به گزارش شبکه علمی ثریا، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با عنوان کاوش در مفاد صیغه تفضیل در آموزه های اخلاقی دینی با ارائه حجت الاسلام محمد عالم‌زاده نوری، روز گذشته ۲۰ اسفندماه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار می گردد.
در ادامه گزارشی از این نشست از نظر شما می گذرد:
یکی از مشکلات مفهومی در فهم متون اخلاقی، مفاد صیغۀ تفضیل است. صیغۀ تفضیل در مرتبه‌بندی اوصاف اخلاقی نقشی کلیدی دارد. اگر در میان منابع نقلی به دنبال کشف نظام ارزش‌های اخلاقی باشیم و بخواهیم مراتب خوب و بد را به دست آوریم، یعنی خوب را از خوب‌تر و بد را از بدتر تمییز دهیم، لاجرم به سراغ مفاهیمی از قبیل «أفعل تفضیل» خواهیم رفت. با این حال وقتی به موارد استعمال آن نظر می‌افکنیم، با امر نامنتظره‌ای مواجه می‌شویم.
توضیح این اشکال به شرح زیر است: صیغه‌های تفضیل به دو معنای «برتر» و «برترین» به کار می‌روند. اگر این صیغه‌ها صفت عالی باشند و معنای برترین بدهند، در تفضیل مطلق ظهور دارند؛ یعنی در نگاه نخست تنها دارای یک مصداق تلقی می‌شوند و ظهور اولیۀ آنها انحصار برتری یک مورد، بر سایر موارد است؛ اما می‌بینیم بر خلاف انتظار اولیه، در آیات و روایات مصادیق مختلف و متنوعی برای آن بیان شده است؛ مثلاً درحالی‌که توقع می‌رود برترین عمل، یک چیز باشد، ده‌ها موضوع به عنوان «أفضل‌الأعمال» معرفی شده است. در این موارد به حسب استظهار عرفی، ادلۀ موجود گرفتار تکاذب هستند؛ یعنی مدلول مطابقی هر یک، مدلول التزامی سایر ادله را تکذیب می‌کند و با آن تعارض دارد.
مشکل دوم اینکه حتی اگر دلیل لفظی دیگری این تفضیل را برای مصداق دیگر ثابت نکرده باشد، گاهی به‌قطع می‌دانیم مصداق ادعایی موجود، تفضیل واقعی ندارد؛ مثلاً ممکن است به دلیل لبّی یا از طریق سایر ملازمات مانند شدت ثواب و عقاب مترتّب بر یک عمل ثابت شده باشد که از آن برتر نیز وجود دارد؛ بنابراین بی‌آنکه تفضیل واقعی وجود داشته باشد، گمان می‌رود دلیل شرعی، ادعای تفضیل دارد.
حل این مسئله در متون اخلاقی تلاشی علمی از سنخ مباحث اصولی می‌طلبد و به نظر می‌رسد همان مقدار، بلکه بیش از آن مقدار که به صیغۀ «إفعل» (امر) در فقه‌الاحکام عنایت شده است، به صیغه «أفعل» (تفضیل) در فقه‌الاخلاق و فقه‌التربیه باید عنایت شود.
راه‌هایی که برای حل این معضل پیشنهاد شده به شرح زیر است: ۱. مناقشۀ سندی، ۲. نسخ دلیل متقدم۳. تجرید از معنای تفضیل۴. کشف جامع معنایی ۵. تکثر موضوع و ادعای تساوی ۶. تکثر موضوع بدون ادعای تساوی ۷. مبالغه و مَجاز (شدت اتصاف به مبدأ) ۸. محدودگرفتن دایرۀ تفاضل (نفی تفضیل مطلق و نسبیت تفضیل)
صیغۀ تفضیل بر حسب ظهور اولیۀ عرفی اطلاق دارد و منحصراً برتری یک فرد را بر سایر افراد ادعا می‌کند؛ یعنی اگر ما بودیم و این لفظ، آن را بر افضیلت انحصاری حمل می‌کردیم؛ اما وقتی با کثرت استعمالات مخالفِ این ظهور اولیه مواجه می‌شویم، ظهور استعمالی جدیدی برای ما شکل می‌گیرد و توقع ما از این صیغه کمتر می‌شود؛ گویی این کلمه وضع و کاربردی جدید یافته و حقیقت شرعی پیدا کرده است.
