شبکه علمی ثریا ـ محمدتقی شریعتی: اندرو فینبرگ، صاحب کرسی تحقیقاتی کانادا در فلسفۀ تکنولوژی در دانشگاه سیمون فریزر ونکوور، یکی از برجستهترین نمایندگان نظریۀ انتقادی در دورۀ کنونی است. فینبرگ چندین کتاب مهم نوشته که از آن میان میتوان به «نظریۀ انتقادی تکنولوژی» (۱۹۹۱)، «مدرنیتۀ بدیل: چرخش تکنیکی در فلسفه و نظریۀ اجتماعی» (۱۹۹۵) و «پرسش از تکنولوژی» (۱۹۹۹) اشاره کرد. آنچه نظریۀ انتقادی تکنولوژی را برجسته میسازد، نحوۀ نگرش متفاوت فینبرگ به تکنولوژی و توسعه در جامعۀ مدرن است. در فضای تکنولوژیک حاکم، برخی متفکران به دفاع از تکنولوژی و توسعۀ تکنولوژیک روزافزون میپردازند و برخی توسعۀ تکنولوژیک را در ضدیت با انسانیت تلقی میکنند. در برابر این دو رویکرد، نظریۀ انتقادی تکنولوژی، باب جدیدی میگشاید که در آن، مسئله تکنولوژی و توسعه بهخودیخود نیست، بلکه امکان توسعۀ تکنولوژیک بهشیوههای مختلف مورد بحث قرار میگیرد. فینبرگ معتقد است که نه فیلسوفان پیشین و نه جامعهشناسان ساختگرا، هیچیک نتوانستهاند در ارائۀ نظریهای جامع درباب تکنولوژی موفق باشند. این گفتوگو بخشی از تأملات انتقادی پروفسور فینبرگ را بازتاب میدهد.
* پرفسور فینبرگ، موافقید در ابتدا با اطلاعات بیوگرافی کلی شما شروع کنیم؟
بله، من متولد ۱۹۴۳ در نیویورک هستم. خانوادۀ من به شهر استیلویز، جایی که پدرم در دانشگاه واشینگتن فیزیک تدریس میکرد، نقلمکان نمودند. لیسانسم را از دانشگاه جان هاپکینز و دکترایم را از دانشگاه کالیفرنیا (ساندیگو) دریافت کردهام. البته دو سال هم در دانشگاه سوربن درس خواندهام. یک دوره تدریس طولانی در دانشگاه دولتی ساندیگو داشتهام. از سال ۲۰۰۳ کرسی تحقیقات در فلسفۀ تکنولوژی در دانشگاه سیمون فریزر در ونکوور کانادا را برعهده دارم.
من فلسفه را در دبیرستان کشف کردم. کتابهایی در مورد لوکرتیوس، مونتاکین و پیرس را در کتابخانۀ خانه خواندم و سپس خودم شروع به خواندن کتابهایی در مورد فیلسوفان اگزیستانسیالیست کردم. اگزیستانسیالیسم مارکز و هنری بوگبه، مهمترین نفوذ فکری را بر من داشتند. البته در کنار این دو نفر، چند معلم مثل مارکوزه و رنه گیرارد هم بودند. در ابتدا پدیدارشناسی هایدگر و لوکاچ را بهخوبی خواندم. تز پایاننامۀ دکترای من دربارۀ لوکاچ نخست و مارکوزه بود.
* اهمیت مکتب فرانکفورت را بهعنوان یک پسزمینه برای اندیشۀ خودتان، چگونه توصیف میکنید؟
نسل اول مکتب فرانکفورت برای من بنیادی است. درس مهمی از هابرماس آموختهام، اگرچه با بعضی از نظرات او موافق نیستم.
* اگر خودتان بخواهید یک ارزیابی از ابتدا تا امروز از ایدهها و بحثهای خودتان داشته باشید، به نظرتان تغییر قابل توجهی در اندیشۀ شما صورت گرفته است؟
ببینید در بعضی جنبهها، من به دیدگاه اولیهام وفادار هستم، اما دانش و منابع من قابل مقایسه با آن روزها نیست. نفوذ تأثیرگذار بعدی بر من مطالعات تکنولوژی و علم است. تمایل من به پیگیری این حوزه، ناشی از تجربۀ مستقیم شرکت در سرمایهگذاریهای فناوری در پزشکی و محاسبات در اواخر ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ است.
