به گزارش ثریا - تقلب در پایان‌نامه‌ و رساله به شایع‌ترین نوع تقلب تبدیل شده است و هر از گاهی در مورد این نوع تقلب، بحث‌هایی مطرح اما دوباره به فراموشی سپرده می‌شود؛ آیا تقلب در پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها تحصیل عادلانه را رقم می‌زند و چگونه می‌توان شاهد اخلاق‌مداری دانشجویان در این زمینه باشیم؟

در ادامه گفت و گوی با سعیده باباجانی محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوس مشهد را در این خصوص می‌خوانید.

وی می‌گوید: پایان‌نامه و رساله نتیجه تحقیق علمی دانشجویان و مرتبط با حوزه تخصصی فارغ‌التحصیلی آنان است. نوشتن پایان‌نامه و تحقیق علمی موضوع ساده‌ای نیست و کار دشواری است و هر چه کار سخت‌تر باشد برخی افراد ممکن است در مسیر خود، تقلب را در  نظر بگیرند.

 آیا تمامی دانشجویان قادر به نوشتن پایانه‌نامه و روحیه تحقیق هستند و ممکن است یکی از علل تقلب در پایان‌نامه‌ها عدم وجود روحیه تحقیق دانشجویان باشد؟

البته همیشه بحث عدم روحیه تحقیق مطرح نیست شاید برخی از دانشجویان به دلیل مشغله‌های کاری و زندگی به این سمت رانده می‌شوند. هرچند این مورد اصلا دلیل درستی نیست زیرا بنده نیز با شرایط کاری درس خواندم و مشغله‌های متعددی دیگری در زندگی داشتم اما صفر تا ۱۰۰ کارم را خودم انجام دادم. بنابراین شاید بخش عمده آن به این دلیل باشد که افراد با مشغله کاری مطالعه زیادی ندارند و از طرفی این مشغله زیاد باعث می‌شود افراد انگیزه کافی برای انجام پایان‌نامه را نداشته باشند.

دلیل دوم هم مدرک‌گرایی است که متاسفانه در جامعه ما چنین مشکلی وجود دارد. موضوع دیگری که هست و بنده سالهاست در درس روش تحقیق دانشجویان با آن روبرو هستم و حتی تالیف کتاب تخصصی در این مورد داشتم این است که دانشجویان الفبای تحقیق را نمی‌دانند و این معضل بزرگ، نقطه ضعف آموزشی است که ما انتظار داریم در دوره کارشناسی ارشد و یا دکتری دانشجویان را محقق کنیم اما به نظر می‌رسد این روحیه تحقیق باید از لایه‌های پایین‌تر آموزش یعنی از دوره ابتدایی (سوم و چهارم دبستان) تا دبیرستان استمرار داشته باشد.

 ورود آسان به دانشگاه بر کیفیت پایان‌نامه و رساله تاثیر دارد؟

این نوع پذیرش، تاثیری بر کیفیت پایانه‌نامه و رساله ندارد بلکه به این مورد بستگی دارد که دانشجویان تا چه میزان به اخلاق حرفه‌ای متعهد هستند. البته صرف دانستن اخلاق حرفه‌ای و کاری تعهد ایجاد نمی‌کند بلکه مسئله مربوط به تعهدی است که باید در خود افراد وجود داشته باشد.

 آیا می‌توان قبل از ورود دانشجویان به مقطع ارشد، گزینشی برای این مورد در نظر گرفت تا در کیفیت پایان‌نامه‌ها تاثیرگذار باشد؟

به نظر می‌رسد که خیلی جوابگو نخواهد بود زیرا در بحث گزینش مهم است که چه افرادی گزینش را انجام می‌دهند و افراد پیش روی ما چه کسانی هستند یعنی وقتی افراد مقابل ما از نظر تحقیقاتی دارای ضعف باشند مجبور خواهید بود همان افراد را ثبت‌نام کنید تا ظرفیت و سهمیه دانشگاه تکمیل شود.

 آیا آشنا نبودن با روش تحقیق و پژوهش از مشکلات و معضلات بزرگ جامعه دانشجویی است؟

آشنا نبودن با روش تحقیق و پژوهش، ضعف بسیار بزرگی است و در بسیاری موارد مشاهده کردم اکثر دانشجویان کار نظام‌مند و تحقیق علمی را نمی‌توانند انجام دهند و ما صبر کمی داریم و دوست داریم هر چه زودتر تحقیق را به پایان برسانیم اما اگر تحقیق، پژوهشی واقعی باشد باید فرد برای انجام تحقیق وقت بیشتری بگذارد. من همیشه در کلاس‌های خود برای دانشجویان این مثال را مطرح می‌کنم که کار تحقیقاتی شما مانند فرزند کوچک شماست؛ شما اگر از فرزند خود لحظه‌ای غفلت کنید و رسیدگی‌های لازم را در زمان‌های مشخص نداشته باشید فرزند شما دچار آسیب‌های جدی و بیماری خواهد شد و اگر دوباره بخواهید وی را درمان کنید باید کلی هزینه‌های ریالی و زمانی صرف و استرس زیادی به خود و خانواده تحمیل کنید و کار تحقیق نیز همین است و یک کار مستمر است و کاری نیست که در مدت کوتاه و با فشار زمانی، واقعا به آن نتیجه خوب و ارزشمند برسد.

