شبکه علمی ثریا: برای بررسی دلالتهای الهیاتی واقعه عاشورا به سراغ دکتر عماد افروغ، جامعهشناس و دینپژوه رفتیم و نظرات او را در باب این مقوله جویا شدیم. اما موضوع گفتگوی ما با ایشان مسیر جالب توجهی را پیمود و از الهیات عاشورا به بررسی عاشورا از منظر فلسفه اسلامی در سنت صداریی آن بدل شد. به عبارتی این الهیات در متن هستیشناسیای قرار گرفت که در سنت فلسفه اسلامی پرورده شده و در اندیشهها و آراء صدرالمتألهین به اوج رسیده است. بر این اساس، پیش از ورود مؤلفه معرفت و حدود و اقسام آن و مجال یافتن طرح الهیات به عنوان دانش شکل یافته در فهم انسان و در متن زندگی او از خدا، بحث از طریق هستیشناسی محض به پیش رفت و بنا به ضوابط فلسفه اسلامی خود بخود روی در توحیدگرایی نهاد. در چنین رویکردی تبیین هر مقوله دیگری از آن توحیدگرایی وام میبرد و عاشورا نیز جز جلوه عبودیت در محراب توحید نیست. از پس طرح این نکته کوشیدیم تا با طرح پرسش و در پرتو عاشورا لوازم عملی توحیدگرایی که عبودیت به آن تعریف خواهد شد روشن شود.
به نظر شما آیا ما میتوانیم از تأثیر عاشورا بر الهیات شیعی سخن بگوییم یا عاشورا را صرفاً باید قیامی منبعث از آن الهیات توصیف کرد؟ به عبارت دیگر آیا ما میتوانیم از مفهومی تحت عنوان الهیات عاشورا سخن بگوییم؟
ما وقتی که از الهیات سخن میگوییم این مفهوم جز ترجمانی از الوهیت و توحیدگرایی محض نمیتواند باشد. بر این اساس چه انسان باشد و چه نباشد و چه خداوند را بشناسد و چه نشناسد خللی در این مقوله وارد نمیشود. به عبارت دیگر اساساً پیش از این که پای انسان به میان بیاید ما میتوانیم از الهیات در مقام هستیشناسی سخن بگوییم. در مرحله بعد این نگرش منظومهای به هستی میتواند ابعاد مختلف معرفتی، اجتماعی، سیاسی و ... به خود بگیرد. در اینجاست که ما میتوانیم از این موضوع نیز که عاشورا چه الهیاتی را منعکس کرده یا رقم زده سخن بگوییم.
با این نگاه به الهیات یا الوهیت باید گفت که عاشورا تجلی تمام عیاری از همین فهم و لوازم آن، یعنی تجلی یک فهم نظری و عملی دقیق از توحیدگرایی است. به عبارت دیگر عاشورا تجلی و تبلور عینی یک الهیات ناب است که خود را در قالب یک عبودیت محض نشان میدهد و از همه جوانب کاملاً غرق در این مقوله است.
بنابراین تنها میتوان گفت آنچه در سرشت هستی است و در قالب آموزههای دینی مطرح شده در واقعه عاشورا تحقق عینی پذیرفته است و این گونه نیست که این اتفاق جریانی تازه و یا قاعدهسازی جدیدی را رقم زده باشد. به عبارت دیگر قواعد، ضرورتها و ارزشهایی که در بطن هستی وجود داشتهاند در این حادثه، به عنوان مهبطی برای آنها، تجلی یافته و در اراده امام حسین(ع) و یاران او عینیت پیدا میکنند.
