همانطور که دستانش را زیر آب تکان میداد، اینجور چیزها را به یاد میآورد: «یک بار من تازه حقوق گرفته بودم و داشتم قمار میکردم، با یک پسربچۀ ویتنامی ۱۴ ساله پوکر بازی میکردم. پسربچۀ بینظیری بود. انگلیسی میخواند، میخواست برای خودش کسی شود! خب، او منصفانه و بیشائبه برد. من کل حقوقم را به او باخته بودم. من آن موقع خیلی زیاد مشروب مینوشیدم. تفنگ ام۱۶ خودم را برداشتم، بهسمتش گرفتم و ازش خواستم پولم را پس بدهد. او هم پولم را پس داد».
تنها کاری که میتوانستم انجام دهم آن بود که سرم را تکان دهم و بگویم (هر چند این کاملاً حقیقت نداشت) که من هم هر کار زشتی انجام دادهام تحت تأثیر الکل بوده است. چنان که گویی من اصل مطلب را متوجه نشده باشم، او گفت: «من دهها سال است که مشروب نمینوشم. اما راستش را بخواهی، حاضرم هر کاری انجام دهم تا بتوانم آن پسربچه را ببینم، بچهای که حالا دیگر بزرگ شده است». صدایش آکنده از احساسات شد. «جلویش زانو میزنم و طلب بخشش میکنم. به او میگویم که آرزویم این بوده که زندگی بینظیری را گذرانده باشد. میگویم از کاری که کردهام پشیمانم».
این کهنهسرباز که از دیگر جهات مردی سرخوش بود و پس از جنگ به شغل حسابداری روی آورده بود، در ادامه اشاره کرد که کارهای بدتری هم «در آنجا» انجام داده است. من سرم را زیر انداخته بودم و با خودم میاندیشیدم که باید از او عذرخواهی کنم بهدلیل آنکه توانستهام و مایل بودهام که سربازی خودم را به تأخیر بیندازم، و از ماشینی فجیع پرهیز کنم که حس معصومیت او را پاره پاره کرده است.
مدت زیادی از این ماجرا نگذشته بود که یک شب روی تختوابم خواب به چشمانم نمیآمد، و در همان حالی که انتظار میکشیدم تا خدایان خواب بر من فرود آیند، ناگهان بختکِ خاطرۀ دیگری از خودخواهی و ضعف نفس از زیر تختم بیرون خزید. بختک روی سینۀ من نشسته بود و با پوزخند میگفت: «ای معلم اخلاق، چطور میتوانی پس از آن ماجرا به خودت اطمینان اخلاقی داشته باشی؟»
پس از کدام ماجرا؟
بهتر آن که چیزی از آن نگویم. داستایوفسکی که صاحبنظری بزرگ در باب گناه و پشیمانی است، تردید دارد که بتوانیم بدون خودستایی یا احساس قدرت، به چیزی اعتراف کنیم. آلبر کامو، شاگرد داستایوفسکی، سقوط را نوشته است، کتابی دربارۀ گناه و داوری در عصری که خدا و بخشایش کنار نهاده شدهاند. شخصیت اصلی کتاب کامو، «قاضیِ پشیمان»، «ژان-باتیست کلمانس»، اعتراف میکند که «هر چه بیشتر خودم را متهم میکنم، بیشتر حق دارم دربارۀ شما قضاوت کنم، حتی بهتر از این، من شما را تحریک میکنم تا دربارۀ خودتان قضاوت کنید».
شاید اگر از اعلام پشیمانی خود خودداری کنم، یک گناه کمتر مرتکب شوم.
کیرکگارد، در یکی از مرموزترین و مشهورترین جملاتش، مینویسد: «خویشتن رابطهای است که خودش را به خودش ربط میدهد». سپس توضیح میدهد که گذشته از هر چیز، ما موجوداتی هستیم که در وجود خود جنبههایی از زمانمندی و جاودانگی را ادغام میکنیم. ما با این وظیفه روبهرو هستیم که خودمان را به گذشته و آیندۀ خودمان ربط دهیم. گذشته بهندرت مسئلهساز میشود، اما چگونگی تفسیر اشتباهاتِ مهمی که ممکن است موجب شود تا فرد ایمانش به خودش را از دست بدهد، چالشی است که هویت ما را شکل میدهد.
