صفر تا ۱۰۰ غربالگری روانشناختی و حمایت اجتماعی از دانش‌آموزان در معرض خطر

به گزا رش ثریا - میر تجلی‌نیا مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش  در پاسخ به این پرسش که «شایع‌ترین آسیب‌های اجتماعی بین دانش‌آموزان چه مواردی است؟»، اظهار کرد: در حوزه آسیب‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان، به دلیل ویژگی‌های خاص این گروه از جمعیت می‌توان طبقه بندی‌های مختلفی را لحاظ کرد.وی افزود: داده‌های میدانی در یک بازه زمانی ده ساله تقسیم‌بندی مشخصی را نشان می‌دهد که می‌توان به کودکان و نوجوانان در معرض خطر شامل کودکان و نوجوانانی که نگرش مخاطره‌آمیز دارند، تمایل به خطرپذیری دارند و در محیط مخاطره آمیز زندگی می‌کنند، اشاره کرد؛ همچنین کودکان و نوجوانان پرخطر شامل کودکان و نوجوانانی است که حداقل یک بار تجربه مصرف مواد، خشونت، تهدید به خودکشی و انحراف اخلاقی را بروز داده باشند.مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش اضافه کرد: کودکان و نوجوانان دارای فوریت اجتماعی شامل کودکان و نوجوانانی است که دچار آسیب شده و به خدمات فوری درمان و مددکاری اجتماعی نیاز دارند.

تجلی‌نیا بیان کرد: به طور کلی با توجه به شرایط پس از کرونا اختلالات روانی - اجتماعی از جمله افسردگی ناشی از کمبود ارتباطات مؤثر، اضطراب طولانی مدت ابتلا به ویروس، اختلال اضطراب پس از سانحه(PTSD)، کاهش ارتباط در فضای آموزشی، احساس ناکامی و کسالت، خشونت و پرخاشگری، گرایش به مصرف مواد و دخانیات، اختلال‌های تحصیلی و آموزشی( اُفت تحصیلی، ترک تحصیل) و آسیب‌های متأثر از فضای مجازی شایع شده است.وی درباره اقدامات پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی از جمله مصرف سیگار، گفت: در موضوع آموزش پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و ارتقای تاب‌آوری دانش‌آموزان، آموزش‌های ارتقایی نماد مدنظر است؛ منظور از آموزش‌های ارتقایی، بالا بردن سطح دانش و مهارت دانش‌آموزان، خانواده و عوامل مدرسه است که در سه مرحله انجام خواهد گرفت.مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش اضافه کرد: این مراحل شامل آموزش‌های مربوط به ارتقای دانش و مهارت‌های روانی- اجتماعی دانش‌آموزان اعم از مهارت‌های زندگی، تاب آوری، آموزش‌های مربوط به ارتقای دانش و مهارت‌های معلمان در خصوص نحوه آموزش راهکارهای ارتقای سطح سلامت روان و پیشگیری از آسیب‌های روانی- اجتماعی به دانش‌آموزان و آموزش‌های مربوط به ارتقای دانش و مهارت والدین در خصوص مهارت‌های فرزندپروری، خودمراقبتی، خانواده سالم و مطلوب است.وی به توانمندسازی با رویکرد مهارت‌های اجتماعی و خودمراقبتی به دانش‌آموزان اشاره کرد و گفت: آموزش و توانمندسازی رابطین مشاور، آموزش و توانمندسازی همیار مشاور وآموزش والدین پیشگام مورد توجه است.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به ترویج بهداشت روان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، افزود: کانون یاریگران زندگی، جشنواره نوجوان سالم و یاریگران زندگی، جشنواره همیار مشاور، هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی و هفته بهداشت روان در این بخش مورد توجه قرار دارد.تجلی‌نیا درباره اقدامات مداخلات روانی – اجتماعی( مداخله مختصر، مشاوره فردی و گروهی، درمان ، حمایت و پیگیری، ارجاع) درون و برون بخشی برای دانش‌آموزان در معرض خطر و پرخطر را برشمرد و گفت: «نماد»، دارای فرایند جامعی است که شامل بخش‌های غربالگری، آموزش، اقدام مختصر، درمان و حمایت‌های اجتماعی است.وی اضافه کرد: در مداخله مختصر پس از مصاحبه تشخیصی و ثبت تشخیص در سامانه نماد، مداخلات مختصر به صورت فردی یا گروهی توسط مشاور، رابط مشاور، معلم یا سایر کارکنان برای دانش‌آموزان در معرض خطر و پرخطر انجام می‌شود. در ارجاع دانش‌آموزان در معرض خطر، پرخطر یا دارای فوریت‌های روانی ـ اجتماعی، برای دریافت خدمات تخصصی درمانی ـ حمایتی به مرکز مشاوره ارجاع می‎‌یابند.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: مدیر مرکز مشاوره پس از بررسی وضعیت دانش‌آموز متناسب با تخصص مشاوران مرکز، دانش‌آموزان را به اعضای تخصصی مرکز مشاوره ارجاع می‌دهد. چنانچه دانش‌آموز نیازمند دریافت خدمات حمایتی، درمانی، معاضدتی، قضایی دستگاه‌های بیرونی(شامل کمیته امداد (ره)، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان بهزیستی، قوه قضائیه و ...) باشد، مطابق سند ائتلاف نماد، مدیر مرکز مشاوره ضمن ارجاع به اعضای تخصصی، دانش‌آموز مربوطه را برای دریافت خدمات مورد نیاز و پیگیری‌های لازم به مدیر مورد منطقه ارجاع می‌دهد. دانش‌آموزان دارای فوریت روانی اجتماعی، بدون طی کردن مرحله تشخیص، به مرکز مشاوره و مدیر مورد منطقه ارجاع می‌شوند.وی به مداخلات مشاور در مدرسه اشاره کرد و گفت: مداخله توسط مشاور شامل دو بخش تشخیص و مشاوره است. در بخش تشخیص، مشاور بر اساس استانداردهای فنی (به ویژه مصاحبه تشخیصی) گزارش خود در مورد سطح بندی وضعیت دانش‌آموز را تهیه می‌کند. این گزارش شامل مداخلات مختصر مدرسه‌ای یا ارجاع به مرکز مشاوره در سطح منطقه است.مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره مداخلات آموزش‌های ارتقایی عنوان کرد: این نوع مداخله به تناسب سطح بندی وضعیت دانش‌آموز به یکی از دو صورت زیر صورت می‌گیرد. نخست، آموزش مهارت‌های اساسی خودمراقبتی است، این نوع آموزش برای دانش‌آموزانی که وضعیت عادی دارند در قالب آموزش‌های ارتقایی عمومی و سراسری «نماد» صورت می‌گیرد.

