خلاقیت یکی از ویژگی های جاری در فرهنگ و هنر ایران است که سابقه آن به هزاران سال پیش بر می گردد.

خصلتی که نمود بازر آن را در بسیاری از آثار و ابنیه هنری به جای مانده از گذشتگان و ترکیب حجاری ها، کاشی کاری ها، نگارگری، خوشنویسی و بسیاری دیگر از هنرهای ایرانی می توان دید. نمونه هایی برجسته که هر کدام از آنها گواهی بر قدمت آن چیزی است که در قرن 21 از آن به عنوان صنایع خلاق یاد می شود.

عرصه ای وسیع و گسترده که بسیاری بر این باورند که توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دنیا از مسیر آن می گذرد. با وجود این پیشینه درخشان صنایع فرهنگی و خلاق در ایران و با توجه به تحولات بوجود آمده در برهه کنونی، چالش‌ها و موانعی بر سر مسیر توسعه و شکوفایی صنایع خلاق در ایران وجود دارد.

مواردی که پرداختن به آنها و رفع آنها خواهد توانست تا قابلیت های بالقوه ایران را در این زمینه به فعلیت درآورد و به شکوفایی چشمگیری منجر گردد. اما صنایع خلاق در ایران با چه چالش‌ها و موانعی روبروست؟ پرسشی که در ادامه این نوشتار بدان پرداخته می شود.

کمبود قوانین اختصاصی

اولین چالش کم بودن قوانین اختصاصی برای صنایع خلاق است. بی‌تردید توسعه و رشد هر صنعت و کسب و کاری به قوانین قاطع و راهگشا برای حمایت از فعالان آن حوزه نیاز دارد.

صنایع خلاق به دلیل نو بودن مفاهیم و کسب و کارهایش، بی‌تردید به مفاد قانونی جدید و متناسب با ماهیت خود نیاز دارد. این مسئله نکته مهم و حیاتی است که باید نهادهای متولی این حوزه در تعامل با مجلس شورای اسلامی، بسترهای لازم برای تصویب و ابلاغ قوانین جدید برای کسب و کارهای خلاق مهیا سازند.

یکی از قوانینی که بسیار می تواند به توسعه صنایع خلاق و رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی آن کمک کند، قوانین حمایت از حقوق مولفین و صاحبان ایده های خلاق است.

به روز رسانی قوانین موجود در این ارتباط و ضمانت اجرایی آن، انگیزه بسیار مهم برای فعالان این حوزه خواهد بود تا با اطمینان فعالیت کنند و ایده‌های آنها براحتی توسط دیگران کپی و تکثیر نشود. مقوله‌ای که در بسیاری نقاط جهان یکی از پشتوانه های اصلی هر کسب و کار خلاقی را شکل می‌دهد.

خلاء آموزش، چالشی بازدارنده

در دنیای امروز یکی از محورهای توسعه در هر زمینه ای، آموزش است. بی تردید تبیین و تشریح مفاهیم و مبانی هر کسب و کاری به آموزش اصولی نیاز دارد. در صنایع خلاق نیز این مسئله اهمیت بالایی دارد. از یک سو این حوزه و کسب و کارهای آن اغلب نوپا و جدید هستند و برای شناخت درست آنها باید بستر لازم برای آموزش به علاقه‌مندان مهیا شود.

از سوی دیگر تبیین قابلیت‌های صنایع خلاق برای توسعه کشور برای عموم جامعه آموزش داده شود تا حمایت همگانی مردم به عنوان نیرویی سازنده برای فعالان کسب و کارهای خلاق جذب شود. در شرایط فعلی آموزش های تخصصی و عمومی صنایع خلاق در ایران چندان رشد پیدا نکرد و مراجع آموزشی فراگیری برای این حوزه نداریم. مقوله ای که پرداختن به آن و استفاده از ظرفیت های آموزش عالی و آموزش و پرورش کشور، مسیر توسعه صنایع خلاق را در ایران هموار تر خواهد کرد.