به بیان علمی، با استقرای موارد استعمال این صیغه به این نتیجه می‌رسیم که نمی‌توانیم اصالت‌الاطلاق را در صیغۀ تفضیل جاری سازیم، بلکه دربارۀ این صیغه عملاً اصالت‌التقیید حاکم است، مگر دلیلی بر نفی آن داشته باشیم.
ممکن است کسی با استناد به قاعدۀ «الاستعمال أعم من الحقیقة و المجاز» سخن پیش‌گفته را نپذیرد یا اینکه احتمال «منقول‌بودن صیغۀ تفضیل» را مشکل و پرمؤونه تلقی کند و نتواند با این فرضیه همراه شود؛ زیرا نقل به «مهجوریت معنای اصلی» می‌انجامد یا «اشتراک لفظی» پدید می‌آورد و «مهجوریت معنای اصلی» یا «اشتراک لفظی» دربارۀ صیغه تفضیل با رجوع به بداهت عرفی یا تبادر، غریب به نظر می‌رسد و قایلی ندارد.
در این صورت راه حل کم‌مؤونه‌تر دیگری را پیشنهاد می‌کنیم که با تبادر عرفی هم سازگار است. می‌توان ادعا کرد صیغۀ تفضیل از معنای اصلی خود منصرف است و تنها بر مبالغه و تأکید دلالت می‌کند. «انصراف» بدان معناست که یک لفظ، با اینکه معنای موضوع‌ٌله و اصلی خود را حفظ کرده است، به سبب عواملی مانند کثرت استعمال، کثرت وجود یا وجود فرد اکمل، اگر بدون قرینه استعمال شود، بر حصه‌ای خاص از معنای خود دلالت می‌کند. قرینۀ این دلالت نیز همان عوامل مذکور است.
پیشنهاد دیگر این است که این استعمال را از قبیل مجاز مشهور بدانیم؛ مجازی که به جهت کثرت استعمال، یک قرینۀ حالیۀ دایم به همراه دارد.
به‌هرصورت هر کدام از این راه حل‌ها را که بپذیریم، به اصل مشکل و به خروج افعل تفضیل از معنای اصلی خود اعتراف کرده‌ایم.
طراحی نرم افزار الکترونیکی شناسایی املاک دانشگاه تهران
موتور خودروی فرمول یک در خودروی معمولی قرار گرفت+عکس
قابلیت ارتباط ماهواره‌ای به گوشی‌های گوگل اضافه شد
چرا آدم فضایی‌ها خودشان را به انسان‌ها نشان نمی‌دهند؟
موشک ایرانی‌ای که سامانه ضد موشک اسراییل را فلج می‌کند+عکس
انفجار این بمب الکترومغناطیسی قربانیان را ۲۰۰ سال عقب می‌برد+عکس
گوشی‌های سامسونگ آیفون را شکست دادند
آنچه درباره ناوگان پهپادی ایران نمی‌دانید+عکس
ایران چطور گنبد آهنین را در هم شکست؟ +عکس
تغییر شکل عجیب هرم بزرگ مصر+عکس
تفاوت موشک‌های بالستیک، کروز و هایپرسونیک ایران در چیست؟
یازدهمین نمایشگاه چاپ دیجیتال ایران برگزار می‌شود
رقابت بیش از ۴۰۰ تیم در مسابقات ربوکاپ آزاد ایران
کسر ۴۵ درصد از حقوق دانشجومعلمان لغو شد
بیانیه دانشگاه شریف در واکنش به حمله ایران به رژیم صهیونیستی
آخرین مهلت پذیرش دانشجوی دکتری بدون آزمون دانشگاه علامه‌طباطبایی
ضعف حکمرانی در حوزه صوت و تصویر فراگیر مرتفع شود
عملیات غرورآفرین «وعده صادق» دفاع مشروع برای ملّت بزرگ ایران بود
دانشگاه تهران در میان ۱۰ دانشگاه اول خاورمیانه قرار گرفت
دستگاه تقلب‌یاب کنکور چگونه عمل می‌کند؟
خسروپناه: بدون کار فرهنگی جهش تولید اتفاق نمی‌افتد
کتاب فسقلی خوب نگاه کن! به چاپ هفدهم رسید
دشمن اذعان دارد که گنبد آهنین شکسته شد
