به گزارش ثریا متن زیر یادداشتی از مهدی جمشیدی، عضوهیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀاسلامی با موضوع «معیارانگاری انسان در مقام طبقهبندی علوم» است.
[۱]. طبقهبندیِ علوم به «علومِطبیعی» و «علومِانسانی»، «صوری» و «منطقی» است، نه «ارزشی» و «ایدئولوژیک»
طبقهبندیِ علوم به «علومِطبیعی» و «علومِانسانی»، طبقهبندیِ «ارزشی» و «ایدئولوژیک» نیست که بتوان آنرا متّصف به صفاتِ «دینی» یا «سکولار» کرد، بلکه طبقهبندیِ «صوری» و «منطقی» است. ازاینرو، حداکثر میتوان به آن از جهتِ منطقی، اِشکال وارد کرد. برخی از وجودِ لفظِ «انسان» در تعبیرِ علومِانسانی، گمان میبَرند که این تفکیک و تمایز، ریشههای اومانیستی دارد و شکلگیریِ علومِانسانی و استقلالیافتنِ آن بهعنوانِ دستهای و شاخهای از علوم، برخاسته از رویکردِ اومانیستی است، امّا مطالعة تاریخِ تحوّلاتِ طبقهبندیِ علوم در غرب، این گمانه را تأیید نمیکند. بهقطع، رنسانس و تجدُّد در غرب، به رویکردِ فلسفیِ اومانیستی، متّصل است و اومانیسم، بنیادیترین ریشه و منشأ ایدئولوژیهای غربی است، امّا از این واقعیّت نمیتوان نتیجه گرفت که هرآنچه در غرب رخ داده و ایجاد شده، از متنِ رویکردِ اومانیستی برخاسته است. این مدّعا که طبقهبندیِ علوم به «علومِطبیعی» و «علومِانسانی»، «صوری» و «منطقی» است، نه «ارزشی» و «ایدئولوژیک»، محتاجِ بیانِ پارهای مقدّمات و دلایل است که در اینجا بهاجمال، به آنها اشاره میشود.
[۲]. شکلگیریِ علومِانسانی، از متنِ آگاهیهای هستیشناختی دربارة تفاوتهای میانِ «طبیعت» و «فرهنگ» جوشید
شکلگیریِ علومِانسانی در طبقهبندیِ علوم در میانِ متفکّرانِ غربی، از متنِ تنبّهات و آگاهیهای هستیشناختی دربارة تفاوتهای میانِ «مادّه / معنا»، «جسم / روح»، «طبیعت / فرهنگ»، «شئ / انسان» و … جوشید. در ابتدا و بیش از دیگران، متفکّرانِ ذهنگرای آلمانی دریافتند که برخلافِ «جهانِ طبیعی»، «جهانِ انسانی»، سرشار از «معنا» و «نیّت» و «انگیزه» و «ارزش» است، و ازاینرو، علومِ مربوط به انسان را «علومِ روحی»، «علومِ ارزشی»، «علومِ فرهنگی»، «علومِ تاریخی» و «علومِانسانی» خواندند، که البتّه درنهایت، اصطلاحِ «علومِانسانی» شایع گشت. پس از درکِ تمایزِ هستیشناختی میانِ اشیای طبیعی و انسان، بحثها و مناقشاتِ متعدّد و عمیقی میانِ صاحبنظران و فیلسوفان در زمینة «تفاوتِ روششناختی» میانِ علومِ طبیعی و علومِانسانی پدید آمد و روشِ تفسیری (تأویلی) برای مطالعة جهانِ انسانی پیشنهاد شد. بهاینترتیب، متفکّرانِ آلمانی موفق شدند که به علومِانسانی، شأنیّت و منزلتِ مستقل ببخشند و آنها را از سیطرة هستیشناختی و روششناختیِ علومِ طبیعی رها سازند. بنابراین، شکلگیریِ علومِانسانی بهعنوانِ طبقهای از علوم در عالَمِ غربی، ارتباطی با اومانیسم ندارد، هرچند این نظر، بدان معنی نیست که رشتههای مختلفِ علومِانسانی، متّکی بر اومانیسم نیستند. علومِانسانیِغربی، ماهیّتِ اومانیستی دارد و مدخلیّت و فاعلیّتِ تشریعی خدایمتعال را در زندگیِ انسان، معتبر و به حقّ نمیشمارد، بلکه خواستهها و تمایلاتِ فردی و جمعیِ انسان را جایگزینِ آن میکند. این نوع انسانمرکزانگاری یا اصالتِ انسان در مقامِ تدبیر و تشریع، آشکارا دلالت بر اومانیسم دارد.