برخی اندیشمندان، پشیمانی را بهعنوان احساسی انسانساز به تصویر کشیدهاند. فیلسوف اخلاق قرن بیستم، برنارد ویلیامز، متذکر شده است که وقتی فردی بهطور غیرعمد به دیگری آسیب میرساند (طبق مثال خودش، رانندۀ کامیونی که کودکی را زیر میگیرد)، باز هم ما انتظار داریم که آن فرد احساس ندامت کند. او سنگینی حادثه را از هر تماشاگری شدیدتر احساس خواهد کرد. ویلیامز مینویسد، دیگران کوشش خواهند کرد تا او را دلداری دهند، «اما نکتۀ مهم آن است که این کار بهعنوان چیزی نگریسته میشود که باید انجام شود، و در واقع دربارۀ رانندهای که با بیاعتناییِ بیش از حد یا بهراحتی به آسودگی خاطر میرسد، شک و تردید احساس خواهد شد».
دیگران به این دیدگاه عقل سلیم پایبندند که پشیمانی برای رخدادی در گذشته که نمیتوانید کاری برایش انجام دهید، اتلاف وقت است، اما فقط در صورتی که بتوانید در عوض پشیمانی واقعاً کاری انجام دهید.
فیلسوف قرن هفدهم، باروخ اسپینوزا، عقیده داشت که پشیمانی و ندامت عناصر مستیآور زیانباری هستند که فهم ما را بر هم میزنند: ما بر اثر شتابزدگی دچار خطا میشویم و بر اثر شتابزدگی خود را دربارۀ خطاهایمان سرزنش میکنیم. به باور او، هدف اصلی ما باید آن باشد که از عمل بر اساس امیال و احساسات خودداری کرده و از رهنمودهای عقل پیروی کنیم. نیچه با این دیدگاه موافق بود، و پشیمانی را چنین توصیف میکرد: «افزودن دومین حماقت به حماقت نخست».
در عصر درمانمحور ما، توصیۀ محتمل به سرباز سابق و مشکلدار آن است که «خودت را ببخش!». اما بخششِ خویشتن پنداری نادرست است. تنها کسانی که میتوانند ما را ببخشند، آنهایی هستند که در رابطه با آنها مرتکب خطا شدهایم، کسانی که به آنها آسیب رساندهایم. شخصیت رمان داستایوفسکی، ایوان کارامازوف، استدلال میکند که حتی خدا نیز حق ندارد کسی را ببخشد که کودکان را شکنجه کرده و کشته است. هر چه باشد، خدا آن کسی نیست که شکنجه شده است.
من هیچ حقی ندارم که کسی را که از شما زورگیری کرده ببخشم، و من نمیتوانم خودم را بهدلیل فریب فردی دیگر ببخشم. این بهمعنای تأیید شکنجۀ بیپایان خودمان یا احساس گناه نامعقول نیست. هنگامی که فراخود۱ به سگی وحشی تبدیل میشود، ایمانمان به خود و به تواناییمان برای اصلاح رفتارمان را از دست میدهیم. میتوانیم بیاموزیم که گذشتهها را به گذشته بسپاریم، اما قبل از آنکه آنها را به گذشته بسپاریم، باید اجازه دهیم تا پشیمانی وجودمان را در بر بگیرد. شاید توصیۀ قدیمی کتاب مقدس بهترین باشد: توبه کن، طلب بخشایش نما، همراه با عزمی صادقانه برای تغییر رفتارت.
پشیمانی اشکال مختلفی دارد. یک نوع آن، خطاها و خرابکاریهای شغلی است. من از عموی خودم درست قبل از مرگش پرسیدم که آیا دربارۀ چیزی احساس ندامت میکند یا نه. پیشانی او چین برداشت، نفسی عمیق کشید گویی آنچه میخواهد بگوید جانکاه است، سپس اعتراف کرد که چیزی که عمیقاً دربارۀ آن احساس ندامت میکند، فروش یک ملک با قیمتی بسیار پایین بوده است.
پشیمانیهای اخلاقی معمولاً در اعماق ذهنمان جای میگیرند و اغلب آنها را به یاد میآوریم برای اینکه فراموششان کنیم، حتی هنگامی که غرق در شبهپشیمانیها هستیم. من اغلب دوستان مذکر خودم را با این داستان سرگرم میکنم که در طول مسابقات فوتبال پیشفصل در دانشگاه، با یکی از مربیها در زمین تمرین به زد و خورد پرداختم. این حادثه باعث شد تا دورۀ نهچندان درخشان زندگی فوتبالی من به پایان برسد، و از این لحاظ احساس پشیمانی میکنم، اما همیشه وقتی این داستان را بازگو میکنم لبخندی روی صورتم مینشیند، گویی پیش خودم میگویم، «آیا آن روزها یک متقلب نبودم؟».
