به گزارش ثریا محمدرضا واعظ شهرستانی پژوهشگر فلسفه، دانشگاه بُن آلمان در یادداشتی به بررسی ایده آلیستی یا رئالیستی بودن ایمانوئل کانت پرداخته است:
امانوئل کانت (۱۷۲۴-۱۸۰۴) همواره در مورد نوسانی که به طور دائم میان جزم اندیشی لایبنیتسی [۱] و شکگرایی هیومی [۲] تا آن زمان وجود داشت، ابراز نگرانی میکرد. از نظر کانت، متافیزیک تا آن زمان در تاریکی در پی یافتن پاسخ بوده است و از این وضعیت بدتر اینکه در این تاریکی در میان مفاهیمی صرف غوطه ور بوده است .[۳] به عبارت دیگر، کانت در شرایطی قرار داشت که از یک طرف رد متافیزیک برای او به هیچ عنوان قابل قبول نبود و از طرف دیگر تلاشهای متافیزیک تا به آن روز را بیثمر میدانست. بنابراین او تلاش کرد تا ابتدا به این سوال مهم و اساسی پاسخ دهدکه آیا اصلاً چیزی که متافیزیک نامیده میشود، امکان پذیر است ؟[۴] به همین دلیل اگر دوران زندگی فلسفی کانت را به سه دورۀ پیشانقاد (۱۷۴۷-۱۷۸۰)، نقاد (۱۷۸۱-۱۷۹۰) و پسانقاد (۱۷۹۶-۱۸۰۳) دستهبندی نمائیم [۵]، میتوان گفت که تمامی تلاش کانت در سرتاسر دورۀ پیشانتقاد به این منظور بود که بتواند به تعریف مجدد ماهیت و روش متافیزیک در پرتو آخرین پیشرفتهای نفسگیر ریاضیات و فیزیک دست یابد.
او به منظور پاسخ به سوال مذکور، تلقیاش از متافیزیک را در کتاب نقد عقل محض [۶] بیان میکند: […] پروژه اصلی من، آن چیزی است که صرفاً مربوط است به منابع شناخت ترکیبی پیشینی […][۷]. در واقع، پرسش اصلی کانت را میتوان به این صورت بیان کرد: چگونه احکام ترکیبی پیشینی [۸] امکانپذیر هستند؟ دیدگاه کانت با عنوان ایدهآلیسم استعلایی به این سوال پاسخ میدهد. دو مؤلفۀ مبنایی این دیدگاه عبارتند از:
۱- تا به امروز فرض شده است که تمامی شناخت و ادراک ما باید مطابق با اشیا باشد. اما برمبنای پیش فرض فوق، تمامی تلاشها برای فهمیدن چیزی درباره آنها، به طور پیشینی و از طریق مفاهیمی که ادراک ما را بسط میدهند، به جایی نرسیده است. به این ترتیب، یک بار هم که شده بیاییم ببینیم آیا با این فرض که اشیا باید مطابق با شناخت ما باشند، در مسائل متافیزیکی جلوتر میرویم یا نه ؟[۹]
۲- […] اشیا باید در معنایی دوگانه ملاحظه بشوند، یعنی به عنوان پدیدار [۱۰] و یا به عنوان شیء در ذات خود (نومن یا شیء فی نفسه )[۱۱][۱۲]
به مؤلفه دوم باید این نکته را اضافه کنیم که اشیا تنها به عنوان پدیدار برای ذهن انسان شناخته میشوند. یعنی برای کانت پدیدار از شیئی حکایت دارد که به وسیله فاعل شناسا شکل میگیرد و شیء در ذات خود شیئی است که به وسیله فاعل شناسا ادراک نمیشود و به این سبب متعلقِ معرفت ما نخواهد بود .[۱۳] به عبارت دیگر، پدیدار شیئی است که حاصل ادراک فاعل شناساست ولی شیء در ذات خود مستقل از ادراک فاعل شناساست. حال با توجه به دو نقل قول بالا از کتاب نقد عقل محض کانت، میتوان ویژگی محوری ایده آلیسم استعلایی کانت را بیان کرد: یک شیء زمانی به عنوان پدیدار ملاحظه میشود که به طور ضروری با گونه شناخت [۱۴] ما (معرفت انسانی) مطابقت داشته باشد و در مقابل همان شیء زمانی به عنوان شیء در ذات خود در نظر گرفته میشود که با گونه شناخت ما مطابقت نداشته باشد. یعنی شرط ضروری برای اینکه یک شیء به عنوان