این قواعد و ارزشها کدامند و نحوه عینیت یافتن آنها در اراده امام حسین(ع) و یاران ایشان چه دلالتهایی دارد؟
وقتی که شما توحید را میپذیرید، متوجه یک نظم در عالم شدهاید و دانستهاید که وحدتی در عین کثرت عالم وجود دارد که همه چیز را به هم گره زده است. این وحدت در عین کثرت به تشکیکی بودن وجود و این که یک وجود مستقل در کار است و بقیه همه وجود رابط هستند برمیگردد. این وجود مستقل، وجود مطلق و شرط بلاشرط است و غیر از او، همه موجودیتی مشروط به او و امکانی دارند. این مهمترین قاعده ضروری و مهمترین ارزش است که میتواند نمودهای متفاوتی در عرصههای مختلف داشته باشد.
در وهله نخست این ارزش گویای این است که بدون این خدا هیچ موجودی ذیوجود نمیشد. این اصل در مورد هر چیزی که میتواند در حیات انسانی و اجتماعی، حیوانی، نباتی، جمادی و ...، لباس هستی به خود بپوشد این دلالت را خواهد داشت که عالم بدون آن موجود بلاشرط، هیچ معنایی به خود نمیگیرد. اگر بخواهم به نکته نخستی که عرض کردم برگردم میتوان گفت که این مهمترین اصل و ارزش، یک "باید" انسانی نیست، بلکه یک "هست" وجودی است. حتی اخلاق هم بر پایه "باید" عقلی و انسانی استوار نمیشود، بلکه یک امر وجودی است که فقط با خدا تعریف میشود.
این تفکر وحدت وجودی ـ که توحید صفاتی و عبادی و افعالی نیز به آن برمیگردد ـ مهمترین خاستگاه ضرورتها و ارزشهای ما و عالم را تشکیل میدهد و ارتباطی به مسلمان بودن یا غیرمسلمان بودن ندارد. اما اگر ما معتقد باشیم که نبی اکرم(ص) آمده تا این درک و فهم را از عالم در ما ایجاد کند و با همین درک متوجه تجلیات این توحید شویم، آنگاه نگاه خاصی به امور مختلف و از جمله عبودیت حضرت اباعبدالله(ع) و شهادت ایشان پیدا میکنیم و اصولاً نمیتوان منهای آن توحید فهم و تعبیر درستی از حرکت ایشان داشت.
با توصیفی که شما از این خداشناسی وحدت وجودی دارید، چه تعبیری از عبودیت انسان باید داشت؟
ما معتقدیم هستی مقدم بر معرفت است و انسان چه بشناسد و چه نشناسد خدا هست و انسان چه به صورت ارادی خدا را بستاید و چه نستاید تمام سلولهای او دارد خدا را تسبیح میکند. اما افزون بر این مطلب میگوییم که چون انسان علاوه بر بعد ناآگاه و غیرارادی، دارای بعد ارادی نیز هست، پس علاوه بر آن تسبیح تکوینی و غیرارادی، باید به واسطه آگاهی و اختیارش تسبیح ارادی نیز داشته باشد و در این تسبیح ارادی نیز مراتبی وجود دارد.
جسم ما و سلولهای ما و حتی گاهی زبان ما به صورت غیرارادی تسبیح خدا میکند. امام خمینی(ره) در جایی میگوید همه حمدها، ولو شما چنین منظور و قصدی نداشته باشید، به خدا برمیگردد. ایشان این حمد و تسبیح را فراتر از حمد و تسبیح اشیاء، شامل تسبیح لفظی هم میداند؛ بدین معنا که شما حتی در جایی که کسی غیر از خداوند را حمد میکنید در پیشگاه الهی سر تعظیم فرو میآورید.
اما آنچه در دین از ما خواسته میشود این است که بنا به قابلیت انسانی، حال ما شبیه حال دیگر اشیاء و موجودات نباشد و یکی از جلوههای عمل به این موضوع آن چیزی است که در واقعه ارادی و آگاهانه و انسانی متعالی عاشورا شاهد هستیم. از ما خواسته شده که تسبیحگری ما آگاهانه باشد؛ چرا که انسان هستیم و مورد ابتلا و آزمایش قرار میگیریم و باید حساب پس بدهیم. از این نگاه رابطه تکوینی انسان و خدا مضاعف میشود و علاوه بر وجه مشترکاش با سایر موجودات، وجه خاص انسانی مییابد.