* این سؤال را دوست دارم بپرسم که از نظر شما، بهعنوان کسی که به فیلسوف تکنولوژی معروف است، آیا فلسفه در عصر اطلاعات و رسانههای دیجیتالی، هنوز دغدغه است؟
به نظر من، فلسفه مطرحتر از همیشه است؛ جایی که ما فلسفه را برای رسیدگی به مسائل زمانمان انتخاب میکنیم. این بدان معنی نیست که مطالعۀ تاریخ فلسفه بیربط است. فلسفه زمانی بیش از همیشه موضوعیت دارد که بهطور بالفعل تصمیم میگیرد به مسائل زمانۀ ما بپردازد، زیرا فلسفه اغلب درگیر مسائل گذشته بوده است. این در واقع بهنوعی زیر سؤال بردن روشهای سنتی است که برای ما در این وضعیت از نو مطرح شده است.
* روششناسی خودتان را در مورد تکنولوژی چگونه توصیف میکنید؟ یا بگذارید اینگونه بگویم: شما در رویکردتان در تکنولوژی، تحتتأثیر چهکسی هستید؟
مارکوزه و بازهم مارکوزه تأثیر زیادی بر من داشت. البته این را بگویم که از همهچیز او تبعیت نمیکنم. ایدۀ اصلی پیشامد اجتماعی از تکنولوژی، وابستگی تکنولوژی نهفقط به حقیقت علمی، بلکه همچنین به ارزشهای اجتماعی است.
* آیا شما فکر میکنید ابتدا یک فیلسوف هستید، یک دانشگاهی، یک دانشمند، یک محقق یا همه؟
همه.
* حدود ۴۸ سال از می ۱۹۶۸ میگذرد. شما در رخدادهای می ۱۹۶۸ مشارکت داشتید. امکان دارد در این مورد بیشتر توضیح بدهید؟ آیا بین رخداد می ۱۹۶۸ و تکنوکراسی ارتباطی وجود داشت؟
جنبش ۱۹۶۸ شورش علیه تکنوکراسی بود. جنبش دانشجویی هم تکنوکراسی سرمایهدارانه و هم کمونیسم را رد کردند. آنها از خودمدیریتی جامعه بهوسیلۀ اعضا طرفداری میکردند. منظورم از بین بردن مدیریت بوروکراتیک جامعه بهنفع دموکراسی محل کار است. هنوز هم به نظرم ایدۀ خوبی است.
* شما بهطور فعال در توسعۀ آموزش آنلاین مشغول هستید. آیا میتوانید اجمالاً به مخاطبان «فرهنگ امروز» بگویید که ارتباط فلسفۀ تکنولوژی شما با مشغلۀ شما در آموزش آنلاین چیست؟
اولین برنامۀ آموزش آنلاین در سال ۱۹۸۲ ایجاد شد. در آن زمان هنوز کامپیوتر یک رسانۀ ارتباطی تلقی نمیشد، بلکه بیشتر یک ابزار محاسباتی بود. ما و یک گروه کوچک از دانشمندان کامپیوتر متوجه این پتانسیل شدیم، گرچه بهطور کلی مألوف نبود کامپیوترها میتوانند همراه با کاربران خود شبکه به یک رسانۀ ارتباطی جدید تبدیل شوند. این الهامبخش من نهفقط در سطح فهمم نسبتبه کامپیوتر، بلکه عموماً در سطح فلسفی هم بود. معنا و کارکرد تکنولوژی به تصور اجتماعی بستگی دارد و کاملاً با استدلال علمی فنیشده تعیین نمیشود. این لب لباس فلسفۀ تکنولوژی من است.
* فلسفۀ تکنولوژی شما براساس این ایده است که تکنولوژی به پسزمینهها و چارچوبهای زندگی روزانۀ ما شکل میدهد. این طرح و کاربست بایستی موضوع تصمیمات عمومی آگاهانه باشد تا به بالا بردن ارزشهای انسانی و دموکراتیک کمک کند. واقعاً اینگونه است؟
تکنولوژی میتواند در راههای کموبیش عادلانه طراحی و مستقر شود. شما شیب پیادهرویی را در نظر بگیرید که به ویلچررانها اجازۀ دور زدن آزادانه در شهر را میدهد. قبل از اینکه این روش ارائه شود، معلولانی را در نظر بگیرید که شدیداً از فرم تبعیض تکنولوژیک رنج میبردند، ولی اکنون این مشکل بهوسیلۀ تکنولوژی رفع شده است.