شاید اشکال دیگری که در بحث پایان‌نامه‌های تقلبی وجود دارد این است که با سیل عظیمی از تحقیق و پایان‌نامه‌ها مواجه هستیم و برای درک این مورد، کافی است جستجوی ساده‌ای در سامانه ایرانداک انجام دهید؛ مشاهده خواهید کرد که در هر حوزه‌ای حتی اگر بخواهیم کلید واژه‌ها را جستجو کنیم، هزاران هزار پایان‌نامه در حوزه‌های مختلف داریم که استفاده‌ای از آنها نمی‌شود. خیلی از این پایان‌نامه‌ها مشکلات کشور را رفع نمی‌کنند زیرا افراد عاشقانه کار نمی‌کنند همچنین تعهد لازم و صبر لازم را ندارند.

البته معضل دیگر این است که جامعه با محقق همکاری نمی‌کند یعنی شما نمی‌توانید کار تحقیق را ضابطه‌مند پیش ببرید بلکه باید رابطه‌مدار پیش ببرید به همین دلیل پایان‌نامه‌های تقلبی زیاد می‌شوند. مشکل دیگری که در دانشگاه‌های مختلف با آن روبرو شدم این است که گفته می‌شود پایان‌نامه از لحاظ ساختار درست است و چون اشکال ساختاری و علمی ندارد بنابراین پذیرفته می‌شود و نمره‌ای به آن داده می‌شود به همین دلیل این پایان‌نامه‌ها هیچ تاثیری ندارند و ما فقط یک نسل پر مدعا و متاسفانه بی‌سواد را مشاهده می‌کنیم که حتی یک مشکل کوچک در یک سازمان را نمی‌توانند رفع کنند و وقتی با معضل کوچکی مواجه می‌شوند آن را به بحران تبدیل می‌کنند. اما اساس کار پایان‌نامه این است که بدانیم مسئله چیست و چرا می‌خواهیم تحقیق کنیم؛ یعنی اگر کسی محقق خوبی باشد و در هر سازمانی قرار بگیرد البته بر اساس حوزه تخصصی خودش می‌تواند معضل و مشکل آن سازمان را کشف کند.

مصداق آن این مثال است، زمانی پزشک می‌تواند به درمان بیمار کمک کند که تشخیص درستی داشته باشد همانطور که می‌گویند ۵۰ درصد درمان، تشخیص درست عارضه و بیماری است اگر پزشک تشخیص درستی ندهد تجویز درستی نخواهد کرد و تبعات بیشتری برای آن بیمار رخ خواهد داد و بحث جامعه ما در مورد پایان‌نامه‌های تقلبی همین است که در طیفی از سازمان‌ها و نهادها شاهد این مورد هستیم که مشکلات سازمانی به وضوح شناسایی نمی‌شوند و گاهی اوقات کسانی که متصدیان امور هستند درمان ریشه‌ای و واقعی ندارند.

اینترنت می‌تواند چه تاثیری در سوءاستفاده‌های پژوهشی داشته باشد؟

این مدرس دانشگاه بیان کرد، اینترنت تاثیر بسزایی در کارهای پژوهشی دارد مخصوصا در حال حاضر که با اشتراک در سایت‌های مجهز به هوش مصنوعی، پایان‌نامه شما نوشته می‌شود. اما این مورد متاسفانه به جامعه علمی آسیب می‌رساند. موضوع هوش مصنوعی برای جوانان و دانشجویان ما خوشایند است من مخالف این حوزه نیستم اما ما باید هر چیزی را در جای خودش و درست استفاده کنیم، دانشجویی که از هوش مصنوعی استفاده نادرست کرده است آدمی بی‌سواد خواهد شد چون خودش تحقیق نمی‌کند. البته کمک گرفتن از هوش مصنوعی و اینترنت خوب است اما مهم است که تحقیق به قلم خود فرد باشد وقتی تحقیقی به قلم خود فرد باشد روی نوشته خود فکر می‌کند تناسب را به کلمات و جملات اضافه و تامل می‌کند در نتیجه این مطالب در ذهن فرد ماندگار خواهد شد.

 چگونه می‌توانیم عدم تقلب در پژوهش‌های علمی را فرهنگ‌سازی کنیم؟

اگر هر شخصی در دانشگاه ملزم شود که تقلب علمی نکند تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. بنابراین اگر من به‌عنوان استاد تعهد حرفه‌ای نداشته باشم دانشجوی من نیز قطعا در این بی‌اخلاقی چند درجه از من جلوتر خواهد بود، به قول روان‌شناسان فرزندان ما چیزی نمی‌شوند که ما دوست داریم بلکه آنچه خواهند شد که ما هستیم. بنابراین نمی‌شود فقط بخواهیم دانشجویان ما ایده‌ال کار کنند و نوک پیکان ما فقط سمت دانشجو باشد و بعد چون استاد، استادیار، دانشیار و استاد تمام شده است او را رها کنیم. متاسفانه تا این مسائل حل نشود بحث فرهنگ‌سازی که یک بحث زمانبر است رفع نخواهد شد یعنی با هر کاری که امروز انجام می‌دهید در واقع ۵۰ سال آینده خود را برنامه‌ریزی می‌کنید.