[۳]. حکمتِ عملی، از حالِ «کُنشِ ما» آگاهی دهد، و حکمتِ نظری، از حالِ «هستیِ اشیا»
ازاینگذشته، در سنّتِ فلسفیِ پُرمایه و متقنِ ما نیز، تفکیکِ علوم و معارف به «حکمتِ نظری» و «حکمتِ عملی»، بر مبنای انسان صورت گرفته است؛ بهگونهایکه در حکمتِ نظری، به هستیهای مستقل از اراده و آگاهیِ انسان پرداخته میشود، و در حکمتِ عملی، به هستیهایی که معلولِ اراده و آگاهیِ انسان هستند. فارابی، ابنسینا، خواجهنصیر، ملاصدرا و … همگی این تفکیک را پذیرفته و مبنای طبقهبندیِ علوم قرار دادهاند. گفته شده در هر علمی از حالِ وجودی آگاهی جویند و وجودها دو گونه است: یکی آن است که هستیِ وی به فعلِ ما وابسته است و یکی آن است که هستیِ وی، به فعلِ ما وابسته نیست. مثالِ وجودِ نخست، کردارهای ما، و مثالِ وجودِ دوّم، زمین و آسمان و حیوان و نبات است. پس علمهای حکمت دو گونهاند: گونهای آن است که از حالِ کُنشِ ما آگاهی دهد و این را علمِ عملی خوانند؛ زیرا فایدۀ وی آن است که خواهیم دانست که باید چه کنیم تا کارِ آخرتمان، بسامان گردد، و دیگر آن است که از حالِ هستیِ اشیا، ما را آگاهی دهد و این را علمِ نظری خوانند (حسینبنعبدالله ابنسینا، دانشنامۀ عَلایی، ج ۲: الهیّات، ص ۱-۲). بهبیاندیگر، چون علمِ «حکمت»، دانستنِ همۀ چیزهاست چنانکه هست، پس به اعتبارِ انقسامِ «موجودات»، منقسم شود به حسبِ آنِ اقسام. و موجودات دو قسماند: یکی آنچه که وجودِ آن، موقوف بر حرکاتِ ارادیِ انسان نباشد، و دیگری آنچه که وجودِ آن، منوط به تصرّف و تدبیرِ انسان باشد. پس علمِ به موجودات نیز، دو قِسم است: یکی علم به قِسمِ اوّل که آن را «حکمتِ نظری» خوانند، و دیگری علم به قِسمِ دوّم که آن را «حکمتِ عملی» خوانند (خواجهنصیرالدین طوسی، اخلاقِ ناصری، ص ۳۸).
پس علومِانسانی، محصولِ رهیافتِ موضوعمحور در طبقهبندیِ علوم است و علومِانسانی، مجموعة علومی هستند که به انسان و جهانِ انسانی، از منظرِ خاص مینگرند. بهعبارتدیگر، چنانچه هستیها تقسیم شوند، بهناچار باید هستیهای انسانی را از هستیهای طبیعی تفکیک کرد، چراکه نحوة وجودِ این دو با یکدیگر، تفاوتهای چشمگیری دارند.
