به گزارش ثریا -  هوش مصنوعی و رباتیک به‌عنوان فناوری‌های انقلابی، تحول عمیقی در حوزه‌های مختلف زندگی بشر ایجاد کرده‌اند. از بهبود فرآیندهای صنعتی و خدماتی گرفته تا توسعه فناوری‌های پزشکی و نظامی، این حوزه‌ها به سرعت در حال پیشرفت هستند. ایران نیز با درک اهمیت این فناوری‌ها، برنامه‌ریزی‌های متعددی برای توسعه زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های علمی خود انجام داده است. سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، گسترش پژوهش‌های دانشگاهی و توجه به تربیت نیروی متخصص از جمله اقداماتی است که کشور را در مسیر ارتقای جایگاه خود در این عرصه قرار داده است.

با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌های متعددی همچون کمبود زیرساخت‌های عملیاتی، فاصله میان تولید علم و کاربردهای صنعتی و محدودیت در همکاری‌های بین‌المللی پیش‌روی ایران قرار دارد. با این حال، دستاوردهای علمی و افزایش جایگاه کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالای ایران در این حوزه است. این گزارش با هدف بررسی جایگاه کنونی و چشم‌انداز آینده ایران در هوش مصنوعی و رباتیک، به ارائه آمارها، مصادیق واقعی و تحلیل فرصت‌ها و تهدیدها می‌پردازد.

پیشرفت‌های اخیر ایران در توسعه ربات‌های انسان‌نما: مطالعه موردی ربات سورنا

ایران در سال‌های اخیر با توسعه ربات‌های انسان‌نما، به‌ویژه سری ربات‌های سورنا، گام‌های مهمی در حوزه رباتیک برداشته است. پروژه سورنا از سال ۱۳۸۷ با معرفی سورنا ۱ آغاز شد و تاکنون چهار نسل از این ربات توسعه یافته است. سورنا ۴، به‌عنوان جدیدترین نسخه، با قابلیت‌هایی نظیر تشخیص ۱۰۰ فرمان صوتی، پاسخ‌گویی به‌صورت تبدیل متن به گفتار، تشخیص ۱۰۰ شیء مختلف و توانایی تقلید حرکات انسان، نمادی از پیشرفت ایران در این حوزه محسوب می‌شود. 

ربات سورنا ۴ با ارتفاع ۱۷۰ سانتی‌متر و وزن ۷۰ کیلوگرم، دارای ۳۱ درجه آزادی است که امکان انجام حرکات پیچیده انسانی را فراهم می‌کند. این ربات قادر به راه‌رفتن با سرعت ۰.۷ کیلومتر بر ساعت، تشخیص چهره و اشیاء، و انجام حرکاتی مانند دست‌دادن و نوشتن است. توسعه این ربات با همکاری دانشگاه تهران و حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شده است. 

سورنا ۴ در جمع ۱۰ ربات برتر انسان‌نمای دنیا قرار گرفته است که نشان‌دهنده توانمندی‌های علمی و فنی ایران در حوزه رباتیک است. این موفقیت می‌تواند زمینه‌ساز توسعه کاربردهای رباتیک در صنایع مختلف، از جمله پزشکی، امداد و نجات و خدمات باشد. با توجه به رشد ۲۸ درصدی بازار ربات‌های انسان‌نما در دنیا، ایران با توسعه ربات سورنا در مسیر رقابت با دیگر کشورها قرار دارد. 

نقش دانشگاه‌های ایران در تقویت پژوهش‌های هوش مصنوعی و رباتیک

دانشگاه‌های ایران در سال‌های اخیر نقش بسزایی در توسعه پژوهش‌های هوش مصنوعی و رباتیک ایفا کرده‌اند. دانشگاه تهران با ارائه ۳۲۷ مدرک در حوزه هوش مصنوعی، پیشتاز این عرصه در کشور است. همچنین، دانشگاه تبریز با ۲۲۸ مدرک و دانشگاه صنعتی امیرکبیر با ۶۶ مدرک در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این آمار نشان‌دهنده تمرکز بالای دانشگاه‌های برتر ایران بر پژوهش‌های مرتبط با هوش مصنوعی است. 

در حوزه رباتیک نیز دانشگاه‌های ایران دستاوردهای قابل‌توجهی داشته‌اند. به‌عنوان مثال، پروژه ربات انسان‌نمای سورنا با همکاری دانشگاه تهران توسعه یافته است. این ربات با قابلیت‌های پیشرفته‌ای مانند تشخیص اشیاء و انجام حرکات انسانی، نمادی از توانمندی‌های علمی کشور در حوزه رباتیک محسوب می‌شود. 

