به گزارش ثریا عاملی مانند فضای شخصی در مدرسه می‌تواند بر رفتار دانش آموزان تاثیر بگذارد. الگوهای رفتاری متنوع، ورود فناوری‌های نوین و نیاز به فضاهای چند منظوره، فضاهای آموزشی را به سمت انعطاف پذیری سوق می‌دهد. تغییر فضای کلاس از طریق تغییر چیدمان و ایجاد محیط‌های اجتماع پذیر می‌تواند بر اندازه فضای شخصی دانش‌آموز تاثیر گذار باشد. به این صورت که چیدمان نیمکت‌ها، اندازه فضای شخصی و در نتیجه میزان ارتباط و تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر را تغییر می‌دهد. زاویه قرار گیری دانش آموز، فاصله آن از معلم و دیگر دانش آموزان، قابل رویت بودن وی توسط معلم بر اندازه فضای شخصی که مانند حباب آن‌ها را در بر گرفته،‌ تاثیر گذار است.

در پژوهشی که در ارتباط با "واکاوی تاثیر معماری داخلی انعطاف پذیر بر تعیین فضای شخصی دانش‌آموزان در مدرسه" توسط تیم پژوهشگران متشکل از اعظم اسماعیلی (دانشجوی دکترا، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات)، آزاده شاهچراغی (دانشیار، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات) و فرح حبیب (استاد، گروه معماری،‌واحد علوم و تحقیقات) انجام شده، آمده است:« به طور کلی فضاهای آموزشی باید بتوانند بر اساس تنوع رفتارهای اجتماعی دانش‌آموز جوابگوی نیازهای انعطاف پذیر و پایداری در طول زمان باشند. علاوه بر این رفتار ما برآیندی از نیازها، انگیزه‌ها، قابلیت محیط، ادراک، تصویر ذهنی و در نهایت معنی است که از محیط برای خود ساخته‌ایم. از این رو واضح است که فعالیت‌های ما تحت تاثیر این عوامل محیطی و فردی می‌تواند شکل‌های متفاوتی به خود بگیرد. موضوع رفتار اجتماعی، هم روابط اجتماعی میان شهروندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و هم شیوه استفاده انسان از محیط، به واسطه رفتار فردی یا رفتار اجتماعی باز تعریف می‌شود.»

در پژوهشی که برای ثبت مشاهدات و اطلاعات از شیوه میدانی استفاده شده، آمده است:« متغیرهای محیطی طبیعی و کالبدی از قبیل نور، رنگ، سرو صدا، گرما، سرما، تهویه و تجهیزات، میزو صندلی‌ها باید در محیط‌های آموزشی مد نظر قرار گرفته شوند، زیرا بر رفتار ما تاثیرگذارند. مثلا اگر در یک فضای باز عمومی نیمکت وجود داشته باشد، احتمال اینکه افراد برای نشستن و صحبت با یکدیگر ترغیب شوند، بسیار زیاد می‌شود. همچنین یک فضای گشوده و وسیع میدان گونه، بیش از یک فضای خطی باریک، ما را به مکث، ایستادن و تعامل ترغیب می‌کند.

از جمله عوامل تاثیر گذار بر واکنش‌های انسان در وضعیت‌های اجتماعی متغیرهای محیطی هستند. در شرایط واقعی هیچ رفتاری فارغ از مکان و زمان قابل تصور نیست. ما به طور متقابل از محیط تاثیر می‌پذیریم و بر آن تاثیر می‌گذاریم. بنابر این با ایجاد امکانات مناسب در فضای عمومی می‌توان افراد را به انجام رفتارهایی ترغیب کرد یا از برخی رفتارها بازداشت.»

محققان می‌گویند:« طرح مبلمان بر رفتار و احساسات مردم در داخل اتاق تاثیر می‌گذارد. مبلمان یکی از تسهیل کننده‌های اصلی  گفت و گو است که مرزهای ارتباطی و فواصل تعاملی مناسب را تعیین می‌کند. محل مبلمان،‌ فاصله بین آن‌ها و دکوراسیون مورد استفاده در کتاب خود روش‌های امروز را بسیار متفاوت با سال‌های گذشته می‌داند این تغییرات بیشتر در روابط داخل کلاسی ایجاد شده اند، به طوری که دیگر رابطه معلم با دانش‌آموز و همین‌طور دانش‌آموز با دانش‌آموز به صورت یک‌طرفه نیست. کلاس جایی است که دانش‌آموزان از تجربیات یکدیگر می‌آموزند و پیرامون مشکلات هم بحث می‌کنند.