استفاده از ابزارهای ممنوعه در کنکور سراسری مشمول مجازات می‌شود
سامانه مهارت‌افزایی اسکیلینو برای افزایش مهارت‌های نرم دانشجویان رونمایی شد
ابطال مجوز کسر ۴۵ درصد از حقوق دانشجومعلمان/ شروط کسر مبلغ مذکور
حمایت بنیاد نخبگان تهران، از توسعه صنعت گلخانه‌ای و محیط‌های کشت کنترل‌شده
اعلام آخرین مهلت ثبت‌نام در جشنواره کتاب سال دانشجویی
غزه چگونه دانشگاه‌های آمریکا را تغییر می‌دهد؟
افزایش جذب ۱۰۰۰ دانشجو، بیشتر از سال قبل در واحد تهران شرق
۵۷۶ جواز تاسیس در بخش صنعت قم صادر شد
آخرین مهلت اعلام نیاز واحدهای صنعتی در سامانه وزارت علوم اعلام شد
دستورالعمل دانشگاه آزاد درباره حجاب ابلاغ شد
جزییات آزمون پذیرش در دوره فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳ اعلام شد
میزبانی المپیاد فیزیک و اعزام دانش‌آموزان به المپیاد زبان‌شناسی برای اولین بار
توسعه فناوری‌های قدیم به صورت کسب و کار با مشارکت بخش خصوصی در جهاد دانشگاهی علم و صنعت
لازمه ارتباط بیشتر اساتید با صنعت، تسهیل و جهت‌دهی قوانین است
چاپ ترجمه کتابی درباره زیبایی جانوران
سهمیه امریه سربازی دانشجویان پسادکتری تخصیص یافت
رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزیر علوم منصوب شد
سلسله اقدامات راهگشا برای حل مسائل صندوق‌های بازنشستگی
حمایت وزارت علوم از عملیات غرورآفرین وعده صادق در حمله به سرزمین‌های اشغالی
شرایط تحصیل اتباع خارجی در دانشگاه‌های ایران چیست؟
آغاز ثبت‌نام متقاضیان ترمیم نمره از اول اردیبهشت/ ترمیم نمره تاثیری در معدل ندارد
اصلاح نظام ارزشیابی درس تربیت بدنی/ ایجاد تیم‌های امدادی ماهر در مدارس
تمدید مهلت ثبت‌نام آزمون‌های ورودی مدارس سمپاد و نمونه دولتی تا جمعه
توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در سال تحصیلی جدید
تعیین تکلیف ۵۰ پروژه بر زمین مانده سال‌های گذشته
تحقق شعار سال با بهره‌گیری از ظرفیت جهاد دانشگاهی، بنیاد نخبگان و پارک‌های علم و فناوری
عملیات وعده صادق نقطه عطفی در محو رژیم صهیونیستی است
گره‌های حقوقی را از دست و پای آموزش و پرورش باز کنیم
احیای نقش مربیان، معاونان و مشاوران در هفته معلم
تغییر تقویم آموزشی مدارس در انتظار تایید مجلس
مبلغ وام ودیعه مسکن دانشجویان متأهل افزایش یافت
ایران به مرحله جدیدی از تصمیم‌سازیهای سیاسی در خاورمیانه و جهان ورود خواهد کرد
آخرین آبنبات در راه نمایشگاه کتاب
اجرایی شدن طرح ارسال پستی دانشنامه دانش‌آموختگان دانشگاه جامع
دبیر رسانه‌ای المپیاد دانشجویی علوم پزشکی کشور منصوب شد
شیوه‌نامه شناسایی، رشد و تعالی استعدادهای برتر ادبی، هنری و مهارتی ابلاغ شد
خط بطلان عصر پیدایی به شایعه سرگردانی در دوران غیبت
پشت این فرمون
قدردانی معلمان و دانش‌آموزان از نیروهای مسلح
پیام شورای تشکل‌های انقلابی فرهنگیان در حمایت از سپاه پاسداران
دفاع دانشگاه خواجه نصیر از حملات شب گذشته به سرزمین‌های اشغالی