همانطور که فروید و کیرکگارد به ما آموختهاند، برای فهم معنای یک ایده، همواره باید تأثیر احساسی و حالت روحی بیان آن ایده را مد نظر قرار دهیم. خاطرهای که کهنهسرباز جنگ ویتنام توی استخر بازگو کرد، از آن نوع خاطرات خودستایانۀ عقبافتاده نبود، انبوهی از افسوس بود. گمان میکنم که او آدم بهتری شده بود بهدلیل آنکه رفتارش را بررسی کرده بود و از آن احساس شرمساری میکرد، اما چنین اتفاقی نمیافتاد اگر به این نتیجه میرسید که، گذشتهها گذشته و هرگز دوباره به آن نمیاندیشید.
کیرکگارد میگوید وقتی نیایش میکنید، خدا را تغییر نمیدهید، خودتان را تغییر میدهید. شاید قصۀ پشیمانی هم چنین باشد. من نمیتوانم کارهای گذشتهام را تغییر دهم یا پاک کنم، اما شاید با عمل پشیمانی، هویت خودم را دگرگون میکنم. هنری دیوید تورو توصیه میکند: «از پشیمانیهایتان بیشترین بهره را ببرید؛ هرگز افسوس خود را پنهان نکنید، بلکه از آن مراقبت کنید و آن را بپرورانید تا آنکه از گیرایی کامل و مجزایی برخوردار شود. پشیمانیِ عمیق، از نو زیستن است». از نو زیستن، زایشی دوباره از نظر اخلاقی است.
پینوشتها:
* این مطلب را گوردون مارینو نوشته است و در تاریخ ۱۲ نوامبر ۲۰۱۶ با عنوان «?What’s the use of regret» در وبسایت نیویورک تایمز منتشر شده است. وبسایت ترجمان در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۹۶ آن را با عنوان «از پیشمانی چه حاصل؟» و با ترجمۀ علی برزگر منتشر کرده است.
** گوردون مارینو (Gordon Marino)، استاد فلسفه در سن اولف کالج و ویراستار گزینگویههای کیرکگارد (The Quotable Kierkegaard) است.
[۱] super-ego: در روانکاوی فروید، به بخش اخلاقی و بازدارندۀ شخصیت اطلاق میشود [مترجم].
مترجم: علی برزگر
پژوهشهای حوزه به سمت اجتهاد تمدنساز حرکت کند
تلاش وزارت علوم برای جذب ۳۲۰ هزار دانشجوی بینالملل
تلاش وزارت علوم برای جذب ۳۲۰ هزار دانشجوی بینالمللی در برنامه هفتم توسعه
پیشنهاد تشکیل کارگروه ویژه اشتغال دانشجویان و فارغالتحصیلان در همایش مردمی استان کرمانشاه
نقش فعالیت رسانهای اعضای هیات علمی در ارتقای رتبه دانشگاهها
یک خودروی محبوب شاسی بلند خارجی به ایران میآید+عکس
چاپ ترجمه کتابی در روایتشناسی سفیانی و نشانههای ظهور
عرضه قهوه قجری در فنجان ادبیات در کتابفروشیها
آغاز توزیع کارت آزمون کارشناسی ارشد علوم پزشکی سال ۱۴۰۳ از فردا
ابلاغ ماموریت جدید به دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی
گرامیداشت «شهدای خدمت» در دانشگاههای سراسر کشور برگزار میشود
نشست رایزنان علمی دانشجویان ایرانی خارج از کشور برگزار می شود
ماموریت بزرگداشت سنت دانشگاهی به دانشگاه تهران واگذار شد
جذب نخبگان پزشکی با پیگیریهای شهید رئیسی
آغاز بررسی آییننامه پیشنهادی ستاد علم، فناوری و نوآوری شورای عالی انقلاب فرهنگی
جذب نخبگان پزشکی با پیگیریهای آیتالله شهید رئیسی
آیتالله رئیسی دغدغه حل مسئله را داشت
فروش ضعیف شاسی بلند معروف کار دستاش داد+عکس
