به گزارش شبکه علمی ثریا، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با عنوان کاوش در مفاد صیغه تفضیل در آموزه های اخلاقی دینی با ارائه حجت الاسلام محمد عالم‌زاده نوری، روز گذشته ۲۰ اسفندماه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار می گردد.
در ادامه گزارشی از این نشست از نظر شما می گذرد:
یکی از مشکلات مفهومی در فهم متون اخلاقی، مفاد صیغۀ تفضیل است. صیغۀ تفضیل در مرتبه‌بندی اوصاف اخلاقی نقشی کلیدی دارد. اگر در میان منابع نقلی به دنبال کشف نظام ارزش‌های اخلاقی باشیم و بخواهیم مراتب خوب و بد را به دست آوریم، یعنی خوب را از خوب‌تر و بد را از بدتر تمییز دهیم، لاجرم به سراغ مفاهیمی از قبیل «أفعل تفضیل» خواهیم رفت. با این حال وقتی به موارد استعمال آن نظر می‌افکنیم، با امر نامنتظره‌ای مواجه می‌شویم.
توضیح این اشکال به شرح زیر است: صیغه‌های تفضیل به دو معنای «برتر» و «برترین» به کار می‌روند. اگر این صیغه‌ها صفت عالی باشند و معنای برترین بدهند، در تفضیل مطلق ظهور دارند؛ یعنی در نگاه نخست تنها دارای یک مصداق تلقی می‌شوند و ظهور اولیۀ آنها انحصار برتری یک مورد، بر سایر موارد است؛ اما می‌بینیم بر خلاف انتظار اولیه، در آیات و روایات مصادیق مختلف و متنوعی برای آن بیان شده است؛ مثلاً درحالی‌که توقع می‌رود برترین عمل، یک چیز باشد، ده‌ها موضوع به عنوان «أفضل‌الأعمال» معرفی شده است. در این موارد به حسب استظهار عرفی، ادلۀ موجود گرفتار تکاذب هستند؛ یعنی مدلول مطابقی هر یک، مدلول التزامی سایر ادله را تکذیب می‌کند و با آن تعارض دارد.
مشکل دوم اینکه حتی اگر دلیل لفظی دیگری این تفضیل را برای مصداق دیگر ثابت نکرده باشد، گاهی به‌قطع می‌دانیم مصداق ادعایی موجود، تفضیل واقعی ندارد؛ مثلاً ممکن است به دلیل لبّی یا از طریق سایر ملازمات مانند شدت ثواب و عقاب مترتّب بر یک عمل ثابت شده باشد که از آن برتر نیز وجود دارد؛ بنابراین بی‌آنکه تفضیل واقعی وجود داشته باشد، گمان می‌رود دلیل شرعی، ادعای تفضیل دارد.
حل این مسئله در متون اخلاقی تلاشی علمی از سنخ مباحث اصولی می‌طلبد و به نظر می‌رسد همان مقدار، بلکه بیش از آن مقدار که به صیغۀ «إفعل» (امر) در فقه‌الاحکام عنایت شده است، به صیغه «أفعل» (تفضیل) در فقه‌الاخلاق و فقه‌التربیه باید عنایت شود.
راه‌هایی که برای حل این معضل پیشنهاد شده به شرح زیر است: ۱. مناقشۀ سندی، ۲. نسخ دلیل متقدم۳. تجرید از معنای تفضیل۴. کشف جامع معنایی ۵. تکثر موضوع و ادعای تساوی ۶. تکثر موضوع بدون ادعای تساوی ۷. مبالغه و مَجاز (شدت اتصاف به مبدأ) ۸. محدودگرفتن دایرۀ تفاضل (نفی تفضیل مطلق و نسبیت تفضیل)
صیغۀ تفضیل بر حسب ظهور اولیۀ عرفی اطلاق دارد و منحصراً برتری یک فرد را بر سایر افراد ادعا می‌کند؛ یعنی اگر ما بودیم و این لفظ، آن را بر افضیلت انحصاری حمل می‌کردیم؛ اما وقتی با کثرت استعمالات مخالفِ این ظهور اولیه مواجه می‌شویم، ظهور استعمالی جدیدی برای ما شکل می‌گیرد و توقع ما از این صیغه کمتر می‌شود؛ گویی این کلمه وضع و کاربردی جدید یافته و حقیقت شرعی پیدا کرده است.
به بیان علمی، با استقرای موارد استعمال این صیغه به این نتیجه می‌رسیم که نمی‌توانیم اصالت‌الاطلاق را در صیغۀ تفضیل جاری سازیم، بلکه دربارۀ این صیغه عملاً اصالت‌التقیید حاکم است، مگر دلیلی بر نفی آن داشته باشیم.