علاوه بر این، دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی نیز جایگاه مناسبی دارند. دانشگاه آزاد اسلامی با رتبه ۵۵ و دانشگاه تهران با رتبه ۶۵ در میان بهترین دانشگاه‌های جهان در حوزه هوش مصنوعی قرار دارند. این رتبه‌ها نشان‌دهنده تلاش‌های مستمر دانشگاه‌های ایران در تقویت پژوهش‌های مرتبط با هوش مصنوعی و رباتیک است. 

بررسی جایگاه ایران در رتبه‌بندی جهانی هوش مصنوعی و رباتیک

ایران در سال‌های اخیر توانسته است جایگاه قابل‌توجهی در رتبه‌بندی‌های جهانی حوزه هوش مصنوعی کسب کند. بر اساس گزارش‌های موجود، ایران در تولید علم مرتبط با هوش مصنوعی رتبه ۱۵ جهان را داراست. این رتبه نشان‌دهنده تلاش‌های مستمر پژوهشگران و دانشگاه‌های کشور در توسعه این فناوری است. 

در حوزه رباتیک نیز ایران پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته است. توسعه ربات انسان‌نمای سورنا که در جمع ۱۰ ربات برتر دنیا قرار گرفته، نمونه‌ای از این دستاوردهاست. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده توانمندی‌های فنی و علمی کشور در حوزه رباتیک است. 

با این حال، در زمینه استفاده عملی از هوش مصنوعی در زندگی روزمره، ایران همچنان نیاز به بهبود دارد. بر اساس آمارها، ایران در این زمینه رتبه ۷۷ جهان را دارد که نشان‌دهنده فاصله بین تولید علم و کاربرد عملی آن است. برای ارتقای این جایگاه، نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند در حوزه فناوری‌های نوین احساس می‌شود.

چالش‌ها و فرصت‌های توسعه هوش مصنوعی در ایران

توسعه هوش مصنوعی در ایران با فرصت‌ها و چالش‌های متعددی مواجه است. از یک سو وجود نیروی انسانی متخصص و جوان، زیرساخت‌های مناسب در برخی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، و حمایت‌های دولتی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به پیشرفت این حوزه کمک کنند. به عنوان مثال، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان در تلاش است تا بسترهای لازم برای توسعه هوش مصنوعی را فراهم کند. 

از سوی دیگر، چالش‌هایی نظیر کمبود نیروی متخصص، عدم هماهنگی نظام آموزشی با استانداردهای بین‌المللی، و مهاجرت نخبگان به کشورهای دیگر، موانعی جدی در مسیر توسعه هوش مصنوعی در ایران محسوب می‌شوند. به عنوان مثال، نظام آموزشی ایران در حوزه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی با چالش‌هایی از قبیل تجدید نکردن مطالب درسی و هماهنگ نکردن با استانداردهای بین‌المللی مواجه است. 

با این حال، با برنامه‌ریزی مناسب و سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش، می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری نمود. برگزاری نشست‌ها و پنل‌های تخصصی با حضور کارشناسان و متخصصان می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر چالش‌ها و ارائه راهکارهای مؤثر برای توسعه هوش مصنوعی در ایران کمک کند. 

نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در پیشرفت فناوری‌های رباتیک در ایران

شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در سال‌های اخیر نقش مهمی در توسعه فناوری‌های رباتیک ایفا کرده‌اند. به عنوان مثال، یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی پس از سال‌ها تحقیق و توسعه با تکیه بر توان داخلی موفق به طراحی صفر تا ۱۰۰ انواع مختلفی از سیستم‌های رباتیک پزشکی شده است. 

حضور شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در این حوزه است. به عنوان نمونه، بیست شرکت دانش‌بنیان ایرانی با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی در قالب یک پاویون اختصاصی به ارائه دستاوردهای خود در نمایشگاه و رویداد استارت‌آپی نورث‌استار(North Star) دبی پرداختند. 

این شرکت‌ها با بهره‌گیری از توان علمی و فنی خود، قادرند مسیر استفاده از فناوری‌های رباتیک را در صنایع مختلف هموار کنند و به ارتقای زیرساخت‌های تکنولوژیکی کشور کمک کنند. به عنوان مثال، شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه اشتغال، کارآفرینی و اهمیت تجاری‌سازی فناوری نقش بسزایی دارند. 