الهیات عاشورا اگر به معنای شیوه خاص تعالی انسانی در این واقعه فهمیده شود، برای درک رابطه انسان و خدا مناسب است. اساساً این واقعه نمونهای خاص برای ترسیم این تعالی است و اگر بخواهیم آن را در یک کلام توصیف کنیم میتوان گفت این واقعه چیزی جز عبودیت خدا نیست؛ عبودیتی که در اوج خداآگاهی و خودآگاهی است.
اگر موافق باشید برای روشنتر شدن ابعاد و مؤلفههای این الهیات و یا به تعبیر دیگر مفاهیمی که از این شیوه تعالی میتوان استفاده کرد خوب است که آن را با الهیاتهای دیگر مقایسه کنیم. شما چه تفاوتهایی میان این الهیات و سایر منظومههای ترسیم شده برای تعالی انسان میبینید؟
آنچه جز الهیات توحیدی مطرح شده الهیاتهای ثنویتگرا و تثلیثی است. در اینجا جای این بحث وجود دارد که آیا واقعاً این الهیاتها ثنویتگرا و تثلیثی هستند یا نه. اگر در نهایت آنها هم بازگشت به توحید داشته باشند که دیگر بحثی در میان نیست، اما در مجموع میتوان آیین مزدک و زروانیت را میتوان ثنویتگرا دانست. در گاتهای زرتشت نیز اگر چه نوعی ثنویت اخلاقی مطرح است، اما ثنویت در آفرینش ندارد. در تثلیث مسیحی نیز با وجود تفسیرها و تعابیر متفاوتی که از آن صورت گرفته و گاه از یک جوهر در قالب سه شخص سخن گفته میشود، میتوان گفت سهگانگی، ولو به طور نسبی، پذیرفته شده و در هر صورت قائل شدن به تجسد خدا در قالب مسیح به الهیات یا الوهیت ناب خدشه وارد میکند و شما دیگر نمیتوانید بگویید خدا جهت و سمت ندارد و همه جا حاضر و ناضر است. این که اعتقاد بر این باشد که حضرت مسیح کنار خدا نشسته و در تمشیت عالم شریک خدا بوده، خدشه بر مطلقیت وجود الوهی است.
سخن ما در مقابل این نگاه این است که وحدت در عین کثرت به نحوی باید فهمیده شود که به یک وجود مطلق واحد منتهی شود. در این صورت است که توحید و خداشناسی ناب افاده خواهد شد. بیان مثالزدنی و منحصر به فرد این توحید در آیات «قل هو الله احد. الله الصمد» آمده است. نهضت اباعبدالله و عبودیت منعکس شده در آن نیز با همین توحیدگرایی ناب اسلامی معنادار و قابل تعبیر و تفسیر میشود.
اگر بخواهیم از این سطح بحث عبور کنیم و به سطح عملی آن برسیم، کنشی را که هر کدام از این تلقیها موجب میشوند، چه ویژگیهایی دارند؟
شما هر هستیشناسیای داشته باشید آن هستیشناسی یک بازتاب معرفتی و عملی دارد. این بازتاب از سوی دیگر به واسطه عنصر عاملیت تعیین میشود. در قالب هستیشناسی توحیدی که تشریح شد ما قائل به قابلیتسازی خدا و فعلیتسازی انسان در سطح جوامع انسانی هستیم. بر اساس این نگاه این ما انسانها هستیم که به عنوان عامل، روابط اجتماعی و ساختارها را که وجودی تاریخی دارند و ازلی و ابدی نیستند، میسازیم. این روابط و ساختارها ازلی نیستند و از آسمان نیامدهاند، بلکه نتیجه کنشِ ولو ناآگاه عاملان با یکدیگرند که شکل و عینیت بیرونی پیدا کرده است.