وی اضافه کرد: دوم، آموزش مهارت‌های اختصاصی است، این دسته از مهارت‌ها برای دانش‌آموزانی که در معرض خطر تشخیص داده شده‌اند ، اجرا می‌شود. سوم، آموزش مهارت‌های تاب‌آورتی اس، این دسته از مهارت‌ها برای دانش‌آموزان درمعرض خطر، پرخطر و دارای فوریت‌های روانی اجتماعیات اجرا می‌شود.تجلی‌نیا درباره حمایت اجتماعی، گفت: پس از ارزیابی و تعیین وضعیت مشکلات و نیازهای دانش‌آموز در حیطه‌های مختلف خدمات در مدرسه، شامل دو دسته است. سطح پایه که شامل کمک‌های ضروری و حمایت‌های اولیه بر حسب نیاز برای به حداقل رساندن وضعیت خطرپذیری دانش‌آموز صورت می‌گیرد و سطح تخصصی که در این سطح، حمایت یابی و تسهیلات ویژه مالی برای درمان وکاهش آسیب دانش‌آموز با هماهنگی منطقه انجام می‌گیرد.وی درباره غربالگری برای شناسایی و تشخیص دانش‌آموزان در معرض خطر دوره متوسطه اول عنوان کرد: شناسایی به موقع دانش‌آموزان در معرض خطر، پرخطر و دارای فوریت‌های روانی ـ اجتماعی، یکی از محورهای مهم برنامه نماد است.مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه شناسایی و غربالگری دانش آموزان به ۳ روش انجام می‌شود، گفت: نخست، غربالگری نشانگان محورکه با استفاده از ثبت نشانه‌های رفتاری و درخواست حمایت‌های اجتماعی به صورت مستمر انجام می‌شود. دوم، موارد اورژانسی و فوریت‌های روانی ـ اجتماعی، از طریق ثبت در سامانه نماد و ارجاع فوری به مراکز مشاوره صورت می‌گیرد که حسب مورد ارائه مداخلات ضروری و فوری در مراکز درون سازمانی (مراکز مشاوره، درمانگاه فرهنگیان) و برون سازمانی (دستگاه‌های عضو ائتلاف نماد) انجام می‌شود.

وی اضافه کرد: سوم، غربالگری پایه، با استفاده از ابزارهای استاندارد شامل آزمون غربالگری اختلالات یادگیری (نسخه معلم)، آزمون‌های غربالگری پایه روانشناختی (نسخه دانش‌آموز، والدین، معلم) و آزمون غربالگری آسیب‌های اجتماعی (نسخه معلم) انجام می‌شود.مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش ضمن بیان نحوه اجرای غربالگری سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ گفت: در پایه اول ابتدایی (غربالگری اختلال یادگیری ) توسط معلم، پایه سوم و پنجم( غربالگری پایه روانشناختی ) توسط معلم در متوسطه پایه هفتم، هشتم و دهم ( غربالگری روانشناختی ) توسط دانش‌آموز صورت می‌گیرد.وی درباره تفسیر نتایج غربالگری نیز بیان کرد: پس از ثبت و تأیید نهایی پرسشنامه‌ها، نتایج به صورت برخط تحلیل، و وضعیت دانش‌آموزان در هر خرده مقیاس در یکی از سه رنگ سبز(عدم وجود مشکل یا مسأله )، زرد(درمعرض خطر و نیازمند خدمات درمانی ـ حمایتی) و قرمز(شرایط پرخطر یا دارای فوریت‌های روانی ـ اجتماعی و نیازمند مداخلات تخصصی) قابل مشاهده خواهد بود.تجلی‌نیا افزود: پس از اجرای مرحله اول غربالگری، لیست دانش‌آموزان نیازمند ارزیابی، جهت انجام مصاحبه تشخیصی در کارتابل مشاور در صورت عدم وجود مشاور و رابط در کارتابل مدیر مدرسه برای اجرای محور تشخیص قابل مشاهده خواهد بود.