تأثیر نظام آموزشی ایران بر توسعه هوش مصنوعی و رباتیک

نظام آموزشی ایران در توسعه هوش مصنوعی و رباتیک نقش بسزایی دارد. با این حال، کمبود نیروی متخصص در زمینه هوش مصنوعی یکی از معضلات جدی است. نظام آموزشی ایران در حوزه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی با چالش‌هایی از قبیل تجدید نکردن مطالب درسی و هماهنگ نکردن با استانداردهای بین‌المللی مواجه است. 

علاوه بر این، خروج استعدادها و مهاجرت نخبگان فناوری اطلاعات به کشورهای دیگر، به‌ویژه در شرایط سیاسی و اقتصادی فعلی، وضعیت نیروی کار متخصص را بحرانی‌تر کرده است. این مسئله می‌تواند تأثیر منفی بر توسعه هوش مصنوعی و رباتیک در کشور داشته باشد. 

با این وجود، با برنامه‌ریزی مناسب و سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش، می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری نمود. برگزاری نشست‌ها و پنل‌های تخصصی با حضور کارشناسان و متخصصان می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر چالش‌ها و ارائه راهکارهای مؤثر برای توسعه هوش مصنوعی در ایران کمک کند. 

دستاوردهای ایران در حوزه رباتیک صنعتی

ایران در سال‌های اخیر دستاوردهای قابل توجهی در حوزه رباتیک صنعتی داشته است. تکنولوژی‌های جدید مانند شبکه‌های عصبی و بینایی کامپیوتری، قابلیت ربات‌های صنعتی را در تشخیص اشیاء و تصمیم‌گیری‌های دقیق و فوری افزایش داده است. 

شبیه‌سازی و واقعیت مجازی نیز در بهبود عملکرد ربات‌ها و طراحی فرآیندهای پیچیده کمک بسیاری کرده‌اند. این پیشرفت‌ها نشان‌دهنده توانمندی‌های ایران در توسعه فناوری‌های پیشرفته و کاربرد آن‌ها در صنایع مختلف است. 

با این حال، برای حفظ و ارتقای این دستاوردها، نیاز به سرمایه‌گذاری مستمر در تحقیق و توسعه، آموزش نیروی انسانی متخصص و ایجاد زیرساخت‌های مناسب است. همچنین، همکاری با شرکت‌های بین‌المللی و حضور در نمایشگاه‌های جهانی می‌تواند به تبادل دانش و تجربه و ارتقای جایگاه ایران در حوزه رباتیک صنعتی کمک کند.

نقش هوش مصنوعی در آینده مشاغل در ایران

هوش مصنوعی (AI) تأثیرات گسترده‌ای بر بازار کار جهانی و به‌تبع آن ایران خواهد داشت. بر اساس گزارش‌ها، هوش مصنوعی می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ حدود ۹۷ میلیون شغل جدید ایجاد کند و ۱۵.۷ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی بیفزاید.  در ایران نیز پیش‌بینی می‌شود که هوش مصنوعی بتواند به‌صورت بالقوه ۱۰ میلیارد دلار به گردش مالی اقتصاد کشور اضافه کند.  این ارقام نشان‌دهنده ظرفیت بالای هوش مصنوعی در تحول بازار کار و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید است.

با این حال، نگرانی‌هایی درباره تأثیر هوش مصنوعی بر برخی مشاغل سنتی وجود دارد. برخی از مشاغل ممکن است با ورود فناوری‌های هوش مصنوعی دچار تغییرات اساسی شوند یا حتی از بین بروند. به‌عنوان مثال، در حوزه آموزش، هوش مصنوعی می‌تواند با شخصی‌سازی فرآیند یادگیری، نقش معلمان را تغییر داده و آن‌ها را به مشاوران آموزشی تبدیل کند.  این تغییرات نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای آموزش مهارت‌های جدید به نیروی کار و آماده‌سازی آن‌ها برای مواجهه با تحولات پیش‌رو است.

در ایران، مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی از ۳,۰۰۰ شغل در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۳۰,۰۰۰ مورد در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است.  این رشد نشان‌دهنده افزایش تقاضا برای تخصص‌های مرتبط با هوش مصنوعی و نیاز به توسعه مهارت‌های مرتبط در نیروی کار است. برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های هوش مصنوعی در بازار کار ایران، سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تدوین سیاست‌های مناسب ضروری به نظر می‌رسد.

