به گزارش ثریا - نشر تاریخ ایران کتاب «مکاتبات شاه و جناب آقا: مجموعه مکاتبات ناصرالدین شاه و مستوفی الممالک» را به کوشش حوریه سعیدی (عضو هیأت علمی پژوهشکده اسناد) با شمارگان هزار نسخه، ۳۰۳ صفحه و بهای ۸۰ هزار تومان منتشر کرده است.
این کتاب شامل ۲۴۲ نامه، عریضه، دستخطهای مبادله شده بین ناصرالدین شاه و میرا یوسف مستوفی الممالک «جناب آقا» (صدراعظم و شخصیت حکومتی مورد علاقه ناصرالدین شاه) است که میان آنها تعدادی نیز عریضه و یا دستخط با خطاب غیر از مستوفی نیز دیده میشود. این نامهها و عرایض به دلیل آنکه یا دستخط شاه کنار عریضه وجود داشته و یا ارجاع به مستوفی شده، در این مجموعه قرار گرفته است.
تنوع موضوعات از نکات قابل توجه این نامههاست و فاصله زمانی اسناد این مجموعه بازه زمانی ۲۳ ساله یعنی از سال ۱۲۸۰ تا ۱۳۰۳ هجری قمری را دربر میگیرد.
ترتیب قرار گرفتن اسناد با توجه به اینکه تعدادی کمی از آنها تاریخ دارد و بقیه بدون ذکر تاریخ است، تقدم با آوردن دسته اول یعنی اسناد تاریخدار با توالی تاریخی است و در مرحله بعد اسناد با ترتیب خوانش آنها توسط مصحح اثر بوده است.
در مقدمه این کتاب نویسنده و مصحح تلاش کرده تا شرحی از موضوعات اسناد مربوطه و در میان این شرح به نکاتی در مورد شخصیت ناصرالدین شاه اشاراتی داشته باشد، تا بتواند از لابهلای ان به دریافتی نزدیکتر به شخصیت وی برسد. در این تحلیل و بررسی، نویسنده کلیشههای مرسوم و تکراری منابع تاریخی در مورد ناصرالدین شاه را به کناری گذاشته و او را از میان نوشتههای خودش بازنمایی میکند.
حوریه سعیدی تلاش کرده تا پیش از ارائه متن بازخوانی شده این اسناد و نامهها، تحلیل خود را در چند مرحله (نخست) فهرست موضوعی اسناد معرفی شده و سپس، (دوم) چکیدهای از موضوع اسناد در کنار (سوم) مقدمه متن ارائه کند. این روند باعث شده تا دریچهای جدید بر برخی از تحقیقات سندپژوهی باز و چهرهای متفاوت از ناصرالدین شاه به عنوان یکی از قدرتمندترین پادشاهان سلسله قاجار به مخاطب ارائه شود.
برخی از فهرست موضوعی اسناد از این قرار است: «هوشیاری و توجه ناصرالدین شاه در امور مالی و مالیاتی»، «رفتار دوگانه احترام و یا بی احترامی خشن به علمای مذهبی»، «علاقه به مستوفی و تحکیم موقعیت وی»، «مجازات خاطیان و تاکید به مستوفی در اجرای آن»، «رساندن جیره و مواجب به موقع قشون»، «صندوق عدالت و رسیدگی به عرایض آن»، «دادن مسئولیت به افراد و دستِ باز ایشان و بازخواست نسبت به آن و عدم دخالت در عزل و نصبها»، «تاسیس صندوق ذخیره دولت»، «استفاده از خبرچینان در دربار ولیعهد»، «محدود ساختن نفوذ روحانیون به امور مذهبی و منع دخالت در امور حکومتی»، «معاش روحانیون و گرفتن مالیات از سید و ملأ»، «رفتار با ایلات و بویژه با ترکمانان»، «دخالت شاه در امر نان و ارزانی و فراوانی آن»، «اصرار در مطلع بودن از تمام امور حکومتی»، «مواخذه و تهدید و تنبیه نسبت به کم کاری درباریان»، «روابط خارجی با همسایگان و مسئله بحرین و مسئله اشرار روس و دستگیری ایشان با اطلاع مأموران روسی»، «توجه به سرحدات و سختگیری به حاکمی که از دادن مالیات طفره میرود» و...
