به گزارش ثریا متن زیر با عنوان الهیات طبیعی معاصر [۱]، نوشته روزبه زارع [۲] عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که از نظر شما میگذرد:
علمای الهیات، از جهات مختلف این علم را تقسیم کرده اند. مهمترین اقسام الهیات که در حقیقت از نظر منبع مقدمات و مبادی آن است، تقسیم آن به الهیات طبیعی (یا عقلی یا تکوینی) و الهیات وحیانی (یا ملتزم به وحی یا نقلی) است. این تقسیم که خصوصاً از زمان توماس آکوئیناس بدان تصریح شد، اینک اهمیت بسزایی در مباحث الهیات دارد.
مراد از الهیات طبیعی، مباحث مختلف درباره خدا و دین است با استمداد از صرف عقل و بدون اتّکا به وحی. صفت طبیعی در اینجا ممکن است ایجاد شبهه کند، زیرا منظور از طبیعی، تکوینی است در مقابل وحی ای و تشریعی. یعنی در طبیعت و تکوین بشر، قوهای است که استعداد شناخت و تمییز حق از باطل را دارد و آن، عبارت از عقل است.
اما الهیات وحیانی، الهیاتی را گویند که به بحث درباره اموری میپردازد که در طوری ورای طور عقل است. مسائل این الهیات، متّکی به وحی میباشند و فقط در مرتبه نقل میتوان درباره آنها سخن گفت. (شهرام پازوکی، مقدمهای در باب الهیات، ارغنون؛ الهیات جدید، ۱۳۸۳)
یکی از محققین مینویسد (پیروز فطورچی، تأملی درباره رویکردهای جدید در الهیات طبیعی با نگاه به حکمت اسلامی، نامه علم و دین، ۱۳۸۰): پسوند طبیعی در واژه «الهیات طبیعی»، به دو معنای متفاوت و در عین حال مرتبط و متقارب به کار رفته است که در نتیجه دو معنا از الهیات طبیعی به دست میدهد: در معنای اوّل، منظور از الهیات طبیعی، هرگونه تأمّلی درباره خداوند و صفات اوست که تنها با بهرهگیری از منابع و قوای متعارف انسان همراه باشد.
در این معنا، واژه «طبیعی» به روشها و منابعی اشاره میکند که انسانها به طور طبیعی و متعارف میتوانند از آنها بهرهگیری نمایند. این، برخلاف الهیات وحیانی است که به قوای متعارف و طبیعی انسان اکتفا نمیکند بلکه به سرچشمههای وحی که ورای تواناییهای متعارف انسان است و به صورت نادر در دسترس انسانهای برگزیده قرار میگیرد، تکیه دارد. الهیات طبیعی، به این معنا، تقابلی با الهیات وحیانی ندارد؛ بلکه تمایز این دو تنها از جهت روش و منابع معرفتی است. این معنا از الهیات طبیعی، به میزان زیادی با آنچه در تعریف حکمت نظری، به ویژه حکمت مشاء، گفته میشود نزدیک است.
معنای دوم الهیات طبیعی، در مقایسه با معنای اول، خاصتر است. در اینجا نیز به مانند معنای اول، تکیهگاه اصلی بحث را تأمل عقلانی درباره خداوند و صفات او تشکیل میدهد ولی در تنظیم و ارائه استدلالها، به جهان طبیعت و برخی ویژگیهای اساسیِ آن عنایت جدّی میشود. بدین سان، واژه طبیعی، نشانگر لزوم توجّه اساسی به جهان طبیعت خواهد بود.