* به عقیدۀ شما، تکنولوژی مهمترین مسئله در عصر ماست؛ یعنی تکنولوژی عنصر اصلی تشکیلدهندۀ جامعه معاصر است که بهصورت تنگاتنگی با سیاست، اقتصاد، فرهنگ و حتی همۀ اشکال زندگی اجتماعی و شخصی، مرتبط است. شما پرسش از تکنولوژی را با این استدلال که در طول قرن گذشته، جنبشهای دموکراتیک برای بحث و کنترل سیاسی بر افزایش قلمرو زندگی اجتماعی ضروری بودهاند. این پروسه با بحثهای عمومی بر سر مسائل مربوط به دولت، سیاست و قانون تحتتأثیر عصر روشنگری و انقلابهای دموکراتیک آغاز شود؟
بگذارید اینگونه بگویم. این سؤال که کدام مسئله عمومی است یا برعکس، خصوصی است یا دغدغۀ خاطر متخصصین، منحصراً بهوسیلۀ کشمکشهای سیاسی آشکار میشود. اینجا هیچ تعریف پیشینی از حوزۀ عمومی وجود ندارد. برای مثال، وضعیت زنان زمانی به یک مسئلۀ عمومی تبدیل شد که آنها برای به دست آوردن حق رأی تلاش کردند. در اروپا آموزشوپرورش زمانی به یک موضوع عمومی تبدیل شد که از انقیاد نهادهای مذهبی رهایی یافت و غیره. درحالحاضر تکنولوژی در نتیجۀ کشمکشهای موجود در حوزههای پزشکی، اکولوژی و تکنولوژی اطلاعات، وارد سپهر عمومی شده است.
* اینگونه به نظر میرسد که خواستۀ شما ترکیب یکشکل از سازهانگاری با دیدگاهی انتقادی اجتماعی و بیشتر سیستماتیک تکنولوژی، مانند نظریهپردازانی مثل فوکو و مارکوزه است که رابطۀ بین تکنولوژی و قدرت را تحلیل میکنند. چگونه؟
سازهانگاری میتواند روشهای تحلیل سودمندی برای فهم نقش تکنولوژی در روابط قدرت جامعۀ امروز فراهم کند.
* چگونه فناوری میتواند بخشی از یک فرایند دموکراتیک اجتماعی باشد؟ و اینکه چگونه تکنولوژی میتواند پاسخگوی بازسازی نیازهای اساسی بشر باشد؟
جنبشهای اجتماعی برای تغییر و بهبود تکنولوژی، مردم عادی و متخصصان را درون یک پیوند ارتباطی وارد میکنند. اغلب این روابط متعارض است، اما یک راهحل است که معمولاً از طریق نوعی از مذاکره به وجود میآید. این روند دموکراتیزه کردن تکنولوژی است که تکنولوژی را در خدمت تأمین نیازهای انسانی میآورد.
* در جدل کردن علیه مفاهیم ذاتگرا از تکنولوژی، که تکنولوژی را در قالب تکنیک، ابزار، گشتل، بهرهوری و مانند آن به کار میبرند، شما از رویکرد جدیدی بحث میکنید. در این رویکرد، شما بین عناصر کارکردی تکنیکی عینی، ذهنی و از طرف دیگر ابزاری، تمایز قائل میشوید. ممکن است برای مخاطبان «فرهنگ امروز» در این مورد بیشتر توضیح دهید؟
بهسختی میتوان چنین مسئلهای را بهطور مختصر تشریح کرد. مایلم توضیح دهم چگونه مردمی که از آن دانش برخوردار نیستند، میتوانند بهطرز معقولی برمبنای تجارب خود، با فناوری در راستای تغییر و تحولات و بهبود شرایط، کنار بیایند و درعینحال برای دانش فنی احترام قائل شوند. مشکل اصلی این است که چگونه عقلانیت، هم در رشتههای فنی و هم در تجارب روزمرۀ عادی ما، با فناوری از در آشتی دربیاید.