پدیدار ملاحظه شود این است که با گونه شناخت ما مطابقت داشته باشد و همینطور شرط ضروری برای اینکه همان شیء به عنوان شیء در ذات خود ملاحظه شود این است که مطابق با گونه شناخت ما نباشد. بنابراین، از آنجا که فلسفه کانت شناخت انسان را تنها و تنها به شناخت پدیدارها که حاصل اثرگذاری فاعل شناسا بر محسوسات دریافتی از اشیای جهان خارج است، محدود میکند، این فلسفه میتواند به عنوان نمونهای از ایدهآلیسم در نظر گرفته شود. [۱۵]
با در نظر گرفتن توضیحات بیان شده درباره ایده آلیسم استعلایی کانت تا به اینجا، حال بهتر است در مورد مفهوم واژه استعلایی در پروژه کانت قدری دقیقتر شویم. واژه استعلایی(ترانسندنتال) برای کانت معنای دقیقی دارد. این واژه به معنای رخ دادن چیزی بدون تجربه نیست. بلکه بر چیزی دلالت میکند که به طور پیشینی بر تجربه مقدم است و شناخت تجربه را ممکن میسازد. فلاسفه معمولاً سؤالهایی به صورتچه شرایطی برای امکان پذیر بودن x لازم است ؟ را به کانت و استدلال استعلایی او ربط میدهند.
کانت هنگامی که با مسائل شک برانگیزی در مورد معرفت و یا علیت مواجه میشود به جای مطرح کردن پرسشهایی همچون چگونه معرفت امکان پذیر است؟ یا چگونه علیت امکان پذیر است؟ پا را فراتر نهاده و پرسشهای بنیادیتری را مطرح میکند. در این زمینه و در حوزۀ معرفتشناسی، کانت هنگامی که میخواهد ماهیت شناخت ما از جهان را تبیین کند، از الگوی استدلالی استعلایی [۱۶] یعنی چه شرایطی برای امکان پذیری Xلازم است؟ استفاده میکند .[۱۷] او میپرسد: شناخت ما بر چه پایهای قرار دارد و یا چه شرایطی برای امکان پذیری شناخت لازم است ؟.[۱۸] بنابراین، رویکرد کانت در ایدهآلیسمی که برای شناخت جهان ارائه میکند، رویکردی استعلایی است. یعنی کانت در جستجوی آن شرایط ضروری و پیشینی (ما قبل تجربه) است که شناخت انسان را امکانپذیر میسازند. در این زمینه، او صورتهای محض شهود تجربی (یعنی زمان و مکان) و معقولات دوازدهگانه فاهمه (در چهار گروه کمیت، کیفیت، نسبت و جهت) را به عنوان نمونههایی از این شرایط استعلایی معرفی و تبیین مینماید .[۱۹]
به طور خلاصه چنین میتوان گفت که برای کانت، تجربه حسی ابزاری ضروری است که به وسیله آن اذهان بشری شناخت به دست میآورند و بخشی ضروری از گونه شناخت ماست .[۲۰] بنابراین، پدیدار شیئی است که در تجربه حسی ارائه میشود و به شناخت ما تعلق میگیرد. کانت به وسیله نظریه ایدهآلیسم استعلایی تصدیق میکند که اشیا تجربی (پدیدارها)، تنها متعلّقاتِ شناخت [۲۱] ممکن، برای ذهن موجودات بشری است .[۲۲]
لازم است در پایان با نظر به اهمیت قابل توجه تمایز و مرزی که کانت میان پدیدار و «شیء در ذات خود» میگذارد، به دو نکته مهم که میتواند حاصل این یادداشت باشد اشاره شود:
۱. فاعل شناسا، اشیا در ذات خود را تجربه نمیکند، بلکه فاعل شناسا تنها بازنماییهایی را که قوه حس ما از اشیای جهان خارج دریافت میکند (نمودها)، تجربه میکند. بنابراین ما به اشیا در ذات خود شناخت نداریم. به عبارت بهتر، در پروژه کانت شناخت مطابق با اشیا نیست، یعنی شیء ضرورتاً آن چیزی نیست که ما از آن ادراک میکنیم و حداقل بخشی از شیء (شیء در ذات خود یا نومن)، به طور مستقل از ادراک ما وجود دارد.