در اینجا فردی که متوجه معانی و ارزشهای توحیدی است، هر جا روابط و ساختار غلطی دید باید قیام کند. در واقع انسان با توجه به قابلیتهای خدایی، فطری و باطنی خود و حسب اقتضائات زمانی و شرایط و امکانات، وظیفه قیام و برخورد با روابط و ساختارهای غلط را دارد.
شما آن قابلیت و فعلیتی را که ما برای یک انسان ایدهآل تعریف میکنیم و در امام حسین(ع) متجلی است مقایسه کنید با آن فعلیت شیطانی که در برابر این انسان آرمانی مطرح شده و متأسفانه لباس دین و اسلام را هم به تن کرده و به حکومت نیز دست یافته است. یعنی شما در یک سو انسانی را میبینید که قطع نظر از این که امام و معصوم است قابلیتهای خود را به فعلیت رسانده و در سوی دیگر و در برابر او کسی را میبینید که عملاً هیچ ارداتی به توحید ندارد و دلالتهای آن توحیدگرایی که نوعدوستی، عشق، محبت، عدالت و انصاف است در عمل او لحاظ نمیشود. این دو به هیچ وجه قابل جمع نیستند و قابل جمع نبودن آنها به همبسته بودن نظر و عمل و عدم شکاف میان ارزش و واقعیت برمیگردد. فردی که شکافی میان اخلاق و سیاست، دین و سیاست، دنیا و آخرت و فرد و جامعه نبیند، وظیفه خود میبیند که با انحراف در توحیدگرایی و عدول از لوازم آن برخورد کند.
اگر درست دریافته باشم شما معتقدید که ساختارها فاصلهای میان حقیقت نظری و عملی ایجاد نمیکند و فرد میتواند موقف و نظرگاهی داشته باشد که از ساختارها و مناسبات اجتماعی متأثر نشده، بلکه صرفاً متکی بر توحیدگرایی و لوازم عملی آن باشد و از همین منظر و موضع ساختارهای تاریخی و اجتماعی را به چالش بکشد. درست است؟
سخن ما این است که ساختارهای انسانی ازلی و ابدی نیستند. از سوی دیگر در تحلیل نهایی این عامل است که اصالت دارد و نه ساختار. این افراد هستند که مورد مؤاخذه قرار خواهند گرفت و از فطرت و باطنی که در اختیار داشتهاند سؤال خواهد شد. این مبدأ تکلیف و داوری در مورد انسانهاست. روابط و ساختارها چیزی نیست جز نتیجه فعل و انفعال و کنشهای افراد که میتواند آگاهانه هم نباشد. به عبارت دیگر آن چه برای شکل گرفتن ساختار ضروری است عمل است و نه آگاهی. برای مثال رابطه موجر و مستأجری، یا رابطه بورژوازی و پرولتاریا از آسمان نیامده است بلکه فعل و انفعلات کنشهای انسانی است که روابط را این گونه شکل داده است.
البته چنان که اشاره شد بخشی از وظایف و تکالیف ما در این عالم این است که بر پایه روابط یا ساختارهای خوب و قابل به مقابله با روابط یا ساختارهای غلط برویم و ناگزیریم که در این مسیر دست به انتخاب بزنیم. حضرت رسول نیز در نشر اسلام تمام سنت را زیر سؤال نبردند، بلکه برای مقابله با سنتهای غلط از سنتهای خوب موجود هم استفاده کردند. سنتها و هنجارهای شکل گرفته در طول تاریخ برخی مطلوباند و برخی مانع. آن چه که ما در عاشورا مشاهده میکنیم این است که امام حسین(ع) با تکیه بر بخشی از این ساختارها به مقابله با آن چیزی میرود که به غلط به ساختار تبدیل شده است. ایشان میگوید سیره جد من و پدر من فراموش شده و جامعه از آن مسیر منحرف شده است. سیره همان روابط و ساختارهاست که در صورت انحراف در آن و به دست دادن تفسیر جعلی از روح و جوهر آن، میشود با تکیه بر ساختارها و با توجه به قابلیتهای خدابنیاد به مقابله با ساختارهای غلط ایجاد شده رفت.
