به گزارش ثریا کتاب «بانوی اندلس»؛ پژوهشی مستند و بدیع پیرامون شخصیت و زادگاه مادر گرامی امام علی‌بن‌موسی‌الرضا و فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیهما» تألیف حجةالاسلام والمسلمین حاج سیدمحمدصادق مصباح موسوی، اثری است که مؤلف در طول هفت سال تحقیق و بررسی اکثر کتب مربوط به تاریخ و سیرۀ امام رضا علیه‌السّلام‌ دربارۀ مادر بزرگوار آن حضرت به رشته قلم درآورده است.

آنچه بین همه ما مشهور است، این است که حَمیده خاتون، مادر حضرت امام کاظم علیه‌السّلام، در بازار برده‌فروشان مدینه با بانویی سراسر نور و فضیلت مواجه می‌شود. آن بانو با پرداخت مبلغ قابل توجهی او را آزاد کرده و به خانه می‌آورد.

مادر حضرت امام کاظم علیه‌السّلام چنان شیفتۀ ادب، اخلاق، تواضع، فروتنی، عقل، درایت، تقوا و عبادت‌های بی‌وقفه او می‌گردد که از فرزندش می‌خواهد او را به‌ همسری خویش برگزیند و به مراقبت و نگهداری حرمتش توصیه‌ها نموده و متذکر می‌گردد که «من یقین دارم او می‌تواند در مقام همسری تو، سعادت حمل و ولادت فرزند پاک و طاهری را داشته باشد که حجّت خداوند پس از تو در روی زمین باشد.»

ازدواج امام موسی‌بن‌جعفر(ع) با آن بانوی شریفه، دو ثمره پرارزش و دو گوهر گرانبها داشت: یکی وجود نازنین امام هشتم علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) و دیگری خواهر گرامی ‌ایشان حضرت فاطمه معصومه(س) که مایۀ‌ هدایت و دلالت امت اسلام بوده‌اند و در قلب و جان انسان‌های عاشق و شیفتۀ امامت و ولایت جای گرفته‌اند.

اما از اینجای داستان، با سؤالاتی چند روبه‌رو هستیم:

نام دقیق این بانو چه بوده است؟ از کجا و چگونه به مدینه آمده است؟ چه ویژگی‌های اخلاقی سبب شده تا این افتخار نصیبش شود؟

در این اثر خواهیم دید که نام مادر امام رضا علیه‌السّلام قبل از ورود به خانه امام کاظم علیه‌السّلام، «تکتم» و پس از آن «طاهره» بوده است. همچنین از این بانوی سراسر نور و فضیلت با لقب‌هایی چون خیزران مُرسیّه، نجمه، أروی، سکن و ... یاد شده است.

آری؛ یکی از نام‌های مادر گرامی امام رضا(ع) که در بیشتر مستندات روایی و تاریخی به آن اشاره شده‌، «خیزران المرسیّه»‌ است؛ بانوی بلند قامتِ اهل مُرسیه.

همین نام سبب شده تا تحلیلگران در جستجوی یافتن زادگاه آن بانوی مکرّمه برآمده و به سبب آن، این بانو را به کشورهای مختلفی در قاره‌های اروپا و افریقا از جمله اسپانیا، فرانسه، تونس، مصر، الجزایر،‌ سودان و یونان نسبت دهند.

هرچند که در نهایت، بدون نتیجه‌گیری نهایی، انتساب ایشان را به شهری خاص به حساب احتمالات گذارده‌اند؛ در حالی‌که وجود شهری بنام «مُرسیه» در جغرافیای اندلس اسلامی (جنوب شرقی اسپانیای امروزی) از جمله واضحات و از آفتاب روشن‌تر است. اما متأسفانه نویسندگانی که سعی در گذر سریع از محل ولادت این بانوی معظمه داشته‌اند، یا نام این شهر را ندیده و یا با نسخه‌برداری از برخی استدلال‌های غلط، شهر «مُرسیه» را یک مُرْس [: لنگرگاه] دانسته و بنا به سلیقۀ شخصی، یکی از مراسی پانزده‌گانه دریای مدیترانه و دریای سرخ را به عنوان زادگاه بانو انتخاب کرده‌اند!

در این اثر با بهره‌مندی از نقل‌های مستند، نقشه‌های متعدد جغرافیایی و استناد به فرهنگ‌ لغت‌های معتبر،‌ به روشنی اثبات می‌شود که «مُرسیه» تنها شهر با این نام در جهان است که با دیگر مطالبی که در روایات پیرامون زندگی ایشان آمده‌ است (از جمله عجم و اهل مغرب بودن) سازگاری دارد.

مُرسیه به‌عنوان زادگاه بانو خَیزُران در منطقۀ جنوب شرقی اسپانیا و در غرب دریای مدیترانه واقع گردیده است. در تقسیمات کشوری کنونی اسپانیا، منطقه مُرسیّه یکی از ایالت‌های پرآوازه این کشور و با نام مُورثیا (Murcia) شناخته می‌شود.

این اثر در خصوص زندگانی مادر گرامی‌امام رضا علیه‌السّلام، بانو«خَیْزُرَانُ‌ المُرْسِیَّه» نگاشته شده است؛ اما به فراخور حال،‌ احساس ضرورت نموده تا به مختصری از فتوحات و تاریخ سیاسی اسلام در جنوب غربی اروپا اشاره‌ای کند تا پیش‌زمینه‌ای را که موجب انتقال این بانوی ارجمند از اسپانیا و از غرب دریای مدیترانه به سواحلِ آفریقا و از آنجا به دریای سرخ و در پایان به مدینه منورّه انجامید، فراهم آورد.