میرزا یوسف مستوفی الممالک (۱۱۲۷-۱۳۰۳ ه ق) فرزند میرزا حسین مستوفی الممالک که بعد از درگذشت پدر لقب و منصب وی را یافت. (۱۲۶۱ ق) منابع او را زاده دودمانی معتبر از آشتیان معرفی کردهاند. درباره شخصیت سیاسی و اخلاقی - رفتاری مستوفی الممالک در عین آن که در خلال منابع و متون مختلف تاریخی اشارات و توصیفهایی شده است ولی کتاب مستقلی که به دقت و با موشکافی و بر اساس مستندات و نه تنها گزارشات رجال هم عصر وی، به او پرداخته باشد یافت نمیشود.
اگر شرحی از وی دیده شده است یا از جانب کسانی بود که به وی و التفات او وابسته و برخوردار بودند و یا کسانی که او را رقیب موقعیت خویش و حقوق مادی و معنوی خود میدانستند. از جمله توصیفاتی که در یکی از منابع قدیم و معاصر با مستوفی درباره شخصیت او شده و در واقع تمجید از او نیز تلقی میشود وی را بدینگونه معرفی کرده است: «میرزا یوسف صدر اعظم ابن میرزا حسن مستوفی الممالک ابن میرزا کاظم آشتیانی، قدرتش بالاتر از آن است که در نجابت او سخنی به میان آید. چندان اصالت و بزرگی و فخامت داشت که هیچ کس از تمکین و اطاعت و فروتنی او ننگ نداشت… زمانی که او را از خدمت دولت معاف میداشتند مردم همانطور اظهار بندگی و کوچکی نزد او میکردند.
احترام و بزرگی جزو ذات او بود. شاهزادگان بزرگ در عزل و نصب او در نهایت توقیر با او سلوک میکردند. هر کدام خود را به منزله فرزند او میدانستند. به هیچ وجه از فروتنی به او ننگ و عار نداشتند… در همان وزارت داخله و استیفا ممالک صدارت عظمی داشت. بر همه اقدم و اولی بود. چندان احترام و عظمت داشته که در همان زمان وزارت داخله خود زحمتِ حضور رفتن و مرقبات چیدن و زحمت کشیدن نداشت. در خانه خود نشسته هر چه در روی کاغذ مینگاشت و به حضور میفرستاد، فوراً اعلی حضرت سلطانی آن را امضا کرده میفرمودند هرچه آقا گفته و داده و کرده است صحیح است.» (به نقل از «صدرالتواریخ» محمدحسن خان اعتمادالسلطنه)
میرزا یوسف در ابتدا و در زمان محمدشاه به عنوان نایب الحکومه آذربایجان منصوب شد. ولی اوج حضور سیاسی وی و بیشترین زمان خدمت درباری او در زمان ناصرالدین شاه بود. چنانکه در زمان میرزا تقی خان امیرکبیر به عنوان مستوفی الممالک ادامه خدمت میداد. ولی با حذف امیرکبیر و روی کار آمدن میرزا آقا خان تنوری اعتمادالدوله و حضور پسر وی در امور مالی، مستوفی الممالک حضور خود را در صحنه سیاسی کمرنگ ساخته و به آشتیان منطقه تحت اختیار خود رفت.