۲. پیشتر به این نکته پرداخته شد که چرا دیدگاه کانت در معرفتشناسی، ایدهآلیسم استعلایی نامیده میشود. از آنجایی که کانت به وجود نومن و یا همان «شیء در ذات خود» به طور مستقل از ادراک ما باور دارد، بنابراین میتوان از معرفتشناسی کانت علاوه بر ایدهآلیسم استعلایی، خوانشی رئالیستی داشت. چرا که اگرچه کانت از منظر معرفتشناختی استدلال میکند که شناخت نومن (شیء در ذات خود) برای ما امکانپذیر نیست اما از منظر وجودشناختی وجود نومن مستقل از ذهن ما را نه تنها سلب نمیکند بلکه به صورت ایجابی دربارۀ آن حرف میزند. بنابراین، با در نظر گرفتن چنین معنایی میتوان امانوئل کانت را در زمرۀ فیلسوفان رئالیست نیز قرار داد.
پی نوشتها:
[1] Leibnizian dogmatism
[2] Humean scepticism
[3] Kant, I. (1998). Critique of Pure Reason (1781). Cambridge: Cambridge University Press. BXV/BXVI, p. 110
[4] Tonner (2007). Kant and Transcendental Arguments: A Question of Interpretation. Gnosis 9 (1):1-22, p. 7
[5] برای توضیح بیشتر در این زمینه نگاه کنید به:
Friedman, Michael. 1998. Kant and the Exact Sciences. Harvard University Press, preface.
[6] Kant
۱۹۹۸ [7] Kant 1998, A204/B250, p. 313
[8] synthetic a priori judgments
[9] Kant 1998, BXVI, p. 110
[10] phenomena, appearance
[11] noumena, thing in itself
[12] ibid. BXXVII, BXXVIII, P. 116
[13] Gardner, S. (1998). Kant. In A. Grayling (Ed.), Philosophy 2, further through the subject. Oxford: Oxford University Press. p. 578
[14] mode of knowledge
[15] Tonner 2007, p. 9
[16] transcendental argument
[17] برای توضیح بیشتر دربارۀ ماهیت و هدف از استدلال استعلایی نگاه کنید به مقاله نویسنده با عنوان دربارۀ یک استدلال استعلایی.
[۱۸] برای توضیح بیشتر مفهوم استعلایی در فلسفه کانت نگاه کنید به رالف لودویگ ۱۳۸۷، صص. ۶۳-۶۵
[۱۹] بحث در این زمینه در حوصلۀ این یادداشت نمیگنجد و نیاز به مجال و فرصتی دیگر است.