منبع: فرهنگ امروز
نشست «سواد بصری در مد و لباس» برگزار میشود
اولین نکوداشت روانشناسان رضوی برگزار می شود
پذیرش دانشجوی دکتری در پژوهشگاهها قانونی است
جزییات برگزاری کنکور مجدد برای داوطلبان سیل زده اعلام شد
کتاب چشمها تنها برای دیدن نیستند منتشر شد
رمان اجتماعی معمایی آفرودیت در نمایشگاه کتاب عرضه میشود
انتشار وضعیت فرهنگی ایران در پیمایش ارزشهای جهانی
آدرخش و رقص فانتومها در نمایشگاه کتاب طنین میاندازد
مهلت ثبت نام پذیرش بدون آزمون کارشناسی ارشد پیام نور تمدید شد
ترقی در علم و دانش کشور مرهون تلاش معلمان و سنگربانان تعلیم و تربیت است
حمایت دانشگاه علوم پزشکی شیراز از بیماران مبتلا به به سلیاک
انتخاب عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی به عنوان استاد نمونه کشوری
رئیس جهاد دانشگاهی کشور وارد گلستان شد
طرح پایش و ارتقای سلامت اعضای جهاد دانشگاهی سلامت محور است
بررسی تاریخ ایران در چهار سده نخستین پس از اسلام
حمایت ۳۷ میلیارد تومانی از طرحهای حوزه اینترنت کوانتومی
کسب رتبه دوم در بین شرکت های بورسی و افزایش فروش و تولید در داروسازی دانا
هدیه ۲ میلیونی وزیر آموزش و پرورش به حساب معلمان واریز شد
جذب امریه سربازی در سازمان جهاد دانشگاهی خواجه نصیر
۱۷۰ دانشجوی نخبه امروز به عمره مفرده اعزام میشوند
کلید اولیه نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۳ منتشر شد
بازبینی مصوبه افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی شورایعالی انقلاب فرهنگی
جنگنده رادارگریز سوخو ۷۵ روسیه به ایران میآید؟
خودروی جدید که شبیه گربهها ساخته شده است+عکس
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
بازبینی مصوبه افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی شورایعالی انقلاب فرهنگی
تمدید مهلت ثبتنام در جشنواره علمی - پژوهشی پژوهشسراهای دانشآموزی
خدمات رایگان دندانپزشکی برای دانشآموزان ۶ تا ۱۴ ساله روستایی
موافقت با افزایش حقالزحمه ساعت اضافه تدریس معلمان
دیدار جمعی از معلمان با رهبر انقلاب در روز چهارشنبه
تصویب نقشه راه اجراییسازی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
کشف ۸ هزار و ۳۰ نفر دانش آموزان بازمانده از تحصیل در استان اصفهان
طحاننظیف: قانون اساسی به کلاسهای درس برده شود
احداث ۵ دهکده جامع ورزشی/ جذب نخبگان در دانشگاه فرهنگیان
تعلیق بودجه دانشگاه فرانسوی به دلیل حمایت از فلسطین
اعزام دو کاروان از دانشجویان بنیاد نخبگان به عمره آغاز شد
حمله خشونتآمیز پلیس نیویورک به دانشجویان حامی فلسطین در کلمبیا
آیین بزرگداشت مقام معلم در دانشگاه اصفهان برگزار شد
ثبتنام پشت کنکوریها جهت ترمیم نمره آغاز شد
دانشگاهیان کشور باید با شبکهسازی به جنبش دانشجویان جهان بپیوندند
برگزاری بیست و دومین نشست شورای عالی اتحادیه دانشگاهها و مراکز پژوهشی ساحلی و دریایی
آزمون مجدد برای کنکوریهای زیرکوه ۲۱ اردیبهشت برگزار میشود
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
موشک سنگین آنگارا-آ۵ با موفقیت پرتاب شد+عکس
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینیها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
تعرفه وحشتناک جیمیل با هوش مصنوعی اعلام شد
علم حکمی؛ لازمه دستیابی به تمدن نوین اسلامی
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
مسئله جدی امروز، زیستجهان مدرن است که راه مقابله فرهنگی با آن، تعامل بیشتر با جوانان است
ناسا به صورت تصادفی مریخ را بمباران کرد
ویژگیهای خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمیدهد+عکس
داوطلبان متقلب دستگاههای جاسوسی پیشرفته داشتند/احتمال محرومیت تا ۵ سال