بنابراین، الهیات طبیعی (Natural Theology)، در عامترین اصطلاح آن (معنای اوّل)، به معنای استفاده از ظرفیتهای شناختی متعارف و طبیعی است که به صورت عمومی در اختیار نوع انسان قرار دارد به منظور شناخت خدا. پروژه الهیات طبیعی، در این تعبیر، عمری به قدمت تفکر و فلسفه دارد و هر متفکری که تأملی درباره مبدأ نخستین یا حقیقت غایی داشته، در زمره مشغولان به آن تلقی میشود. با اهمیت پیدا کردن علوم طبیعی (Natural Sciences) و یافتههای آنها، این پروژه نیز دستخوش تغییراتی شده و استفاده از مقدمات تجربی یا یافتههای علمی در براهین اثبات وجود خدا یا بررسی صفات او اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
به گونهای که، در اصطلاحی خاصتر (معنای دوم)، الهیات طبیعی به معنای استفاده از مقدمات تجربی و یافتههای علوم طبیعی در خداشناسی و به طور خاص، براهین اثبات خدا به کار میرود. این پروژه، در فضای معاصر نیز با توجه به اقبال به علوم طبیعی از یک سو و برخی یافتههای خاص این علوم یا برخی تنگناهای تبیینی آنها از سوی دیگر، رونق پیدا کرده است. به صورتی که الهیات طبیعی، به اصطلاح فوق، در نوک پیکان مقابله با الحاد علمی جدید (New Scientific Atheism) قرار گرفته است.
در گام بعدی (معنای سوم)، حتی روش مطلوب استدلال در این پروژه به روش علمی نزدیک شده و سعی میشود تا وجود خدا، به عنوان یک فرضیه تجربی، با شواهد علمی تأیید و درنتیجه وجود خدا به عنوان بهترین تبیین (Best Explanation) برای برخی یافتههای تجربی به کرسی بنشیند.
این پروژه در صورت امروزین آن، در مرز علم، فلسفه و الهیات قرار گرفته و مواضع متفکر در هریک از این سه ضلع، بر ماهیت پروژه و نتایج آن مؤثر خواهد بود. به عنوان نمونه، میتوان ریچارد سوئین برن [۳] را از پیشگامان این پروژه جدید به حساب آورد. سوئین برن در تأکید بر روش علمی (غیر قیاسی) تا جایی پیش میرود که روشهای قیاسی را در خداشناسی غیرقابل استفاده اعلام میکند. (Mackie, induction, and God; Religious Studies; 1983)[4]
میتوان با چشم پوشی از اختلاف در روش، دو معنای سنتی و معاصر برای الهیات طبیعی را با توجه به تأکید بر علوم طبیعی از هم تفکیک نمود: الهیات طبیعی سنتی، تأکیدی بر علوم طبیعی ندارد و خداشناسی را با استفاده از براهین خالص عقلی یا براهین عقلی-تجربی راهگشا میداند و الهیات طبیعی معاصر که بر نقش یافتهها یا تنگناهای علوم طبیعی جدید تأکید میکند و حتی گاهی روش علوم تجربی را نیز در استدلالها به کار میگیرد.
تمایزهای الهیات طبیعی سنتی و معاصر
پروژه الهیات طبیعی معاصر، به صورت متعارف، در مسائل اساسی متعددی با الهیات طبیعی سنتی اختلاف دارد. میتوان به اهم این اختلافات این طور اشاره کرد:
۱) مفهوم خدا (Concept of God): در اینجا به طور خاص، شخصوار (Personal) دانستن خدا مد نظر است که به نوبه خود به بحث از بساطت الهی بازمیگردد.
۲) فعل خدا (Divine Action): قائل بودن به افعالی ورای خلق و ابقای موجودات (فعل خاص) که مبتنی بر گشودگیها و عدم تعیّنهای جهان طبیعت طرح میشود.
۳) علم خدا: پذیرش افزایش علم الهی با پیش رفتن فرایندهای طبیعی و به خصوص صدور افعال اختیاری انسان.
۴) خدا و زمان: در زمان بودن خدا در عین اینکه آغاز زمانی ندارد.
۵) خدا و خلق: اثرپذیری خداوند از مخلوقات و به رسمیت شناختن نوعی از تغییر در ذات الهی.