[20] ibid. p. 8
[21] objects of knowledge
[22] ibid. pp. 8-9
منبع: خبرگزاری مهر
آغاز ثبتنام کلاس اولیها از فردا/ داشتن برگه سنجش سلامت شرط ثبتنام
نشریات دانشجویی توان نشر دستاوردهای علمی دانشگاهها را در سطح ملی دارند
اخذ مجوز دانشبنیان توسط یکی از شرکتهای شکلگرفته از سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف
امیدواریم بتوانیم به رزیدنتها بالای ۲۰ میلیون تومان پول پرداخت کنیم
معدل سنی اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی؛ ۵۱ سال
دومین نشست مدیران امور دانشجویی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی در اردیبهشتماه برگزار میشود
انتصاب رییس مرکز برنامهریزی راهبردی و توسعه منابع دانشگاه شریف
انتصاب رییس مرکز برنامهریزی راهبردی و توسعه منابع دانشگاه شریف
دانشجویان آزادیخواه حامی غزه را با شرایط ویژه پذیرش میکنیم
نتایج فراخوان جذب مدرس حقالتدریس دانشگاه علمی کاربردی اعلام شد
معرفی برندگان پولیتزر ۲۰۲۴ در بخش روزنامهنگاری و کتاب
دانش بنیانهای کرمانشاه؛ چشم به راهِ احداث شهرک فناوری
مهلت تغییر محل آزمون دانشجویان پیام نور تمدید شد
راهاندازی دوره ارشد زیست فناوری در دانشگاه تربیت مدرس
ابلاغ یک مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی از سوی رئیسی
آخرین مهلت ثبت نام در اولین المپیاد ورزشی فناورانه دانشجویی اعلام شد
شکستن حرمت معلم از هیچ شخصی پذیرفته نیست
ارائه یک ساعت مشاوره در مدارس به ازای هر ۱۲ دانشآموز
دستورالعمل اجرای اعطای پایههای استحقاقی اعضای هیات علمی
مشق خبرنگاری در کسوت دانشجویی/تیتر ۱۳؛ جشنوارهای برای ۳۷۰۰ عنوان نشریه دانشگاهی
نوجوانی که بعد از دعوا با نامادری، اقیانوسگَرد شد
نمایشگاه مجازی کتاب آغاز به کار کرد
انتصاب دبیرکل جدید اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشآموزان
کارگروه تحقق فرامین رهبری در وزارت آموزشوپرورش تشکیل شد
در اردوهای فرهنگِ کار، دانشآموزان با نقش مهارتآموزی در بازار کار آشنا میشوند
کتاب قطعات موسیقی ابوالحسن صبا به چاپ دهم رسید
رازهای دوبلین در نمایشگاه کتاب رونمایی میشود
کاهش شدید دانشجو در موسسات غیرانتفاعی/ نگرانی از تعطیلی رشتهها
صد هزار نفر به جامعه معلمان اضافه خواهند شد
آغاز ثبتنام متقاضیان شرکت در آزمونهای نهایی برای ترمیم یا ایجاد سابقه تحصیلی
برگزاری اجلاس رؤسای دانشگاههای برتر ایران و روسیه به میزبانی دانشگاه تهران
علوم پایه نیازمند بودجه مناسب است/باید تصمیمات بزرگ گرفته شود
نخستین سکوی تامین مالی جمعی ارزی_ریالی کشور در اینوتکس ۲۰۲۴ رونمایی میشود
اعطای جایزه البرز دانشآموزی در آبان ماه
جهاد دانشگاهی دو هزار میلیارد تومان دانش تولید کرده است
برگزاری آزمون کارشناسی ارشد علوم پزشکی؛ ۱۰ و ۱۱ خرداد
دانشجویان دانشگاه کمبریج هم به جمع معترضان ضد رژیم صهیونیستی پیوستند
دانشگاه آزاداسلامی در همه استانها پروژه مسکن دارد
نتایج آزمون EPT اردیبهشت دانشگاه آزاد اعلام شد
نخستین نشریه نمایه شده ایران در مطالعات مدیریت معرفی شد
ضرورت شناسایی و تعریف فناوری نرم حلال
بورسیه دانشجویان اخراج شده از دانشگاههای آمریکا
انتشارات موزه انقلاب با ۴۷ اثر چاپ اولی به نمایشگاه کتاب میآید
افشای رازهای دوبلین در نمایشگاه کتاب تهران
خواسته اصلی دانشجویان آمریکایی و اروپایی، همبستگی با ملت فلسطین است
عدم استفاده بهینه از منابع موجب کاهش بهرهوری در دانشگاهها میشود
تلاش سیا برای دزدیدن زیردریایی هستهای
پیش بینی دانشمندان درباره مرگ زمین و پایان حیات
سدان ال ۹۰ هم بومی سازی شد+عکس
خودروی شیک خارجی که نوه پژو ۴۰۵ است+عکس
برگزاری آزمون میان دوره پیش کارورزی پزشکی؛ ۱۷ خردادماه
کشف اتفاقی یک شهاب سنگ در لرستان+عکس