استقبال خیره کننده کلاسیکبازها از بیامو مدرن +عکس
فرهنگ توضیحی مثلهای ژاپنی روانه بازار نشر شد
عرضه ترجمه آموزش مهارتهای تفکر نقادانه در بازار نشر
فرصت ۲۴ ساعته دانشگاه تورنتو به دانشجویان معترض
امتحانات نهایی خرداد دانشآموزان آغاز شد
متقاضیان بازیهای المپیاد ورزشهای فناورانه بخوانند
نحوه پذیرش دانشجوی دکتری در پژوهشگاه رنگ
آغاز مهلت مجدد ثبت نام نوبت دوم کنکور سراسری ۱۴۰۳ از فردا
سرمایهگذاری بخش خصوصی برای تجهیز آزمایشگاه دانشگاه امیرکبیر
منابع امتحانات نهایی فقط کتابهای درسی است
وضعیت تامین معلم و فضای آموزشی شهرستانهای استان تهران
نشست تصویرپردازی از حکمرانی متعالی بر تراز سنت حکمرانی شهید جمهور برگزار می شود
ثبت نام بورس تحصیلی صربستان آغاز شد/ اعلام جزئیات فراخوان
شهید آیت الله رئیسی نمونه و اسوه بارز یک دولتمرد انقلابی بود
رئیس جمهور بعدی باید راه آیت الله رئیسی را ادامه دهد
دستگیری ۱۶ دانشجوی حامی فلسطین در دانشگاه آکسفورد
شرط تبدیل وضعیت اعضای هیات علمی دانشگاهها چیست؟
مهلت شرکت در رویداد دانشجویی روشنا تمدید شد
آغاز مهلت مجدد ثبت نام نوبت دوم کنکور سراسری ۱۴۰۳ از فردا
صالحی: سیاستنامه فناوری کوانتومی در فرهنگستان علوم در حال تنظیم است
اعلام فروش ۴۹۷میلیاردی نمایشگاه کتاب و برگزاری جشنواره شعر رضوی
جایزه بوکر بینالمللی ۲۰۲۴ به رمانی درباره آلمان شرقی رسید
بارزترین ویژگی رئیس جمهور شهید از نگاه مشاوران وزیر علوم
خیالی که صدام در خرمشهر به سر داشت
برنامه امتحانی پایه نهمیها
هنگام سقوط/شعری تقدیم به خلبانان شهید بالگرد رییس جمهوری
خرمشهرها در پیش داریم؛ فتح و ظفر در عرصه مدرسهسازی با پشتوانه مردمی و همت جهادی میسر خواهد بود
سیاست فرصت بروز و ظهور به ادبیات مقاومت فلسطین نمیدهد
کلاه گردانی میان آسوپاسها در بوته نقد
کاملترین مجموعه از نزار قبانی در ایران
روایت ۱۰۷۱ روز فداکاری شهید جمهور برای ساخت فضاهای آموزشی
رفع مشکل جذب ۲۰۰ پژوهشگر نخبه توسط رییس جمهور شهید
تذکری که رئیسجمهورِ شهید به وزیر علوم داد
از کام شیرین معلمان با رتبهبندی تا پایان کابوس مدارس ناایمن
پذیرفته شدگان رشتههای بدون آزمون ارشد دانشگاه خواجه نصیر بخوانند
اتفاق بی سابقه تاریخ آموزش عالی در دوره ریاست جمهوری شهید جمهور
معیار دانشجوی نمونه کشوری صرفا دانش نیست
ادای احترام ویژه به رئیس جمهور شهید ایران در سومین دانشگاه برتر جهان
دانشگاهها مجاز به اعلام حدنصاب مرحله دوم مصاحبه کنکور دکتری شدند
دانشگاهها و اجرای قانون جوانی جمعیت
تدوین شیوه نامه افزایش حقوق کارکنان و اساتید دانشگاه آزاد
عدم تغییر زمان اعلام نتایج آزمونهای کارشناسی ارشد و دکتری
شهید رئیسی هر ماه یک جلسه را به جمعهای دانشگاهی اختصاص میداد
زمان برگزاری آزمون جامع دکتری ۱۴۰۳ تغییر کرد
عدم تغییر زمان اعلام نتایج آزمونهای کارشناسی ارشد و دکتری
رویدادهای مهم و تأثیرگذار دنیای کریپتوکارنسی در سال ۲۰۲۴
مهلت شرکت در جشنواره رویدادهای برتر دانشگاهها جریان» تمدید شد