با توجه به اینکه الهیات طبیعی معاصر در پیشانی مقابله با الحاد جدید قرار دارد، توجه به این اختلافات اهمیت مضاعفی پیدا میکند. بخشی از این تفاوتها، در عین سرنوشتساز بودن آنها، در ادبیات بحثهای معاصر نیز چندان مورد توجه قرار نمیگیرد.
در پایان این نوشته کوتاه، توجه دادن به این نکته هم خالی از لطف نیست که اختلافات دو پروژه سنتی و معاصر در الهیات طبیعی، هم ناشی از مبانی و تحلیلهای فلسفی طرفین بحث است و هم خوانش و تفسیر آنها از متون مقدس. این اختلاف، یادآور اختلاف فیلسوفان و متکلمان مسلمان در تاریخ حکمت اسلامی است.
[۱] نگارنده بنا دارد در سلسله یادداشتهایی، پروژه الهیات طبیعی معاصر و نتایج آن را تبیین و ارزیابی نماید. این نوشته کوتاه که اولین قسمت این سلسله است، صرفاً به طرح اولیه مباحث اختصاص دارد.
[۲] استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
[۳] Richard Swinburne (1934-)
فیلسوف انگلیسی و استاد ممتاز دانشگاه آکسفورد. او از مشهورترین فعالین حوزه فلسفه دین به حساب میآید به گونهای که پژوهشهای جدید در این حوزه معمولاً بدون ارجاع به آرا و آثار او ناقص تلقی میشوند.
[۴] این ادعا مبتنی بر تلقی خاصی است که سوئینبرن از ضرورت الهی دارد؛ به خواست خدا این بحث هم در یکی از یادداشتهای آینده، گزارش و مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
منبع: خبرگزاری مهر
جمعه ۷ اردیبهشت نمایش «یاخته» باحضور خبرنگاران و عکاسان روی صحنه میرود
چالش کمبود معلم در استان مرکزی کاهش مییابد
بازدید رئیس ستاد برگزاری آزمونهای سراسری اردبیل از حوزههای امتحانی کنکور
لوگوی نود سالگی دانشگاه تهران منتشر شد
رمان جدید اکبر والایی چاپ شد/بر فراز کشتزاردر بازار نشر
زندگی عشایر فارس
تحویل واحدهای مسکونی دانشگاه صنعتی امیرکبیر تا پایان شهریور
جذب امریه سربازی در پژوهشگاه ابن سینا جهاددانشگاهی
امتیاز ویژه دانشجو معلمانی که زودتر از فارغالتحصیلی سرکلاس درس میروند
آخرین آمار توزیع کارت کنکور اعلام شد
برخی ابزارهای جاسوسی کنکور را در بدن کار گذاشتند/ داوطلبان کانالهای تقلب را ترک کنند
کنکوریها اضطراب نداشته باشند/ فرصت جبران وجود دارد
فهرست دانشگاههای خارج از کشور مورد تایید وزارت بهداشت اعلام شد
نتایج اولیه کنکور ۱۴۰۳ نیمه مرداد اعلام می شود
اختصاص 10 امتیاز رتبهبندی به 5709 دانشجومعلم دانشگاه فرهنگیان
کتاب «اُمّ علاء» در نمایشگاه کتاب عرضه میشود
تمهیدات لازم برای کنکور ۱۴۰۳ اندیشیده شد
رقابت کنکور ۱۴۰۳ با آزمون علوم ریاضی و علوم انسانی آغاز شد
جزییات آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو – معلم در کنکور ۱۴۰۳
اینترنت در زمان برگزاری نوبت اول کنکور ۱۴۰۳ قطع نمیشود
مراسم تقدیر از دست اندرکاران جشنواره جایزه ملی ثریا برگزار شد
60 درصد پروژهای مدرسهسازی در حال ساخت با مشارکت مردم است