ممکن است کسی با استناد به قاعدۀ «الاستعمال أعم من الحقیقة و المجاز» سخن پیش‌گفته را نپذیرد یا اینکه احتمال «منقول‌بودن صیغۀ تفضیل» را مشکل و پرمؤونه تلقی کند و نتواند با این فرضیه همراه شود؛ زیرا نقل به «مهجوریت معنای اصلی» می‌انجامد یا «اشتراک لفظی» پدید می‌آورد و «مهجوریت معنای اصلی» یا «اشتراک لفظی» دربارۀ صیغه تفضیل با رجوع به بداهت عرفی یا تبادر، غریب به نظر می‌رسد و قایلی ندارد.
در این صورت راه حل کم‌مؤونه‌تر دیگری را پیشنهاد می‌کنیم که با تبادر عرفی هم سازگار است. می‌توان ادعا کرد صیغۀ تفضیل از معنای اصلی خود منصرف است و تنها بر مبالغه و تأکید دلالت می‌کند. «انصراف» بدان معناست که یک لفظ، با اینکه معنای موضوع‌ٌله و اصلی خود را حفظ کرده است، به سبب عواملی مانند کثرت استعمال، کثرت وجود یا وجود فرد اکمل، اگر بدون قرینه استعمال شود، بر حصه‌ای خاص از معنای خود دلالت می‌کند. قرینۀ این دلالت نیز همان عوامل مذکور است.
پیشنهاد دیگر این است که این استعمال را از قبیل مجاز مشهور بدانیم؛ مجازی که به جهت کثرت استعمال، یک قرینۀ حالیۀ دایم به همراه دارد.
به‌هرصورت هر کدام از این راه حل‌ها را که بپذیریم، به اصل مشکل و به خروج افعل تفضیل از معنای اصلی خود اعتراف کرده‌ایم.
ژاپن به دنیال اینترنت نسل ششم است
اعلام نتایج اولیه آزمون دستیاری پزشکی در نیمه دوم خرداد
شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر مطابق با سیره امام صادق (ع)
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
اعلام جدیدترین نتایج اعتباربخشی دانشکده‌های پزشکی کشور
آمار نهایی انتخاب رشته در آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ اعلام شد
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
سونی برای آدم‌ها کولر همراه ساخت+عکس
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپ‌های آماتوری هم دیده می‌شود+عکس
اسپاتیفای یکی از قابلیت‌های خود را بی‌خبر پولی کرد
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
چینی‌ها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
ظاهر عجیب جدیدترین خودروی فراری با یک موتور ۱۲ سیلندر+عکس
دمای عجیب و غریب این سیاره گازی در فضا ثبت شد
۸۰۰۰ هزار سال پیش چگونه انسان‌های اولیه به این غار تاریک در فرانسه رفتند
ناسا یک پیام از فضا در نزدیکی زمین دریافت کرد
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش امید و انگیزه دستیاران پزشکی
به تشکل‌های دانشجویی گرنت اعطا می‌شود
۷۵ دانشگاه ایرانی در میان برترین‌های آسیا در رتبه‌بندی تایمز
نشست «سواد بصری در مد و لباس» برگزار می‌شود
اولین نکوداشت روانشناسان رضوی برگزار می شود
پذیرش دانشجوی دکتری در پژوهشگاه‌ها قانونی است
جزییات برگزاری کنکور مجدد برای داوطلبان سیل زده اعلام شد
کتاب چشم‌ها تنها برای دیدن نیستند منتشر شد
رمان اجتماعی معمایی آفرودیت در نمایشگاه کتاب عرضه می‌شود
انتشار وضعیت فرهنگی ایران در پیمایش ارزش‌های جهانی
آدرخش و رقص فانتوم‌ها در نمایشگاه کتاب طنین می‌اندازد
مهلت ثبت نام پذیرش بدون آزمون کارشناسی ارشد پیام نور تمدید شد
ترقی در علم و دانش کشور مرهون تلاش معلمان و سنگربانان تعلیم و تربیت است
حمایت دانشگاه علوم پزشکی شیراز از بیماران مبتلا به به سلیاک
انتخاب عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی به عنوان استاد نمونه کشوری
رئیس جهاد دانشگاهی کشور وارد گلستان شد
طرح پایش و ارتقای سلامت اعضای جهاد دانشگاهی سلامت محور است
بررسی تاریخ ایران در چهار سده نخستین پس از اسلام
حمایت ۳۷ میلیارد تومانی از طرح‌های حوزه اینترنت کوانتومی
کسب رتبه دوم در بین شرکت های بورسی و افزایش فروش و تولید در داروسازی دانا
هدیه ۲ میلیونی وزیر آموزش و پرورش به حساب معلمان واریز شد
جذب امریه سربازی در سازمان جهاد دانشگاهی خواجه نصیر
۱۷۰ دانشجوی نخبه امروز به عمره مفرده اعزام می‌شوند
کلید اولیه نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۳ منتشر شد
بازبینی مصوبه افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی شورایعالی انقلاب فرهنگی