دانشگاه تربیت مدرس در میان برترین دانشگاههای ایران در نظام رتبهبندی سکیمگو
تشکیل کارگروهی در وزارت آموزش و پرورش برای عملیاتی کردن فرامین رهبری
شبهات دانشآموزان زیاد اما عمق کمی دارد/ برنامهریزی برای اوقات فراغت تابستان دانشآموزان
نمایشگاه کتاب تهران متعلق به جریان فرهنگ و ادب کشور است
رمان تو خواب میکاییل هستی رونمایی میشود
برگزاری مسابقه رباتیک ورزشی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر
رشتههای پزشکی براساس نیاز کشور و تعداد داوطلبین ساماندهی میشود
کمبود یک هزار عضو هیات علمی در دانشگاه فنی و حرفه ای
اجرای شیوهنامه نظام استاد شاگردی در دانشگاه آزاد اسلامی
جدول زمانبندی نقل و انتقال دانشجویان پزشکی/ آخرین مهلت ثبت نام
برای اولین بار در ایران آزمون بورسیه باهچه شهیر برگزار می شود
آگهی/ خرید بهترین تشک طبی
آزمون میان دوره پیش کارورزی پزشکی ۱۷ خردادماه برگزار میشود
شیوه نامه افزایش حقوق و دستمزد سال ۱۴۰۳ دانشگاه آزاد تشریح شد
۲۴۰ رشته محل دانشگاه آزاد در واحدهای بزرگ ادغام شد
شخصیت قصههای ایرانی بر روی پوستر نمایشگاه کتاب
شرایط دریافت وام دانشجویی چیست؟
افزایش حضور دانشگاههای ایرانی در رتبهبندی آسیایی تایمز ۲۰۲۴
کمبود ۷۰ هزار نیروی پرورشی و مشاور در مدارس
دولت سیزدهم مجدانه بهدنبال ارتقای منزلت و معیشت معلمان است
علوم پایه نیازمند بودجه مناسب است/باید تصمیمات بزرگ گرفته شود
شورای راهبردی دانشکده علوم خانواده درمسیر شکلگیری/برخی شخصیتهای حقوقی عضویت را نپذیرفتند
جذب سرباز امریه در سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف
استقبال کم فرهنگیان از طرح بکارگیری دوباره بازنشستگان/ نرخ حقالتدریسها، علت عدم استقبال
حضور گروههای مردمی در فعالیتهای پرورشی
رایگان بودن مدارس سمپاد برای دانشآموزان ۴ دهک اول/ والدین تخلفات را اطلاع دهند
سرکوب دانشجویان آمریکایی حامی فلسطین با لابی رژیم صهیونیستی صورت میگیرد
نشریات دانشجویی روایتگر جنبشهای دانشجویی در حمایت از غزه باشند
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
سونی برای آدمها کولر همراه ساخت+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
تلاش سیا برای دزدیدن زیردریایی هستهای
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپهای آماتوری هم دیده میشود+عکس
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
کشف اتفاقی یک شهاب سنگ در لرستان+عکس
سدان ال ۹۰ هم بومی سازی شد+عکس
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
پیش بینی دانشمندان درباره مرگ زمین و پایان حیات
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
ژاپن به دنیال اینترنت نسل ششم است
چینیها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
جنگنده رادارگریز سوخو ۷۵ روسیه به ایران میآید؟
اسپاتیفای یکی از قابلیتهای خود را بیخبر پولی کرد
۷۵ دانشگاه ایرانی در میان برترینهای آسیا در رتبهبندی تایمز
خودروی جدید که شبیه گربهها ساخته شده است+عکس
۸۰۰۰ هزار سال پیش چگونه انسانهای اولیه به این غار تاریک در فرانسه رفتند
ظاهر عجیب جدیدترین خودروی فراری با یک موتور ۱۲ سیلندر+عکس
ناسا یک پیام از فضا در نزدیکی زمین دریافت کرد
اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش امید و انگیزه دستیاران پزشکی
شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر مطابق با سیره امام صادق (ع)
دمای عجیب و غریب این سیاره گازی در فضا ثبت شد
ثبتنام پشت کنکوریها جهت ترمیم نمره آغاز شد
موافقت با افزایش حقالزحمه ساعت اضافه تدریس معلمان
هدیه ۲ میلیونی وزیر آموزش و پرورش به حساب معلمان واریز شد
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.