جایگاه ایران در نقشه جهانی هوش مصنوعی و رباتیک

ایران در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل‌توجهی برای ارتقای جایگاه خود در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک انجام داده است. بر اساس گزارش‌ها، ایران در حوزه تولید علم مرتبط با هوش مصنوعی در رتبه ۱۵ جهان قرار دارد.  این رتبه نشان‌دهنده توانمندی‌های علمی کشور در این حوزه است. با این حال، در زمینه استفاده عملی از هوش مصنوعی در زندگی و فناوری، ایران در رتبه ۷۷ قرار دارد که نشان‌دهنده فاصله بین تولید علم و کاربردهای عملی آن است.

در حوزه رباتیک نیز ایران پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است. با این وجود، برای دستیابی به جایگاه برتر جهانی، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در تحقیق و توسعه، آموزش نیروی انسانی متخصص و ایجاد زیرساخت‌های مناسب احساس می‌شود. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش با کشورهای پیشرو می‌تواند به تسریع پیشرفت‌ها در این حوزه کمک کند.

با توجه به اهداف تعیین‌شده برای قرارگیری ایران در میان ۱۰ کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی، برنامه‌ریزی‌های استراتژیک و سیاست‌گذاری‌های مناسب ضروری است. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه زیرساخت‌های فناوری و ترویج فرهنگ نوآوری می‌تواند به تحقق این اهداف کمک کند. همچنین، پایش مستمر پیشرفت‌ها و مقایسه با رقبا می‌تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف و بهبود مستمر منجر شود.

همکاری‌های بین‌المللی ایران در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک

همکاری‌های بین‌المللی در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک می‌تواند به تسریع پیشرفت‌ها و بهره‌برداری از تجربیات جهانی کمک کند. ایران با تکیه بر توان علمی داخلی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در تلاش است جایگاه خود را در نقشه جهانی هوش مصنوعی و رباتیک بهبود بخشد.  با این حال، برای دستیابی به این هدف، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش با کشورهای پیشرو ضروری به نظر می‌رسد.

حضور ایران در نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی مرتبط با هوش مصنوعی و رباتیک می‌تواند به ارتقای جایگاه کشور در این حوزه کمک کند. همچنین، انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌های معتبر جهانی می‌تواند به تبادل دانش و تجربیات و توسعه پروژه‌های مشترک منجر شود. این همکاری‌ها می‌تواند به بهبود زیرساخت‌های تحقیقاتی و آموزشی در کشور و تربیت نیروی انسانی متخصص کمک کند.

با توجه به رقابت فزاینده در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک در سطح جهانی، ایران نیازمند تدوین استراتژی‌های مؤثر برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی است. این استراتژی‌ها می‌تواند شامل شناسایی فرصت‌های همکاری، تقویت دیپلماسی علمی و فناوری، و ایجاد بسترهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی باشد. با اجرای این رویکردها، ایران می‌تواند نقش مؤثرتری در جامعه جهانی هوش مصنوعی و رباتیک ایفا کند و از مزایای آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی بهره‌مند شود.

باتوجه به مطالب فوق، ایران در سال‌های اخیر توانسته است با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و پژوهشی خود، جایگاه قابل‌توجهی در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک به دست آورد. تولید مقالات علمی، حضور در رتبه‌بندی‌های جهانی و پیشرفت‌های فناورانه در بخش‌های صنعتی، نظامی و پزشکی از جمله شاخص‌هایی هستند که پیشرفت کشور را نشان می‌دهند. این دستاوردها حاصل سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، توجه به آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و تلاش برای توسعه فناوری‌های بومی است. با این حال، بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها نیازمند توسعه زیرساخت‌ها، افزایش تعاملات بین‌المللی و رفع موانع اجرایی است.

در آینده، با تداوم حمایت از پژوهشگران و گسترش همکاری‌های علمی با کشورهای پیشرفته، ایران می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان یکی از پیشگامان حوزه هوش مصنوعی و رباتیک تثبیت کند. استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای حل چالش‌های ملی، همچون مدیریت منابع، کاهش هزینه‌های تولید و ارتقای کیفیت خدمات عمومی، می‌تواند به رشد پایدار کشور کمک کند. توجه به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و حمایت از نوآوری‌ها، مسیری روشن برای پیشرفت ایران در این حوزه ایجاد خواهد کرد.

منبع : ایسنا