نبود صنف مستقل

داشتن صنف مستقل برای صنایع خلاق اقدام بسیار سازنده ای برای رشد و توسعه این عرصه است. صنف تخصصی، زمینه لازم برای بهبود کیفیت و بالا بردن سطح کیفی واحدهای فعال در آن را مهیا می سازد و در کنار آن امکان نظارت و اتخاذ تدابیر لازم برای مقابله با تخلفات و نیز اطلاع رسانی درباره رویدادهای مرتبط با حرفه های مورد نظر را فراهم می آورد. صنایع خلاق در ایران با توجه به نوپا بودن بخش های مختلف آن، برای داشتن ساختاری نظامند، به یک صنف تخصصی نیاز دارد تا فعالان این حوزه خود برای مسائل، مشکلات و چالش های حرفه ای تصمیم گیری کنند و با لابی با نهادهای بالادستی مشکلات صنفی خود را رفع نمایند. وجود یک صنف اختصاصی برای صنایع خلاق، امکان مهمی برای انسجام بخشی به فعالیت کسب و کارهای آن در سراسر کشور خواهد بود و امید است که متولیان این حوزه نسبت به تدوین و تصویب آن در مراجع ذی صلاح قانونی گامی استواری بردارند.

نگرش سلبی نسبت به فناوری

در ایران هنر و فرهنگ به عنوان یکی از ظرفیت های اصلی صنایع خلاق محسوب می شود. اما در این عرصه وقتی از فناوری و استفاده آگاهانه از آن برای تولید محصولات فرهنگی با کیفیت بالا صحبت به میان می آید، نگرشی سلبی وجود دارد که مانع پیوند میان خلاقیت بومی و فناوری روز است. در حالی که چنین نیست و اگر بررسی و سنجش واقعبینانه ای صورت گیرد، فناوری بستری تسهیل گر برای توسعه صنایع فرهنگی و خلاق در ایران محسوب می گردد. امروز در عرصه هایی مانند صنایع دستی، عدم استفاده از فناوری خود تبدیل به آسیب هایی برای ارتقا کیفیت محصولات این حوزه شده است. شاید اگر آگاهانه و با نگرشی ایجابی به آن نگاه شود، فناوری به خوبی بتواند بسیاری از مشکلات مواد اولیه و کیفیت محصولات را بهبود بخشد. البته این به معانی آن نیست که شیوه ها و روش های سنتی تولید محصولات هنری، نفی شوند، بلکه با حفظ تمام اصالت های هنری، بتوانیم از فناوری به عنوان امکانی تسهیل گر برای تولید، عرضه و معرفی آثار استفاده کنیم. اقدامی که امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرو در عرصه صنایع خلاق دنیا به شدت مورد استفاده است.

ترویج و فرهنگ سازی

بدیهی است که ترویج و فرهنگی سازی برای معرفی و شناساندن هر پدیده ای تاثیر فراوانی دارد. این امر در زمینه صنایع خلاق نیز مصداق دارد و فرهنگ سازی و معرفی آن به کمک رسانه های جمعی، رویدادهای تخصصی و شبکه های اجتماعی امری اثربخش و سازنده است. در خصوص رویدادها و شبکه های اجتماعی اقدامات موثری صورت گرفته و محتوای متناسبی در حال تولید و انتشار است. با این وجود رسانه های جمعی هنوز آنگونه که باید به سراغ صنایع خلاق، فرصت ها و امتیازاتش برای کشور ورود نکرده اند. گفتگو و مشارکت با شبکه های صدا و سیمای سراسری و دعوت از روزنامه ها و خبرگزاری های سراسری، سایت های خبری و تحلیلی برای معرفی صنایع خلاق و برجسته کردن جایگاه آن بین افکار عمومی اقدام مهمی است که در مسیر توسعه صنایع خلاق جای آن خالی است و در صورت تحقق می تواند به حرکت فعالان این حوزه و رفع موانع و مشکلات آن سرعت بیشتری ببخشد.