آیا منظور شما از قابلیتهای خدابنیاد که بر اساس نگاه توحیدگرایانه مطرح میشود و میتوان با آن روابط و ساختارهای غلط را به چالش کشید همان مواردی بود که در صحبتهایتان به آن اشاره داشتید؛ یعنی نوعدوستی، محبت و عدالت؟
بله. اما باید توجه داشت که در توحیدگرایی ناب، خدا محور همه این ارزشهای متعالی و مثبت اخلاقی است. بر این اساس خدا منشأ عشق، محبت، نوعدوستی، عدالت، انصاف است و اگر شما در جایی ضد این ارزشها را ببینید دلالت بر این دارد که در آنجا خدا پذیرفته یا شناخته نشده است. باید توجه داشت که این نگاه نباید با نگاه اشاعره خلط شود.
بحثی در فلسفه اخلاق از گذشته مطرح بوده که آیا ما به چیزی عمل میکنیم به این خاطر که خوب است یا به این خاطر که خدا گفته خوب است. ما در توحیدگرایی معتقدیم خدا واضع اصول اخلاقی است، نه این که منتظر باشیم خدا بگوید خوب است تا ما بدانیم خوب است. خدا خالق خوبی است و بخشی از آن خوبی را خدا از طریق نبی برای ما بیان میکند و بخشی هم در فطرت ما و در کنه این عالم وجود دارد.
این که ما میگوییم خیر وجودی است به این معناست که صرفاً یک حکم عقلی نیست. کانت معتقد است باید اخلاقی یک حکم عقلی است، اما ما معتقدیم خیر وجودی است و هر چیزی که وجودی است خیر است. این یعنی خداوند در سرشت این عالم خوبی نهاده و خوبی یک امر وجودی است. بر این اساس زشتی و بدی اموری عدمی هستند که منشأ آن انسان است. در واقع وجود شر لازمه دادن اختیار به انسان است. اما اگر گفته شود خدا امکان چنین شری را با دادن اختیار به انسان فراهم کرده است، گفته خواهد شد که اختیار لازمه موجودیت انسان است و بدون آن امتحان معنا نخواهد داشت.
بر این اساس چون منشأ همه خیرها، عدالتها و ارزشها خداست، وقتی که زشتی مشاهده میشود یعنی از خدا فاصله گرفته شده است و در واقعه عاشورا ما شاهد مواجهه ناشی از احساس وظیفه در قبال فاصله گرفتن از خداشناسی با همه مؤلفهها و مبانی و مدلولات آن هستیم.
با این توصیف به نظر میرسد که میتوان گفت عاشورا، گذشته از پشتوانههای الهیاتیاش، خود موجب فعلیت یافتن ظرفیت و قابلیتی شده که نتیجه آن همان عینیت یافتن فلسفه سیاسی شیعی است. با این تعبیر موافقید؟
اولاً باید توجه داشت که قوه محرکه اتفاقی که در عاشورا رخ داد در سیره پیامبر(ص) و امام علی(ع) نیز وجود داشته است. نکته این است که عاشورا به دلیل فاصله گرفتن از آن سیره اتفاق میافتد و وقتی عاشورا رخ میدهد خود قوه محرکه حرکتهای بعدی در تاریخ میشود. کسانی که انقلاب و حتی دفاع مقدس را از نزدیک درک کردهاند، میدانند که تا چه حد قوه محرکه و انگیزهها ناشی از قیام امام حسین(ع) بوده است. حقیقتاً اگر این اتفاق در تاریخ اسلام و تشیع نیفتاده نبود بسیاری از مقاومتها، قیامها و ایستادگیها معنادار نمیشد و اتفاق نمیافتاد.
البته روی دادن هر اتفاقی بستگی به شرایط و زمینههای معدّه نیز دارد. برای مثال در مورد انقلاب اسلامی سالها کسی در وابستگی و فساد شاه و ضرورت مصاف تردیدی نداشت، اما شرایط و زمینهها نیز باید فراهم و به ساختار ضروری قیام اضافه میشد تا قیام شکل بگیرد. اما در هر صورت نکته اساسی این است که شیعه هیچگاه تن به این قاعده نداده است که «الحق لمن غلب».