در ادامه، با پاسخ به بسیاری از اتهامات از جمله «کنیز، برده، غیرمسلمان و اُم ولد بودن نجمه خاتون»، اثبات می‌شود که والدۀ‌ ماجدۀ امام هشتم «دوشیزه‌ای حُرّ و مسلمان» از خانواده‌ای نجیب بوده‌اند که توسط مهاجمین و غارت‌گران از منطقه «مُرسیه» در جنوب شرقی اسپانیای امروزی ربوده و توسط برده‌فروش اهل بربر به مدینه آورده شدند. سپس امام کاظم بر اساس یک رؤیای صادقه و به دستور خداوند متعال، ایشان را از چنگال برده‌فروش آزاد نمودند تا پس از ازدواج با حضرت، افتخار مادری امام معصومی چون حضرت امام علی‌بن‌موسی الرضا علیه‌السّلام و خواهر مکرمۀ ایشان حضرت فاطمه معصومه نصیب ایشان گردد.

برای تبیین ملیّت و شناخت بیشتر شخصیّت نجمه خاتون ، ناگزیر به زندگانی چند تن از افراد مرتبط با ایشان از جمله «حضرت امام کاظم(ع)» همسر بانو، «حضرت امام رضا» فرزند ایشان، «حضرت فاطمۀ معصومه» دختر بانو، و «حَمیده مصفاة» همسر امام صادق(ع)، بانو «خیزران نوبیه» همسر امام رضا و مادر امام جواد، «سکن النوبیه» دیگر همسر امام کاظم(ع)، جناب «ابراهیم المرتضی الاصغر» فرزند این بانوی نوبیه‌ای، و «خیزران بربریه» همسر هادی خلیفه عباسی به‌دلیل تشابه اسمی، نیز به‌طور اجمالی پرداخته شده است.

همچنین در این اثر سعی شده تا همزمان با طرح مسائل روایی و تاریخی، به بسیاری از شبهات اعتقادی از جمله «فلسفۀ جهاد اسلامی،‌ علت تعدد زوجات امامان، چگونگی تکلّم فرزند در رحم مادر، قداست و طهارت محض مادران ائمه» و دیگر موارد، پاسخ اجمالی داده شود.

از دیگر ویژگی‌های این اثر بررسی بسیاری از کتب مرتبط با سیره و زندگانی والدۀ گرامی امام رضا(ع) است که ذیل عنوان «گوشه‌ای از فضائل بانو» بیان شده است.

به طور خلاصه، آنچه در این کتاب می‌خوانیم، چنین است:

1. زندگانی بانو از ولادت تا نحوۀ ورود به بیت امام کاظم علیه‌السّلام و سپس افتخار مادری امام رضا علیه‌السّلام و حضرت معصومه سلام الله علیها؛

2. نگاهی دقیق به سیرۀ رفتاری و اعتقادی بانو به عنوان همسر و مادر امام؛

3. تبیین جایگاه مادری امام معصوم و بیان فضائل و مناقب خاص ایشان؛

4. ذکر اسامی و القاب بانو و شرح اجمالی معانی آنها؛

5. اثبات اینکه زادگاه اصلی نجمه خاتون، مرسیّه اسپانیاست، نه مارسی فرانسه و نوبۀ افریقا؛

6. اثبات مسلمان و مسلمان زاده بودن بانو در فضای عربی ـ اسلامی اندلس؛

7. اثبات اینکه بانو کنیز نبوده‌اند؛ زیرا کنیز، اسیرِ جنگ شرعی است، نه شخص ربوده شده توسط بربرها؛

8. نقد و بررسی هشتاد اثر مرتبط با مادر امام رضا علیه‌السّلام‌ و اشاره به خطاهای نویسندگان دربارۀ هویّت و زادگاه بانو.

«بانوی اندلس» را شرکت چاپ و نشر بین‌الملل با قیمت 63000 تومان روانه بازار کرده است.

حجة‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمدصادق مصباح موسوی، فرزند مرحوم آیت الله سیدمحمدحسین مصباح موسوی، از سال 1346 تحصیلات حوزوی خود را در مشهد آغاز کرد و برای ادامۀ آن، راهی حوزۀ علمیۀ قم شد. ایشان به موازات علوم دینی، از برکات دروس اخلاق و تفسیر بزرگان حوزه متنعم و به‌دست مبارک اسوۀ تقوا و قداست، مرجع عالیقدر شیعه مرحوم آیت الله سیداحمد خوانساری اعلی‌الله‌مقامه، در تهران معمم و به آن مفتخر می‌گردد.

با آغاز جنگ تحمیلی عزم میدان نموده،‌ همراه اولین گروه روحانیون اعزامی از حوزۀ علمیه راهی مناطق عملیاتی غرب شده که بعضاً در تأمین نیازها، اعم از جذب نیرو و امکانات، ایفای وظیفه می‌نماید.

با سقوط صدام و لزوم بازسازی حرم‌های مطهر در عتبات عالیات و به‌دنبال حمایت مراجع عالیقدر شیعه در نجف اشرف و همکاری و همراهی متولیان مربوطه، اقدام به تأسیس گروه تخصصی «کوثر النور مشهد» نموده و تا قبل از تأسیس ستاد بازسازی عتبات، به نوسازی متعلقات حرم‌های مطهر و تجهیز آنها در عتبات مقدسه امام حسین و حضرت ابوالفضل العباس علیهماالسّلام می‌پردازد.

وی هم اکنون سال‌هاست که عمر خویش را وقف تحقیق و پژوهش در مباحث علمی، تفسیری، حدیث و تاریخ سیاسی اسلام و سیرۀ اهل‌البیت علیهم‌السّلام نموده است.

کتاب حاضر و «دانشنامۀ محمدبن‌حنفیه، فرزند محبوب امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام» از ثمرات مبارک این تحقیقات است.