جنگنده رادارگریز سوخو ۷۵ روسیه به ایران می‌آید؟
خودروی جدید که شبیه گربه‌ها ساخته شده است+عکس
خودروهای ایرانی چشم کره‌شمالی را گرفت+عکس
بازبینی مصوبه افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی شورایعالی انقلاب فرهنگی
تمدید مهلت ثبت‌نام در جشنواره علمی - پژوهشی پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی
خدمات رایگان دندان‌پزشکی برای دانش‌آموزان ۶ تا ۱۴ ساله روستایی
موافقت با افزایش حق‌الزحمه ساعت اضافه تدریس معلمان
دیدار جمعی از معلمان با رهبر انقلاب در روز چهارشنبه
تصویب نقشه راه اجرایی‌سازی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
کشف ۸ هزار و ۳۰ نفر دانش آموزان بازمانده از تحصیل در استان اصفهان
طحان‌نظیف: قانون اساسی به کلاس‌های درس برده شود
احداث ۵ دهکده جامع ورزشی/ جذب نخبگان در دانشگاه فرهنگیان
تعلیق بودجه دانشگاه فرانسوی به دلیل حمایت از فلسطین
اعزام دو کاروان از دانشجویان بنیاد نخبگان به عمره آغاز شد
حمله خشونت‌آمیز پلیس نیویورک به دانشجویان حامی فلسطین در کلمبیا
آیین بزرگداشت مقام معلم در دانشگاه اصفهان برگزار شد
ثبت‌نام پشت کنکوری‌ها جهت ترمیم نمره آغاز شد
دانشگاهیان کشور باید با شبکه‌سازی به جنبش دانشجویان جهان بپیوندند
برگزاری بیست و دومین نشست شورای عالی اتحادیه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ساحلی و دریایی
آزمون مجدد برای کنکوری‌های زیرکوه ۲۱ اردیبهشت برگزار می‌شود
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
موشک سنگین آنگارا-آ۵ با موفقیت پرتاب شد+عکس
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینی‌ها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
تعرفه وحشتناک جی‌میل با هوش مصنوعی اعلام شد
علم حکمی؛ لازمه دستیابی به تمدن نوین اسلامی
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
مسئله جدی امروز، زیست‌جهان مدرن است که راه مقابله فرهنگی با آن، تعامل بیشتر با جوانان است
ناسا به صورت تصادفی مریخ را بمباران کرد
ویژگی‌های خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمی‌دهد+عکس
داوطلبان متقلب دستگاه‌های جاسوسی پیشرفته داشتند/احتمال محرومیت تا ۵ سال
فراخوان ثبت پرسش‌نامه در بانک اطلاعاتی ابزارهای سنجش سلامت و کیفیت زندگی
بازگشت سونی اکسپریا به یک طراحی جدید+عکس
همه اجساد در خاک این شهر تجزیه نمی‌شود و سالم می‌ماند+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
سوخوهای روسی که قرار بود به ایران بیایند کجا رفتند؟
این پهپاد ایرانی به دشمنان فرصت فرار نمی‌دهد+عکس
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
نکته عجیبی که در تلویزیون ۴K هواوی خبرساز شد
سونی برای آدم‌ها کولر همراه ساخت+عکس
سلاح قدیمی و کوچک اوکراینی‌ها که روسیه را زمین گیر کرد+عکس
چند دستگاه هیوندای کونا وارد ایران شد+عکس
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
رونمایی از برادر فیدلیتی هیبریدی در دو مدل پنج و هفت نفره+عکس
هشدار اپل درباره این حرکت اشتباه هنگام شارژ آیفون
ویژگی‌های خاص ساعت گران قیمت گواردیولا+عکس
تغییرات غافل گیرکننده در iOS ۱۸ در راه است
ملاقات ستاره دنباله دار با ماه و مشتری و اورانوس+عکس
تعرفه وحشتناک جی‌میل با هوش مصنوعی اعلام شد
گوگل جایگزین یورگن کلوپ سرمربی لیورپول می‌شود
ستاره نوترونی مرده در کهکشان به صورت ناگهانی زنده شد+عکس
پیکسل 8a گوگل برای گوشی سامسونگ شاخ و شانه کشید
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
نخبه ۱۲ ساله ایرانی در انجمن هوش مصنوعی شروع به کار کرد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپ‌های آماتوری هم دیده می‌شود+عکس
داخل ساختمان‌های عجیب با علامت X در چین چه خبر است؟ +عکس
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
خودروهای ایرانی چشم کره‌شمالی را گرفت+عکس
برچسب جدیدی که خودرو را در تابستان ۱۰ درجه خنک‌تر می‌کند+عکس
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.