبیا
اعلام حمایت وزیر ارشاد از طرحها و برنامههای فرهنگی جهاددانشگاهی
جنبش عدالتخواه دانشجویی: عملیات وعده صادق نقطه عطف معادله جدید منطقهای است
افزایش پژوهانه اساتید برتر واحد علوم تحقیقات
دانشگاه آزاد امکان مشارکت گسترده مردم در امر تولید را فراهم میکند
تشریح اقدامات حفاظتی سازمان سنجش در نوبت اول کنکور ۱۴۰۳
اعلام جزییات پذیرش بدون آزمون کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور
احکام رتبهبندی ۱۰۰ هزار معلم بازنشسته اصلاح شد
سخنگوی وزارت آموزش و پرورش از اصلاح احکام رتبهبندی ۱۰۰ هزار معلم بازنشسته سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ خبر داد.
شاهنامه هنر فردوسی است و لاغیر
دستگیری متهمانی که برای تقلب در کنکور، رمز ارز میگرفتند
امکان افشای سوالات آزمونهای آموزش و پرورش غیرممکن شد/ سهم ۵۰ درصدی سوابق تحصیلی در کنکور
تدوین طرح مدرسه مجازی بزرگسالان برای کاهش تنوع مدارس
آزمونهای نهایی دانش آموزان به سازمان جدید سنجش واگذار می شود
انتشار فراخوان دورههای ۲۳ و ۲۴ جایزه مهرگان ادب
آمادگی رفع نیاز فناورانه سازمان سنجش در مقابله با تقلب کنکور
کلاهبرداری از داوطلبان کنکور با دریافت رمزارز و سکه طلا
اساسنامه سازمان ملی سنجش بعد از کنکور ابلاغ میشود
گوشی جدید وان پلاس با دوربین تله فوتو و ماکرو معرفی میشود+عکس
چراغهای خودروی جدید آئودی سخنگو هستند+عکس
سنگی که طلا نیست اما بسیار گران قیمت است+عکس
چرا سوئد در یک قدیمی ساخت بمب اتم منصرف شد؟
رونمایی شریک قبلی ایران خودروی از خودروی عجیب آفرودیاش+عکس
کشف یک سیاه چاله عظیم در نزدیکی زمین
کارکرد عجیب مایع ظرف شویی در هواپیمای بوئینگ
اینترنت استارلینک در این کشورها قطع میشود
مشکل بزرگ ناسا در مریخ که فعلا حل نشدنی است
بمب الکترومغناطیسی چطور منفجر میشود؟
شروع احداث و افتتاح ۲۷ کلاس درس در سفر رئیس سازمان نوسازی مدارس به هرمزگان
مرحله غیرمتمرکز المپیاد علمی دانشجویی ۳۱ فروردین برگزار میشود
مهلت ارسال ایده به ششمین دوره رویداد «از ایده تا بازار» تمدید شد
تعیین ظرفیت ۶۰۰ نفری در دوره فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳
مدارس تا فرارسیدن ایام امتحانات باید دایر باشند
پذیرش بدون آزمون قاریان و حافظان قرآن در دانشگاه فرهنگیان
نقش حمایتی خانوادهها از دانشآموزان در روزهای امتحانی
فردا؛ آخرین مهلت ثبتنام آزمونهای ورودی مدارس سمپاد و نمونه دولتی
انتشار مقاله استاد دانشگاه شریف در معتبرترین مجله انجمن فیزیک آمریکا
آگهی/ گیربکس سایکلو گومائو چه تاثیری در افزایش سرعت و کارایی صنایع دارد؟
ایران چطور گنبد آهنین را در هم شکست؟ +عکس
تغییر شکل عجیب هرم بزرگ مصر+عکس
چرا آدم فضاییها خودشان را به انسانها نشان نمیدهند؟
سنگی که طلا نیست اما بسیار گران قیمت است+عکس
آنچه درباره ناوگان پهپادی ایران نمیدانید+عکس
قدرتمندترین پهپاد ایرانی که در اوکراین معروف شده+عکس
قابلیت ارتباط ماهوارهای به گوشیهای گوگل اضافه شد
گوشی جدید وان پلاس با دوربین تله فوتو و ماکرو معرفی میشود+عکس
انفجار این بمب الکترومغناطیسی قربانیان را ۲۰۰ سال عقب میبرد+عکس
تفاوت موشکهای بالستیک، کروز و هایپرسونیک ایران در چیست؟
جزئیات اعلام نتایج آزمون آموزگاری و حضور در مراحل مختلف استخدام
چهار تغییر در دانشگاه فرهنگیان
سیاره بیگانه بنفش رنگ میزبان بیگانگان فضایی
موشک ایرانیای که سامانه ضد موشک اسراییل را فلج میکند+عکس
توسعه تضمین اشتغال با راهاندازی مراکز جدید در دانشگاه علمیکاربردی
موتور خودروی فرمول یک در خودروی معمولی قرار گرفت+عکس
کسر ۴۵ درصد از حقوق دانشجومعلمان لغو شد
اخراج کارگران تسلا و پرداخت پاداش هنگفت به ایلان ماسک
جهش علمی ایران نسبت به سرمایهگذاری مالی در دنیا بینظیر است
رفع مشکل بزرگ آیفون که سال ها ذهن کاربران را مشغول کرده بود+عکس
گوشیهای سامسونگ آیفون را شکست دادند
کتاب مهندسی مرجع جامع کنترل، در سیستم حمل و نقل چاپ و راهی بازار نشر شد
راهاندازی سامانه مهارت افزایی هدفمند و نوآورانه در دانشگاه امیرکبیر
شرکت هزار عضو هیات علمی در فرصتهای مطالعاتی جامعه و صنعت
دشمن اذعان دارد که گنبد آهنین شکسته شد
مدارک مورد نیاز پذیرفتهشدگان آزمون استخدامی جهت بارگذاری در سامانه گزینش
لازمه ارتباط بیشتر اساتید با صنعت، تسهیل و جهتدهی قوانین است
حمله موشکی و پهپادی به اسرائیل
دانشجویان میهمانی چه شرایطی باید داشته باشند؟
مرحله غیرمتمرکز المپیاد علمی دانشجویی ۳۱ فروردین برگزار میشود
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.