نگاه شیعه به مشروعیت آمیزه دو مؤلفه حقانیت و مقبولیت است و این گونه نیست که مشروعیت در مقابل مقبولیت مطرح باشد. فلسفه سیاسی اباعبدالله نیز مهر تأییدی بر این موضوع است که شرعیت از دو مؤلفه حقانیت و نظارت و مقبولیت شکل مییابد. قطع نظر از عصمت امام حسین(ع)، ویژگیهایی در ایشان متبلور است که بیانگر حقانیتشان در امر حکومت است، اما همین حقانیت برای عینیت یافتن سیاسی نیازمند شرایط است، نیازمند بیعت است. دریافت نامههای پی در پی افاده مقبولیت میکند و قیام صورت میگیرد، اما به محض این که مشخص میشود ارسالکنندگان نامهها خواست خود را پس گرفتهاند، نباید فراموش کرد که امام حسین قصد بازگشت میکند. این به این دلیل است که شرایط قیام برداشته شده است. اما چون امر دائر میشود میان بیعت و جنگ، اصل «هیهات من الذله» مطرح میشود و امام پای حقانیت میایستد و تن به بیعت نمیدهد.
این شیوه کنش امام حسین(ع) از هر حیث قابل قبول و قابل دفاع است؛ چون بیانگر فلسفه حیات، فلسفه مقاومت، فلسفه عاملیت و فلسفه اتصال به خدایی است که مافوق هر اتفاق دیگری است. این کنش بیانگر این است که وقتی کسی حقی را که حقیقتاً حق است تشخیص میدهد، باید در چارچوب شرایط به آن عمل کند. این عمل کردن در چارچوب شرایط، با ایثاری که در عاشورا روی داده، کاملاً از موجسواری بر شرایط قابل تفکیک شده است.
شما به وجود قوه محرکه قیام عاشورا در سیره امام علی(ع) کردید. ارزیابی شما از تمایزات برآمده از شرایط میان قیام امام حسین(ع) و مواجهه امام علی(ع) با معاویه چیست و از این منظر چه دلالتهایی در واقعه عاشورا وجود دارد؟
آنچه میتوانست پیش از واقعه عاشورا شرایط را از اساس متفاوت کند یاری شدن امام علی(ع) در مقابله با معاویه بود که با مکر عمل میکرد و به همین دلیل وضعیت جامعه اسلامی را پیچیده ساخت. البته در نوع نگاه مبتنی بر فهم تضاد در عالم، میتوان گفت که مصاف امام حسین(ع) با یزید در نهایت چهره این جریان را برملا کرد.
نکته مهم این است اگر معاویه با مکر با امام علی(ع) و امام حسن(ع) مواجهه کرد، امام حسین(ع) با مصاف نرمی که نظیری در تاریخ ندارد، وضعیت را تغییر داد. این مصاف نرم به ما میآموزد که وقتی شما شرایط قیام را لحاظ میکنید، بعد با نامردی روبرو میشوید و در عین حال نباید بیعت کنید و باید در مقام دفاع و مقاومت باقی بمانید و هیچ عِده و عُدهای دیگری هم ندارید تنها راه خون دادن است. این یعنی پیروزی خون بر شمشیر. این رازی است که حسین(ع) در عالم آشکار کرد. او فلسفه وجودی و قاعده اصلی مصاف را به ما یاد داد. او به ما یاد داد که اگر میخواهید اتفاق بزرگی روی بدهد باید خون بدهید و باید مصاف نرم داشته باشید و دیدیم که این مصاف نرم چه کرد. در اینجاست که اتفاقی که بعضیها تصور میکردند در شرایط غیر خون دادن هم میتوان به آن رسید و نمیرسیدند، با خون دادن حاصل میشود. انقلاب اسلامی نیز از همین سنخ بود.