موقعیت وی در دربار ناصر الدین شاه نشیب و فرازهایی همراه داشت. در ابتدا در کنار پدر مشغول به کار بود و بعد از وی سمت و لقب او را یافت. پس از کنار گذاشته شدن میرزا آقاخان از طرف پس ناصرالدین شاه به سبب عدم توانایی و درایت سیاسی، ضمن آن که شاه ترکیبی از عدهای از رجال صاحب منصب را به عنوان شورای دولتی ترتیب داد (براساس روشی که در سفر به اروپا به عنوان شکلی از حکومت مشاهده کرده بود) مستوفی الممالک دوباره مطرح شده و این بار به تدریج از مستوفی گری تا به مرحله صدراعظمی پیش رفت.
در این گذار با وجود آنکه فراز و فرودهایی را تجربه کرد ولی همواره یکی از معتمدان و افراد مورد علاقه و التفات و محبت شاه بود. چنان که لقب «آقا» و «جناب آقا» در آن هنگام تنها به وی اطلاق شده و در خانواده وی ماندگار شد. درباره منش شخصی و رفتار سیاسی وی به شیوههای مختلفی در منابع بحث شده است. برخی از منابع او را با رفتاری متواضعانه نسبت به همه از زیر دست تا بالا دست حکایت کرده و برخی دیگر تواضع او را ناشی از مصلحت اندیشیهای وی دانسته و گاه حتی نسبت ریاکاری به وی دادهاند.
با تحلیل اسنادی که در این کتاب درج شده میتوان تا حدی بخشی از توصیفات را در مورد شخصیت مستوفی الممالک و نوع رابطهای که با شاه داشت، مشاهده کرد و نتیجه گرفت. بهترین مرجع برای بازگویی و واکاوی شخصیت سیاسی و خصوصیات شخصی وی را از میان همین اسناد و دیگر سندهایی که از وی به جا مانده، میتوان یافت. به طور میتوان با مراجعه به اسناد از نگاه تماماً سیاه یا تماماً سفید به شخصیتهای تاریخی پرهیز کرد.
منبع : نشر تاریخ ایران
استور بازی موبایل ایکس باکس در تابستان از راه میرسد
جو بایدن خودروسازهای چینی را نقره داغ کرد
کاسبی عجیب و پرسود چند ایرانی در آمازون+عکس
اشتباه بیسابقه گوگل سالمندان را سردرگم کرد
اسقبال گسترده مردم از تاکسیهای رباتیک گوگل
نمره صفر برای غیبت در امتحانات خرداد
تأمین 63 درصد بودجه دانشگاه فرهنگیان همچنان از محل حقوق دانشجومعلمان
زاکربرگ میخواهد این شبکه معروف خبری را بخرد
درخواست 7 هزار دانشجومعلم برای حذف کسورات مطابق با رأی دیوان عدالت اداری
خداحافظی حجت الاسلام و المسلمین محمدی عراقی از عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی
اجازه ایجاد مدرسه غیردولتی در فضای تجاری یا مسکونی؛ دستورالعمل مدارس استیجاری تدوین شد
«اساسنامه سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور» ابلاغ شد
رضایت داوطلبان آزمون استخدامی آموزش و پرورش
کنکور 1404 چگونه برگزار میشود؟
مشاهیر ادبی مثل حافظ و سعدی به صورت نمادین در نمایشگاه کتاب تهران قدم میزنند.
معاون دانشجویی دانشگاه شریف منصوب شد
نگاهی به بخش دیجیتال سی و پنجمین نمایشگاه کتاب تهران
یک عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی از این شورا خداحافظی کرد
بن خرید رسانهها برای نمایشگاه کتاب ۴۰۵ هزار تومان است، نه یک میلیون تومان!