فراخوان ثبت پرسشنامه در بانک اطلاعاتی ابزارهای سنجش سلامت و کیفیت زندگی
دستگیری ۲۵ نفر از داوطلبان متقلب کنکور/ حدود ۱۲ درصد داوطلبان غایب بودند
پذیرش دانشجوی دکتری تخصصی در پژوهشگاه اقیانوسشناسی
برای نگهداشت حرمت معلم بکوشیم
واریزهدیه روز معلم به حساب فرهنگیان؛ امشب/ پرداخت معوقات حقالتدریسها تا ۲ هفته دیگر
چاپ کتابی درباره سکوت و پایبندی در آثار آلبر کامو
مجموعه دفتر یادداشت روزانه داستایوفسکی به چاپ چهارم رسید
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زابل منصوب شد
وعده صادق نتیجه دانشگاههای ما است
۸۸ هزار داوطلب آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ انتخاب رشته کردند
اگر جریان علمی در کنار جریان دفاعی نبود بازدارندگی رقم نمی خورد
گوگل جایگزین یورگن کلوپ سرمربی لیورپول میشود
همه اجساد در خاک این شهر تجزیه نمیشود و سالم میماند+عکس
خودروهای پرنده غول پیکر در آسمان به پرواز درآمدند
کشف تازه از وجود سیاره نهم در منظومه شمسی
اسب سیاه مقابل تلسکوپ جیمز وب نمایان شد+عکس
تصاویر واقعی آیفون۱۶ در توییتر لو رفت+عکس
داخل ساختمانهای عجیب با علامت X در چین چه خبر است؟ +عکس
نکته عجیبی که در تلویزیون ۴K هواوی خبرساز شد
ملاقات ستاره دنباله دار با ماه و مشتری و اورانوس+عکس
چرا رباتها هنوز نتوانستند به گرد پای حیوانات برسند؟
تجلیل از ۶۵ عضو هیات علمی برگزیده/ جوانترین استاد ۴۵ساله و تقدیر از ۶ استاد زن
فرصت عوامل آموزشی و تربیتی مدارس برای ثبت تجربیات خلاقانه و نوآورانه خود تا ۲۰ اردیبهشت
تحویل ۱۰ هزار کلاس درس طی سال جاری در صورت تزریق بودجه
اعتراض دانشجویان در حمایت از مردم بی دفاع غزه
همه اجساد در خاک این شهر تجزیه نمیشود و سالم میماند+عکس
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمیدهد+عکس
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینیها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
نکته عجیبی که در تلویزیون ۴K هواوی خبرساز شد
رونمایی از برادر فیدلیتی هیبریدی در دو مدل پنج و هفت نفره+عکس
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
هشدار اپل درباره این حرکت اشتباه هنگام شارژ آیفون
ویژگیهای خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
رونمایی از موتور ۶ سیلندر ۴۰۰۰ سیسی ساخته محققان ایرانی+عکس
موتور آمونیاک سوز تویوتا با قدرت بیشتر و آلایندگی کمتر
گشودن مقبره فراعنه مساوی با مرگ حتمی؟
گوگل جایگزین یورگن کلوپ سرمربی لیورپول میشود
تغییرات غافل گیرکننده در iOS ۱۸ در راه است
نخبه ۱۲ ساله ایرانی در انجمن هوش مصنوعی شروع به کار کرد+عکس
ملاقات ستاره دنباله دار با ماه و مشتری و اورانوس+عکس
پیکسل 8a گوگل برای گوشی سامسونگ شاخ و شانه کشید
تعرفه وحشتناک جیمیل با هوش مصنوعی اعلام شد
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
داخل ساختمانهای عجیب با علامت X در چین چه خبر است؟ +عکس
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
برچسب جدیدی که خودرو را در تابستان ۱۰ درجه خنکتر میکند+عکس
فرصت انتخاب رشته داوطلبان آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ دوباره تمدید شد
ایمیل حمایتی روسای دانشگاههای ایران به دانشگاههای آمریکا
چگونه از تهران به گرگان برویم؟
کلاسهای دانشگاهها امروز به مدت ۲ ساعت تعطیل شد
تجمع دانشگاهیان دانشگاه تهران درحمایت از خیزش دانشجویان در آمریکا
دانشگاهها در مقابل ظلم و ستم همیشه ایستادهاند
دانشجویان و اساتیدِ ایرانی، حمایت از مردم فلسطین را رسالت اصلی خود بدانند
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.