منتخبین فرهنگی مجلس حضور در کمیسیون آموزش را در اولویت قرار دهند
مراقبت کنید تا اخلال و مشکلی در برگزاری کنکور سراسری رخ ندهد
ایجاد زیرساخت هوشمند رصد رشته مقاطع و رشته محلهای علوم پزشکی
پیگیر اجرای هدفمندسازی یارانههای دانشجویی در سال جدید هستیم
بیش از ۸ هزار عضو هیات علمی خانم در دانشگاهها فعالیت میکنند
ساعت ۱۲ امشب آخرین فرصت دریافت کارت ورود به جلسه کنکور ۱۴۰۳
نسلکُشی در فلسطین قلب همه بشریت را به درد آورده است
خبر خوش وزیر علوم برای اعضای هیأت علمی در شرف بازنشستگی
مراد صحرایی : ۱۰۰۰ هنرستان جدید در کشور ساخته می شود
از موج متلاطم بیثباتی مدیریتی تا بودجه دولتی؛ دلایل عدم اجرای ناکافی سندتحول بنیادین
پژوهشهای چراغ خاموش امنیت ایران را رقم زد
تظاهرات دانشجویان آرژانتین در پی کاهش ارائه آموزش عالی دولتی
کتابی که برای آشنایی با افغانستانیها باید خوانده شود
رییس سازمان بسیج اساتید: ۵۰ بسته سیاستی به مسئولان ارائه شد
پویش سلامت دهان و دندان ۱۷ تا ۱۹ اردیبهشت برگزار میشود
آییننامه مدرسه تراز سند تحول بنیادین نهایی شده است
امضای تفاهمنامه فیمابین وزارت آموزشوپرورش و سازمان نظام پزشکی کشور
آخرین محور رویداد من یک دانشآموزم با نام «امام مهربانی کلید خورد
ثبت سفارش کتابهای درسی آغاز شد
فراخوان ششمین دوسالانه بینالمللی کارتون کتاب منتشر شد
ورود مسافر و مهتاب با فرقه خودبینان به کتابفروشیها
امروز، آخرین مهلت توزیع کارت کنکور/ آغاز رقابت داوطلبان از فردا
آکادمی ورزش و تندرستی دانشگاه علامهطباطبائی راهاندازی شد
کنترل دانشجویان حامی فلسطین به شهردار نیویورک رسید
هشدار پلیس فتا به کنکوریها درباره تبلیغات فروش سوالات کنکور و تجهیزات تقلب
مجموعه شعر طنز دیزی در پنت هاوس منتشر شد
دانشمندان قلب ماه را دیدند+عکس
دانشگاه علامهطباطبایی میزبان ۱۵ هزار و ۳۰۵ داوطلب کنکور سراسری
انقلابی بزرگ در صنعت ترانزیت و موتورهای دیزلی اتفاق افتاد
هزینه نگهداری از خودروهای لوکس آمریکایی چقدر است؟
پیشفروش شنل نامرئی کننده آغاز شد+عکس
ورود قدرتمندترین گوشی نوبیا به بازار
دانشمندان تعداد جهانهای موازی را اعلام کردند
بدون نیاز به اینترنت با واتساپ فایل منتقل کنید
حمایت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از طرح های فرهنگی
تعلیم و تربیت اولویت اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی است
جذب هیات علمی با مدرک دکتری در دانشگاه فنی و حرفه ای لغو شد
نتیجه آزمون سازمان راهداری اعلام شد
نحوه محاسبه شهریه مدارس از راه دور
سهم دانشآموزان مناطق محروم برای ورود به مدارس خاص باید بیشتر شود
مهلت ثبتنام آزمون سنجش شایستگیهای فنی وحرفهایها تا نهم اردیبهشت
آغاز پذیرش دانشجوی دکتری بدون آزمون در دانشگاه آزاد
هیچ دانشگاهی محدودیتی را برای جذب اساتید ایجاد نمیکند