[۴]. اختلافِ علوم، بهسببِ «موضوعاتِ» آنهاست
همچنین متفکّرانِ مسلمان، موضوع را مایۀ تمایزِ علوم دانستهاند. اینان گفتهاند علوم، دارای سه عنصرِ مبادی و موضوعات و مسائل هستند. مبادی، مقدّماتی هستند که براساسِ آنها، استدلالهای علم اقامه میشود و خودِ این مقدّمات، در علم اثبات نمیشوند، و عدماثباتِ این مقولات در علم، یا بهخاطرِ وضوحِ آنهاست یا بهخاطرِ جلالتِ شأنِ آنهاست. موضوعات، اموری هستند که علم از احوالِ منسوب به آنها، و از عوارضِ ذاتیِ آنها بحث میکند. مسائل نیز، قضایایی هستند که محمولاتِ آنها برای موضوعِ علم یا برای انواعِ آن یا برای عوارضِ آن، عوارضِ ذاتی هستند (ابوعلیحسینبنعبداللهبنسینا، برهانِ شفا، ترجمة مهدی قوامصفری، ص ۱۹۴). اختلافِ علوم، بهسببِ موضوعاتِ آنهاست. اختلافِ موضوعاتِ علوم نیز یا بهصورتِ اطلاق و بدونِ تداخل در یکدیگر است، یا همراهِ با تداخل. صورتِ دوّم، خود دو نوع است: یا یکی از دو موضوع، أعمّ است و دیگری أخص، یا دو موضوع، دارای وجهِ اشتراک و تباین هستند، مانندِ علمِ طب و علمِ اخلاق است که یکی به مطالعة بدنِ انسان اختصاص دارد و دیگری به مطالعة نفسِ ناطقۀ انسان و قوای عملیِ او (همان، ص ۲۰۶-۲۰۷). بهعبارتدیگر، اختلافِ علومی که در موضوعِ واحد، اتّفاق دارند، بر دو وجه است: یا یکی از دو علم، موضوع را علیالاطلاق، مدنظر دارد و دیگری موضوع را فقط از یکجهت، بررسی میکند، یا هریک از دو علم، موضوعِ علم را از جهتی غیر از جهتی که علمِ دیگر در موضوع نظر دارد، موردِ بحث قرار میدهد (همان، ص ۲۱۵).
[۵]. مطهری نیز، تصوّرِ «موضوعمحور» از علومِانسانی دارد
مطهری در یکی از نوشتههای خود تصریح میکند که عُلمای اسلام در طولِ هزاروچندصد سال، به شاخههای مختلفِ علوم، ازجمله «علومِانسانی» خدمت کردهاند (مرتضی مطهری؛ بررسیِ اجمالیِ نهضتهای اسلامی در صدساله اخیر؛ ص ۷۷). ازاینرو، میتوان گفت وی تصوّرِ «موضوعمحور» از علومِانسانی دارد و براینباور است که علومِانسانی، آن دسته از علوم هستند که به جهاتِ روحی و معنویِ انسان میپردازند؛ چراکه در غیراینصورت، او هرگز نمیتوانست علومِانسانی را به علمای اسلام، آن هم در دورة تاریخیِ گستردة هزاروچندصد سال نسبت بدهد و مدّعی شود که علمای اسلام در شاخههای مختلفِ این علوم، فعالیّتِ نظری داشتهاند و همچنین لازمة سخنِ وی این است که کار در زمینة علومِانسانی، متوقّف بر «آگاهی» و «تنبّه» به آن بهمثابهِ یک حوزة علمی نیست. بنابراین، پارهای از تولیداتِ معرفتیِ علمای مسلمان در این دورة تاریخی، جز علومِانسانی بوده است، هرچند در این دوره، علومِانسانی به شکلِ اخیر، صورتبندی نشده و عنوانِ علومِانسانی نیز به آنها اطلاق نمیشود. پس آنچه مهم است این است که آنها کُنشِ انسان را بهمثابهِ «موضوع» برگُزیدند.