کتاب کارآفرینی و تشخیص فرصتها بررسی میشود
نام شهید رحمتی بر یکی از سالنهای دانشگاه خوارزمی
نقش مراکز آموزش عالی غیردولتی در تحول نظام آموزشی کشور
پیام تسلیت رییس دانشگاه خواجه نصیر به فرزند امیرعبداللهیان
نخستین نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی به کار خود پایان داد
ابراز همدردی بیش از ۲۵۰ سینماگر در پی شهادت خادمان ملت
ادای احترام جشنواره کن به رئیس جمهور شهید
موزههای سراسر کشور دوم خرداد تعطیل است
همدردی هنرمندان تجسمی با خلق آثار هنری
تصویر قدیمی از شهید آیتالله سیّد محمدعلی آل هاشم بههمراه استاد شهریار
۲ نماهنگ به مناسبت شهادت رئیسجمهوری منتشر شد
جامعه دانشگاهی باید وقایع پس از شهادت رییس جمهور را موشکافانه بررسی کند
کتابهایی که شهید رئیسی نوشته بود
آغاز پیشثبتنام کلاس اولیها در مدارس شاهد از امروز
آغاز ثبتنام نقل و انتقالات معلمان از ۵ خرداد + ضوابط و مقررات
تصویر واقعی از آیفون ۱۶ در دست یکی از کاربران فاش شد+عکس
بنسلمان امنیت فرودگاه کلان شهر نئوم را با هوش مصنوعی تامین میکند
حرکت کثیف اپل درباره عکسهای کاربران لو رفت
موزیلا فایرفاکس به کمک این فناوری کیفیت ویدئوها را بالاتر میبرد
تانکهای بریتانیایی به یک وسیله عجیب مجهز شدند+عکس
گلکسی S24 FE سامسونگ به زودی معرفی میشود+عکس
اپلیکیشن جدیدی که مخصوص معتادین به گوشی است
تصاویر واضح از بالگرد رئیس جمهور پیش از وقوع سانحه
دومین نسخه بتا اندروید ۱۵ با ویژگیهای جدید منتشر شد
استقبال خیره کننده کلاسیکبازها از بیامو مدرن +عکس
جزئیات اختتامیه دومین جشنواره بینالمللی سلامت دانشجویان اعلام شد
تاکید وزیر علوم بر تسهیل جذب نخبگان به عنوان عضو هیاتعلمی
جای خالی شهید جمهور در جلسه هیات دولت+عکس
دانشآموزان در زمان مقرر در محل آزمون امتحانات نهایی حاضر شوند
آیت الله رئیسی الگوی شهید رجایی را دوباره برای مردم زنده کرد
نیازمند سرمایهگذاری با برنامه و غیرشعاری دولتمردان در زمینه هوش مصنوعی هستیم
پایان میزبانی ۱۱ روزه مصلی؛ خواندیم و ساختیم
فعالیت دانشگاهها تا زمان اطلاع از طرف دولت برقرار است
هوشمندسازی افزایش کیفیت زندگی مردم و رشد اقتصاد
احیای پروژههای بزرگ صنعتی در دانشگاه امیرکبیر/ آمار مهاجرت نخبگان ریشه رسانهای سیاسی دارد
طلب ۱.۵ همتی شرکتهای لبنی بابت طرح شیر مدارس
تصویر قدیمی از شهید آیتالله سیّد محمدعلی آل هاشم بههمراه استاد شهریار
گیاهان دارویی کلید رسیدن به اقتصاد دانشبنیان
رویدادهای مهم و تأثیرگذار دنیای کریپتوکارنسی در سال ۲۰۲۴
استوری خاص صفحه اینستاگرام رئیس جمهور پربیننده شد
سفر به قلب زیبایی های کیهانی
تصویری از سوگواری همسر رئیسجمهور و آیت الله علم الهدی بر پیکر ایشان
ترکیه رقیب جنگنده F-35 آمریکا را ساخت+عکس
ایجاد بنیه علمی و فناورانه جهت رسیدن به اهداف بزرگ در حوزه نانو
روایت وزیر آموزشوپرورش از پیگیری و حل مشکل دانشگاه فرهنگیان توسط رئیسجمهور
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.