بیانیه دانشگاه علمی کاربردی در حمایت از حملات به سرزمین‌های اشغالی
اشتباه استخراج هنر مدرن از مدرن غرب در ایران
تجمع دانشگاهیان در حمایت از مجاهدت سربازان سپاه اسلام در پاسخ به رژیم صهیونیستی
نقش دانشگاه هنر اصفهان در ارتقاء جایگاه هنر و توسعه شهر
دانشجویان میهمانی چه شرایطی باید داشته باشند؟
حمله موشکی و پهپادی به اسرائیل
حضور ۶۸ گروه آموزشی دانشگاه های ایران در رتبه بندی کیواس ۲۰۲۴
وحدت و همدلی سلایق مختلف عامل اقتدار ملت ایران است
تمبر یادبود سهروردی منتشر شد
بنفشه‌ها هم می‌خندند
قدردانی معلمان و دانش‌آموزان جهادی سراسر کشور از نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
برنامه عدالت تربیتی وزارت آموزش‌و‌پرورش به‌زودی تصویب و ابلاغ می‌شود
اعطای جایزه تعالی سرمایه انسانی به واحدهای سازمانی برتر جهاددانشگاهی
امروز؛ آغاز ثبت‌نام آزمون زبان MSRT اردیبهشت ۱۴۰۳
جهش علمی ایران نسبت به سرمایه‌گذاری مالی در دنیا بی‌نظیر است
توسعه تضمین اشتغال با راه‌اندازی مراکز جدید در دانشگاه علمی‌کاربردی
راه سفر در زمان و تماشای گذشته کشف شد
ساخت زیردریایی هوشمند ایرانی با قابلیت کنترل هیبریدی+عکس
ایران چطور گنبد آهنین را در هم شکست؟ +عکس
استرالینک در جنگ به کمک اوکراینی‌ها آمد
تغییر شکل عجیب هرم بزرگ مصر+عکس
آنچه درباره ناوگان پهپادی ایران نمی‌دانید+عکس
چرا آدم فضایی‌ها خودشان را به انسان‌ها نشان نمی‌دهند؟
ستاره نوترونی مرده در کهکشان دوباره زنده شد+عکس
این موشک نیست یک هواپیمای خاص و پرسرعت است+عکس
تعداد کاربران تلگرام به یک عدد رویایی و باورنکردنی رسید
قابلیت ارتباط ماهواره‌ای به گوشی‌های گوگل اضافه شد
جنگنده فرانسوی که توانست اف ۲۲ آمریکایی را شکست دهد+عکس
رونمایی از شاسی بلند جدید نیسان+عکس
مشخصات موشک سنگینی که دیشب روسیه پرتاب کرد+عکس
افزایش ۱۰ درصدی رشته محل‌های جدید علوم پایه پزشکی در سال ۱۴۰۳
خودروی جدید شیائومی فقط با ۴۰ ثانیه شارژ تا ۱۰ کیلومتر مسافت را طی می کند
بیشترین سرچ ایرانی‌ها در گوگل در طول یک سال گذشته اعلام شد
ترجمه روسی به فارسی دکتر ژیواگو منتشر شد
ناگفته‌های کسر ۱۰ میلیون تومان از حقوق دانشجومعلمان به عنوان مقرری ماه اول!
جزییات نمایشگاه کار به میزبانی دانشگاه امیرکبیر اعلام شد
فیزیکدانی که ذره خدا را کشف کرده بود درگذشت
مدیریت غذای دانشجویی احتمالا به وزارت علوم واگذار می‌شود
فعالیت دانشگاه بین‌المللی زاگرس غیرقانونی اعلام شد
جهش علمی ایران نسبت به سرمایه‌گذاری مالی در دنیا بی‌نظیر است
۴۵ درصد به دریافتی دستیاران اضافه شد
توسعه تضمین اشتغال با راه‌اندازی مراکز جدید در دانشگاه علمی‌کاربردی
مهلت ثبت نام دکتری بدون آزمون شریف تمدید شد
زمان برگزاری نخستین کنفرانس ملی مهارت اعلام شد
کتاب مهندسی مرجع جامع کنترل، در سیستم حمل و نقل چاپ و راهی بازار نشر شد
دانشجویان میهمانی چه شرایطی باید داشته باشند؟
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.