منبع: خبرگزاری مهر
بورسیه دانشجویان اخراج شده از دانشگاههای آمریکا
انتشارات موزه انقلاب با ۴۷ اثر چاپ اولی به نمایشگاه کتاب میآید
افشای رازهای دوبلین در نمایشگاه کتاب تهران
خواسته اصلی دانشجویان آمریکایی و اروپایی، همبستگی با ملت فلسطین است
عدم استفاده بهینه از منابع موجب کاهش بهرهوری در دانشگاهها میشود
تلاش سیا برای دزدیدن زیردریایی هستهای
پیش بینی دانشمندان درباره مرگ زمین و پایان حیات
سدان ال ۹۰ هم بومی سازی شد+عکس
خودروی شیک خارجی که نوه پژو ۴۰۵ است+عکس
برگزاری آزمون میان دوره پیش کارورزی پزشکی؛ ۱۷ خردادماه
کشف اتفاقی یک شهاب سنگ در لرستان+عکس
دانشگاه تربیت مدرس در میان برترین دانشگاههای ایران در نظام رتبهبندی سکیمگو
تشکیل کارگروهی در وزارت آموزش و پرورش برای عملیاتی کردن فرامین رهبری
شبهات دانشآموزان زیاد اما عمق کمی دارد/ برنامهریزی برای اوقات فراغت تابستان دانشآموزان
نمایشگاه کتاب تهران متعلق به جریان فرهنگ و ادب کشور است
رمان تو خواب میکاییل هستی رونمایی میشود
برگزاری مسابقه رباتیک ورزشی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر
رشتههای پزشکی براساس نیاز کشور و تعداد داوطلبین ساماندهی میشود
کمبود یک هزار عضو هیات علمی در دانشگاه فنی و حرفه ای
اجرای شیوهنامه نظام استاد شاگردی در دانشگاه آزاد اسلامی
جدول زمانبندی نقل و انتقال دانشجویان پزشکی/ آخرین مهلت ثبت نام
برای اولین بار در ایران آزمون بورسیه باهچه شهیر برگزار می شود
آگهی/ خرید بهترین تشک طبی
آزمون میان دوره پیش کارورزی پزشکی ۱۷ خردادماه برگزار میشود
شیوه نامه افزایش حقوق و دستمزد سال ۱۴۰۳ دانشگاه آزاد تشریح شد
۲۴۰ رشته محل دانشگاه آزاد در واحدهای بزرگ ادغام شد
شخصیت قصههای ایرانی بر روی پوستر نمایشگاه کتاب
شرایط دریافت وام دانشجویی چیست؟
افزایش حضور دانشگاههای ایرانی در رتبهبندی آسیایی تایمز ۲۰۲۴
کمبود ۷۰ هزار نیروی پرورشی و مشاور در مدارس
دولت سیزدهم مجدانه بهدنبال ارتقای منزلت و معیشت معلمان است
علوم پایه نیازمند بودجه مناسب است/باید تصمیمات بزرگ گرفته شود
شورای راهبردی دانشکده علوم خانواده درمسیر شکلگیری/برخی شخصیتهای حقوقی عضویت را نپذیرفتند
جذب سرباز امریه در سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف
استقبال کم فرهنگیان از طرح بکارگیری دوباره بازنشستگان/ نرخ حقالتدریسها، علت عدم استقبال
حضور گروههای مردمی در فعالیتهای پرورشی
رایگان بودن مدارس سمپاد برای دانشآموزان ۴ دهک اول/ والدین تخلفات را اطلاع دهند
سرکوب دانشجویان آمریکایی حامی فلسطین با لابی رژیم صهیونیستی صورت میگیرد
نشریات دانشجویی روایتگر جنبشهای دانشجویی در حمایت از غزه باشند
پیام تسلیت رییس دانشگاه تهران در پی درگذشت دانشجوی نخبه
در نشست هماندیشی وزرای ادوار وزارت علوم چه گذشت؟
کسب چهار افتخار علمی بینالمللی توسط عضو پیوسته فرهنگستان علوم
ضرورت مشارکت ذینفعان حوزه علوم انسانی در تدوین سیاستها
ماده واحده «اصلاح ماده 4 آییننامه شورای تخصصی حوزوی»
صدور مجوز اجرای ۲۴دوره کوتاه مدت اشتغالمحور در دانشگاه علمی کاربردی
انتشار کلید اولیه پنجاه و یکمین دوره آزمون دستیاری پزشکی
در چهلوششمین دوره مسابقه ریاضی دانشجویی در سطح کشوری، ۴ دانشجوی دانشگاه کاشان حضور یافتند و از این میان، ۲ نفر موفق به کسب مدال شدند.