 آیا می‌توان قوانینی برای پیشگیری از چنین تقلب‌هایی وضع کرد؟

این موضوع در حیطه نمایندگان مجلس شورای اسلامی است که خودشان اغلب جزو اساتید دانشگاه‌ها هستند و باید در این مورد  فکر و برنامه‌ریزی کنند و بنده نمی‌توانم به‌عنوان یک عضو کوچک از خانواده دانشگاهیان بگویم چه قانونی وضع شود اما این مورد شدنی است ما هر جایی که بخواهیم در مورد یک موضوع با جدیت کار کنیم نه در کشور ما بلکه در تمامی کشورها، قانون آن تدوین، در مورد آن فکر می‌شود و اجرا خواهد شد.

 اساتید راهنما چگونه می‌توانند در پیشگیری از تقلب و ارتقاء علمی دانشگاه‌ها نقش‌آفرین شوند؟

اساتید باید الگو اخلاقی باشند من نمی‌گویم تمامی اساتید زیرا ما اساتید فرهیخته و ارزشمندی در جامعه دانشگاهی کشور داریم اما برخی اساتید که کار اخلاقی ندارند کار اساتید اخلاق‌مدار را هم خراب می‌کنند.

 چه راهکارهایی برای دریافت مدرک به صورت عادلانه وجود دارد؟

با معضل فروش پایان‌نامه و نوشتن پایان‌نامه تقلبی دانشجویی که کار خودش را انجام می‌دهد مورد تقدیر قرار نمی‌گیرد زیرا دانشجویی که بار اول تحقیقی انجام می‌دهد ضعف دارد اما کسانی که کار آماده ارائه می‌کنند کارهای آنان عیب و نقص کمتری دارد و نهادهایی مثل وزارت علوم باید در این مورد ورود جدی داشته باشد. یکی از معضلات که به ذهن بنده می‌رسد این است اگر یک زلزله علمی در کشور ما رخ دهد مشخص خواهد شد مدارکی که برخی افراد دارند، مدارکی کاملا سطحی و غیر قابل استناد است.

من معتقدم همانطور که ما در هر مقطع دکتری تخصصی آزمون جامع داریم در بقیه مراحل تحصیل نیز این آزمون را اجرا کنیم. من بارها گفتم که ورود دانشگاه برای همه آزاد باشد اما خروج و فارغ‌التحصیلی راحت نباشد و به افرادی که نمی‌توانند فارغ‌التحصیل علمی شوند مدرک معادل داده شود که برای اشتغال آنان مفید باشد اما اجازه تحصیل در مقطع بالاتر را نداشته باشند. به این ترتیب که دانشجوی مقطع کارشناسی در آزمون جامع از تمامی دروس خوانده شده شرکت کند و دانشجوی ارشد نیز قبل از ورود به تحقیق پایان‌نامه آزمون جامع را داده باشد، این روش کمک‌کننده خواهد بود زیرا در مورد دکتری تاثیرگذار بوده و حداقل دانشجویان برای آزمون جامع ملزم به خواندن می‌شوند و دانسته‌های کسانی که با پول به مراحل بالاتر راه یافتند محک زده می‌شود.

نکته دیگر این است که اگر دانشجویان مرحله به مرحله کار خود را ارائه بدهند و در این مورد دغدغه داشته باشند و بحث مدرک‌گرایی مطرح نباشد همچنین بحث استخدامی چنین باشد که افراد ابتدا از پایان‌نامه خود در حوزه مربوطه دفاع کنند یعنی پایان‌نامه آنان کاربردی باشد بخش عمده‌ای از مشکلات را پوشش خواهد داد.

 چگونه می‌توان از فروش پایان‌نامه‌ها جلوگیری کرد با وجود اینکه حتی این پایان‌نامه‌ها در سایت ایرانداک نیز ثبت می‌شود؟

سایت ایرانداک مشکلات زیادی دارد و به قدر کافی هوشمند نیست، هرچند که این سایت مبنا هست و گزارش آن باید قبل از دفاع ارائه شود اما خیلی راحت قابلیت دستکاری دارد و این سایت با گذاشتن یک فاصله بین کلمات قادر به تشخیص تقلب نخواهد بود. بیشتر نشریات از نرم‌افزارهای همانندجو استفاده می‌کنند اما سایت ایرانداک مجهز به نرم‌افزارهای با حساسیت بالا که در این نشریات استفاده می‌شود نیست.

و در مورد جلوگیری از فروش پایان‌نامه، من در در دوران تحصیلات ارشد خودم در دانشگاه الزهرا تهران مشاهده کردم که در خیابان انقلاب برای فروش پایان‌نامه علنی تبلیغ می‌شود و کار دوستان نظارتی است که از این مورد جلوگیری کنند زیرا امنیت علمی جامعه در معرض خطر قرار می‌گیرد.

منبع : پایان نامه