با صدرا ساختارهای منجمد و سنتی را میشکنیم
برگزاری اجلاسیه سراسری مدیران گروههای آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی در شیراز
تازههای شعر کانون پرورش فکری رونمایی میشوند
همکاری دانشگاه امیرکبیر با شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی
دانشنامه دانشگاه جامع علمی کاربردی غیرقابل جعل میشود
مرکز نشر دانشگاهی هزینه های مخالفت در آمریکا را رونمایی میکند
آزمون ارتقا دستیاری دندانپزشکی مردادماه برگزار میشود
ضرورت سرمایه گذاری و حمایت ویژه از رشته های علوم پایه
اعطای بورس فلسطین به دانشجویان فلسطین و حامیان مردم غزه
دفع حملات سایبری به دانشگاهها پس از عملیات وعده صادق
اعطای گرنت خاتم به طرحهای برگزیدگان کنگره شیمی
گسترش همکاری معاونت فرهنگی وزارت بهداشت و سازمان فنی و حرفه ای
رهبر انقلاب از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کردند
این داستان با قتل یا مرگی خودخواسته آغاز میشود
لزوم اصلاح اساسنامه صندوق ذخیره فرهنگیان مبتنی بر شرایط روز
بحران هزینههای تحصیل برای دانشجویان انگلیسی
واگذاری تصمیمگیریهای آموزش عالی به کار گروههای استانی
دانشجویان در شش محور در کرسیهای آزاد اندیشی با هم رقابت میکنند
ترفند مخفیانه و زشت اپل در فروش یکی از محصولاتش لو رفت+عکس
راحتترین و کمصداترین کابین متعلق به این خودرو است+عکس
تصویر ناسا از شفق قطبی بر فراز لهستان پربازدید شد+عکس
مشاهده نشانههایی از تمدن فضاییها دانشمندان را شگفت زده کرد
تویوتا لندکروزر ساخت چین هم از راه رسید+عکس
پیشرفت خیره کننده پروژه مگامیلیارد دلاری بن سلمان+عکس
عرضه روایت داستانی از زندگی امام موسی کاظم(ع) در نمایشگاه کتاب
افزایش شهریه تمامی مدارس غیردولتی یکسان نیست
هفته خوابگاهها؛ فرصتی برای به تحقق پیوستن اهداف بلند مدت فعالان فرهنگی
مسئله حجاب به اندازه مسئله اقتصادی اهمیت دارد
بیش از ۷۴ هزار متر مربع به فضای ورزشی دانشگاهها افزوده شد
درهای پارک ملی علوم، فناوریهای نرم و صنایع فرهنگی جهاددانشگاهی به روی جوانان باز است
دانشجوی تراز انقلاب اسلامی، فاتح قلههای برجسته علمی و عملی
دومین دوره آشنایی با مفاهیم اسلام ناب و مبانی انقلاب برگزار شد
تشریح ارکان سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور
آییننامه جدید سرویس مدارس اجرا میشود؛ شهرداریها و دهیاریها مسئول آموزشوپرورش ناظر
مهمترین فعالیت شورا پل ارتباطی میان دانشجویان و مدیران دانشگاه است
برای ایجاد سازمان ملی سنجش و ارزشیابی تعارض منافع کنار گذاشته شد
ادغام دانشگاه صنایع و معادن با دانشگاه خواجه نصیر
تا ۱۰سال آینده در حوزه فناوری سرآمد دنیا خواهیم شد
برگزاری نشست فانتزی در ادبیات معاصر ایران و روسیه در دانشگاه الزهرا(س)
کتاب بنویسید غرب... بخوانید غزه منتشر شد
تاق سه گوش در نمایشگاه کتاب عرضه می شود
توقف مصوبه افزایش سقف سنی روسای دانشگاههای غیردولتی در وزارت علوم
تمام مراکز آموزش علمی کاربردی به مراکز کاریابی تخصصی مجهز میشوند
اعلام نتایج آزمونهای سراسری، ارشد و دکتری تا ۱۵ خرداد