درِ دانشگاههای ایران به روی دانشجویان معترض آمریکایی باز شد
موافقت دولت با راهاندازی دانشگاه فرهنگیان در گلپایگان
بیرون کردن دانشجویان فرانسوی توسط پلیس پاریس
مقایسه صحنه اعتراضات دانشجویی در ایران و آمریکا
ژاپن به دنیال اینترنت نسل ششم است
اعلام نتایج اولیه آزمون دستیاری پزشکی در نیمه دوم خرداد
شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر مطابق با سیره امام صادق (ع)
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
اعلام جدیدترین نتایج اعتباربخشی دانشکدههای پزشکی کشور
آمار نهایی انتخاب رشته در آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ اعلام شد
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
سونی برای آدمها کولر همراه ساخت+عکس
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپهای آماتوری هم دیده میشود+عکس
اسپاتیفای یکی از قابلیتهای خود را بیخبر پولی کرد
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
چینیها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
ظاهر عجیب جدیدترین خودروی فراری با یک موتور ۱۲ سیلندر+عکس
دمای عجیب و غریب این سیاره گازی در فضا ثبت شد
۸۰۰۰ هزار سال پیش چگونه انسانهای اولیه به این غار تاریک در فرانسه رفتند
ناسا یک پیام از فضا در نزدیکی زمین دریافت کرد
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش امید و انگیزه دستیاران پزشکی
به تشکلهای دانشجویی گرنت اعطا میشود
۷۵ دانشگاه ایرانی در میان برترینهای آسیا در رتبهبندی تایمز
نشست «سواد بصری در مد و لباس» برگزار میشود
اولین نکوداشت روانشناسان رضوی برگزار می شود
پذیرش دانشجوی دکتری در پژوهشگاهها قانونی است
جزییات برگزاری کنکور مجدد برای داوطلبان سیل زده اعلام شد
کتاب چشمها تنها برای دیدن نیستند منتشر شد
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
سونی برای آدمها کولر همراه ساخت+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
همه اجساد در خاک این شهر تجزیه نمیشود و سالم میماند+عکس
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمیدهد+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
نکته عجیبی که در تلویزیون ۴K هواوی خبرساز شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینیها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
ویژگیهای خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
ملاقات ستاره دنباله دار با ماه و مشتری و اورانوس+عکس
تعرفه وحشتناک جیمیل با هوش مصنوعی اعلام شد
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
گوگل جایگزین یورگن کلوپ سرمربی لیورپول میشود
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپهای آماتوری هم دیده میشود+عکس
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
داخل ساختمانهای عجیب با علامت X در چین چه خبر است؟ +عکس
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
پیش بینی دانشمندان درباره مرگ زمین و پایان حیات
سدان ال ۹۰ هم بومی سازی شد+عکس
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
ژاپن به دنیال اینترنت نسل ششم است
کشف اتفاقی یک شهاب سنگ در لرستان+عکس
تلاش سیا برای دزدیدن زیردریایی هستهای
چینیها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.