جشنواره امامت و مهدویت در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار می شود
نتایج آزمون جشنواره سراسری قرآن و عترت (ع) دانشجویان اعلام شد
لغو جایزه انجمن قلم آمریکا» در پی تحریم نویسندگان
برخی اختیارات را باید به مدارس تفویض کنیم
زندهگیری مار افعی در یک مدرسه
آغاز ثبت سفارش کتابهای درسی سال تحصیلی جدید
سخنان شهید بهشتی درباره نماز در بیست و هفت جمله منتشر شد
مواجههای نامتعارف با منطق هگل در کتابفروشیها
دانشجویان سراسر کشور به المپیاد ورزشهای فناورانه دعوت شدند
بررسی تأثیرپذیری الکترومغناطیسی تقویت کنندههای توان کاربردی در تجهیزات مخابراتی
اقدامات دانشگاه جامع در راستای گسترش عفاف و حجاب
تغییر شیوهنامه صلاحیت علمی اساتید دانشگاههای علوم پزشکی
آمار داوطلبان کنکور به تفکیک استانها اعلام شد
کدام واحدهای دانشگاه آزاد در زمان برگزاری کنکور تعطیل هستند؟
کاهش رغبت پسران به دانشگاه؛ شخصیت کاریکاتوری آموزش عالی یا افزایش مهارتمحوری؟
بن سلمان از ساخت پروژه بلندپروازانهاش منصرف شد
یک صفحه جدید به واتساپ اضافه میشود+عکس
نمونه ایرانی پدافند ضدهوایی که مشابه روسی است+عکس
پیشفروش شنل نامرئی کننده آغاز شد+عکس
دانشمندان قلب ماه را دیدند+عکس
سیاره بیگانه بنفش رنگ میزبان بیگانگان فضایی
ناسا برای بازگشت از سیاره سرخ دست به دامن ایلان ماسک شد
رونمایی از سریعترین مرسدس بنز AMG+عکس
رفع مشکل بزرگ آیفون که سال ها ذهن کاربران را مشغول کرده بود+عکس
ورود قدرتمندترین گوشی نوبیا به بازار
باتری این ریزسیاهچاله فضایی میتواند انرژی چند نسل یک خانواده را تامین کند
قدرتمندترین پهپاد ایرانی که در اوکراین معروف شده+عکس
انقلابی بزرگ در صنعت ترانزیت و موتورهای دیزلی اتفاق افتاد
علت فیلتر دسکورد اعلام شد
برای اولین بار اشعه ایکس برآمده از اتمها کشف شد
اخراج کارگران تسلا و پرداخت پاداش هنگفت به ایلان ماسک
چین جنگندههای رادارگریز F۲۲ آمریکا را فلج کرد+عکس
هزینه نگهداری از خودروهای لوکس آمریکایی چقدر است؟
پدافند ضدهوایی ایران که شبیه اس ۳۰۰ روسیه است+عکس
جاسوس همهفن حریف اوکراینیها که در جنگ با روسیه به کمکشان میآید
سعدی سخنگوی بینالمللی فرهنگ ایران است
رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران استعفاء کرد
سریع ترین موشکهای مافوق صوت در سال ۲۰۲۴ معرفی شدند+عکس
نتایج اولیه آزمون استخدامی آموزش و پرورش اعلام شد
مهلت ثبت نام در آزمون فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳ دوباره تمدید شد
چاپ پنجمین جلد مجموعه تاریخ ایرانزمین درباره طاهریان و آل بویه
ورود «مهمان سرزده» به کتابفروشیها/یکقصه تصویری برای کودکان
دوربین بامزهای که بدون عکس گرفتن شما را شگفت زده میکند+عکس
ثبتنام وام شهریه آغاز شد
افزایش پژوهانه اساتید برتر واحد علوم تحقیقات
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.