نمره صفر برای غیبت در امتحانات خرداد
تمام جزئیات امتحانات نهایی خرداد و سهم سوابق تحصیلی + راهنمای عملی آزمونها
رسیدگی ویژه به امور تحصیلی و تربیتی دانشآموزان شاهد/ لزوم ترویج فرهنگ ایثار و شهادت
مرور دروس امتحانی از شبکه شاد به صورت رایگان/ آغاز این برنامه از ۲۸ اردیبهشت
نتایج اولیه آزمون ارشد تا ۱۵ خرداد اعلام میشود
نحوه اداره سازمان سنجش سابق از امروز تغییر کرد/ اعلام وظایف جدید این سازمان
کرسیهای آزاداندیشی سطح تفکر دانشجویان را افزایش میدهد
عقبگرد دانشگاه آمریکایی در همکاری مالی با رژیم صهیونیستی
برگزاری نمایشگاه تجهیزات پزشکی و هوایی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر
سرکوب اعتراضات دانشجویی در دانشگاههای کانادا
اجرای منتورشیپ روانشناختی برای دستیاران ۲۷ گروه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با حفظ محرمانگی
دانشگاه صنایع و معادن به دانشگاه خواجه نصیر ملحق شد
اصلاح مصوبه تعیین ضریب حقوق اعضای هیات علمی دانشگاهها ابلاغ شد
سازمان ملی سنجش هیات امنایی شد/ استقرار ظرف ۶ ماه آینده
امروز؛ آغاز ثبتنام آزمون زبان MSRT تیرماه ۱۴۰۳
دو خبر خوش وزیر علوم برای جامعه دانشگاهی اعلام شد
جذب ۳۲۰ هزار دانشجوی بینالمللی در برنامه ۵ ساله
ربان انساننمای زن چری به ایران میآید+عکس
اولین پارتی شبیه سازی شده با هوش مصنوعی برگزار شد
آیفون تاشو به زودی با ظاهری شیک تولید میشود+عکس
نقشه متروی فضایی برای سفرهای فضایی منتشر شد+عکس
راه حل عالی و جدید برای گرمایش زمین پیدا شد
چطور شد که شفق قطبی در ایران دیده شد؟ +عکس
رولزرویس کولینان ۲۰۲۵ با ظاهری خشن میآید+عکس
فضاپیمای پرسروصدای بوئینگ هنگام پرتاب مشکل پیدا کرد+عکس
کاسبی عجیب و پرسود چند ایرانی در آمازون+عکس
۳۸هزار میلیارد عملیات در ثانیه کاری که تراشه اپل انجام میدهد
اپل برای ساخت و پخش تبلیغات زشتاش عذرخواهی کرد
آیپد ایر ۲۰۲۴ با ظاهری چشمنواز و رنگهایی جذاب+عکس
سیاهچالههای فضایی را چطور ببینیم؟
تصویر ناسا از شفق قطبی بر فراز لهستان پربازدید شد+عکس
به روزرسانی طوفانی واتساپ تغییرات اساسی در ظاهرش ایجاد کرد+عکس
هوش مصنوعی قرار است انسانها را نابود کند؟
هر رشتهای تأسیس شود پیوست اشتغال خواهد داشت
برنامه وزارت علوم برای طرح امریه دکتری استعدادهای درخشان
نشان ملی معلمی بهزودی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب خواهد شد
نسل جدید بمبافکنها برای رقابت با آمریکا در راه است
مرسدس بنز ترکیبی از دو خودروی خود را ساخت+عکس
ترفند مخفیانه و زشت اپل در فروش یکی از محصولاتش لو رفت+عکس
استور بازی موبایل ایکس باکس در تابستان از راه میرسد
خفاش سرچکشی موجودی بازمانده دوران باستانی+عکس
اگر انسان درون سیاهچاله سقوط کند چه اتفاقی میافتد؟
تصویر دیدنی از رنگین کمان امروز تهران
باغ گیاه شناسی ملی ایران
شخصیت دختر کاپشنصورتی با گوشواره قلبی رونمایی شد
تأیید انتخاب رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر
مجموعه ۱۴ جلدی به دنیا آمدهام رونمایی میشود
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.