این عوامل سبب ایجاد تغییراتی در چیدمان کلاس‌ها هستند. یکی از مولفه‌های کالبدی که در کلاس درس تغییر پیدا می‌کند،‌ چیدمان میز و صندلی دانش‌آموزان است و این موضوع توسط متخصصان آموزش و پرورش به خوبی مورد بحث و گفت و گو قرار گرفته است. چیدمان میز و صندلی تاثیر بسیاری در آموزش و پرورش و ارتقای سطح یادگیری دانش آموزان در محیط ‌های آموزشی دارد که شامل چیدمان ردیفی و ستونی،‌ دایره‌ای شکل و گروهی است. در روش‌های سنتی آموزش، از چیدمان ردیفی و ستونی به صورت نیمکت‌های دو یا سه نفره پشت سر هم استفاده می‌شد.»

اسماعیلی وهمکارانش می‌گویند:« برای آنکه مبلمان آموزشی بتواند به مسئله انعطاف پذیری فضاهای آموزشی پاسخ بگوید، باید چند ویژگی مهم چند عملکردی، متحرک بودن و طراحی متناسب با فضا را دارا باشد یعنی قابلیت تفکیک، ترکیب و تجمیع داشته باشد. اگر امکانات کلاس به صورتی باشد که صندلی‌های دانش‌آموزان می‌توانند به صورت دایره‌ شکل سازمان دهی شوند تا دانش‌آموزان با یکدیگر و با معلم ارتباط متقابل برقرار کنند، در این صورت معلم جزئی از دانش‌آموزان محسوب می‌شود و می‌تواند علاوه بر تدریس، به راهنمایی و هدایت بحث‌های جمعی داشن‌آموزان نیز بپردازد.

در هرحال،‌ هنگام بررسی طرز چیدن صندلی‌ها در کلاس، توجه به همه دانش‌آموزان شایان اهمیت است. یکی از نیازهای اساسی دانش‌آموزان این است که مورد توجه دبیران قرار گیرند. چنانچه فضای فیزیکی کلاس مشوق ایجاد این احساس در دانش‌آموزان باشد، بدون تردید از میزان مسائل و مشکلات انضباطی نیز به طور چشمگیری کاسته می‌شود. تغییر مبلمان کلاس موجب تغییر میزان خلاقیت،‌ نوآوری و مهارت‌های کلاسی بچه‌ها شده بود. همچنین وجود قالی در کلاس باعث سپری کردن زمان بیشتری در کلاس و همچنین موجب افزایش تعامل مستقیم می‌شود.»

در نتایج این پژوهش آمده است:« طراحی محیط چیزی بیش از محیط کالبدی است. در واقع می‌توان نظام‌هایی محیطی طراحی کرد که در آن‌ها، محیط و رفتارهای مختلف در قالب‌ کلی یکپارچه با یکدیگر ترکیب شوند. اگر نظارت بر فضای شخصی درک شود، محیط‌هایی بسیار انعطاف پذیر خلق می‌شوند. فضای شخصی ترکیبی از فاصله و زاویه قرار گرفتن نسبت به دیگران است.

فضاهای شخصی گوناگون امکان رفتارهای غیر کلامی و دیگر شکل‌های ارتباط را تغییر می‌دهند. امروزه مطالعات در خصوص ویژگی‌های معماری انعطاف پذیر موثر بر رفتارهای اجتماعی نشان می‌دهند، محیط کالبدی و طبیعی نقش برجسته‌ای در رفتارهای اجتماعی دانش‌آموزان دارد. تغییرات بدون پر کردن و اشغال کردن محیط، تغییر اندازه‌ها،‌ مقیاس و فاصله عوامل تنوع محیطی هستند که تمایل به برقراری رابطه با دیگران را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بنابراین چنانچه محیط‌های آموزشی به درستی و باتوجه به خصوصیات جسمانی و روانی کودک طراحی شوند، بر رفتارهای اجتماعی کودکان اثر می‌گذارند و می‌توان با کمک محیط و کالبد تا حدودی رفتار مورد نظر را پیش بینی یا اصلاح کرد و بتوان برای خلق هرکدام از موقعیت‌های متناسب با رفتارهای اجتماعی از رفتارهای اجتماعی از معماری انعطاف پذیر و محیط کمک گرفت.»

این پژوهش در شماره هفتادم فصلنامه نوآوری‌های آموزشی منتشر شده است.

منبع: خبرگزاری ایسنا