من از این جهت از قیام اباعبدالله(ع) به عنوان مصاف نرم یاد میکنم که خود آن اساساً از جنس پیام است. خود این صحنه که یک سوی آن انسانیت متعالی و سوی دیگرش پلیدترین انسان است، اوج پیام است و به واسطه پیامدار بودن این مصاف است که اتفاقات بعدی رخ میدهد.
در واقع یکی از افتخارات شیعه اصولاً رخ دادن همین اتفاق در تاریخ آن است؛ اتفاقی که هیچ کس نتوانست آن را محو یا تحریف کند. البته سعی شده که برخی تفسیرها از آن ارائه شود و صرفاً بحث شهادت و این که امام به دنبال شهادت بود، مطرح شود، اما جنبه قیام آن هیچگاه محو نشد. شهادت امام در مسیر قیام بوده و بدون قیام معنا نخواهد داشت و به هیچ وجه نمیتوان این شیوه کنشگرانه را با آنچه در برخی نگاهها مبنی بر نجات انسانها از طریق شهادت صرف مطرح است، یکسان دانست.
این کنشگری نتیجه همان الهیات توحیدی یا الوهیتی است که در ابتدای بحث مطرح کردیم. بر این اساس انسانها در مقابل احکام الهی و نشر آن موظف و ملکفاند. در این نگاه سکولاریسم معنایی ندارد؛ چرا که شما نمیتوانید با وجود بیتفاوتی در عرصه عمومی، مدعی اخلاقی و دینی بودن در عرصه شخصی باشید. حسب ارتباط میان عرصه فردی و عرصه اجتماعی امکان ندارد که من دینداری و اخلاقم را در خانه بگذارم و در جامعه شاهد رذالت باشم. بنابراین ما در قیام عاشورا، علاوه بر اوج محبت، اوج اعتماد، اوج راز آشکار شده و ... شاهد یک الهیات سیاسی تمام عیار نشئت گرفته از جهانبینی توحیدی هستیم.
در جهان تشیع نیز آنجا که وجه و فلسفه قیام از حرکت امام حسین(ع) گرفته شده و در بزرگداشت آن صرفاً به ظاهری از عزاداری کردهاند، ناشی از این بوده که سلسله هستیشناسی و ارزششناسی و احکامی که مرتبط با این موضوع است، فهم نشده است.
به عنوان پرسش پایانی میخواستم به موضوع سلفیت در شرایط فعلی جهان اسلام اشاره کنم. متأسفانه این جریانها از سوی دیگری موجب تحریف فلسفه جهاد و قیام شدهاند. الهیات عاشورا در مقایسه با این جریانها گویای چیست؟
اصولاً نگاه مطرح در الهیات توحیدی نگاهی جوهری به خداست، اما نگاه وهابی و ابن تیمیهای را اصولاً نمیتوان توحیدی خواند، چرا که نگاهی فرمگرا و سطحی به خداست که اصولاً کفرآمیز است. به عبارت دیگر نگاهی که نمیتواند میان خدا و انسان و محبت و عشق و صلح جمع کند هیچ ربطی به خداشناسی ندارد. این نگاه جایی شکل میگیرد که هیچ درکی از انسان وجود نداشته باشد. آنهایی که انسان را حقیر میدانند از دین نیز تفسیر حقیرآمیزی به دست میدهند و هر چه انسان در نزد شما متعالیتر باشد، این نگاه بر دریافت شما از دین نیز بازتاب مییابد.
بر این اساس، تفسیرهای صوریای که این جریانها از قرآن میکنند ناشی از انسانشناسی آنهاست و به جای بررسی مستندات دینی تفکراتشان باید دید که درک آنها از هستی، از انسان، از دیگری، از مسئولیت و از نوعدوستی چگونه است که حکم به کافر بودن شیعیان میدهند. از آنها نباید پرسید مستندات قرآنیشان چیست، بلکه باید پرسید مستندات خودشان و پیشفرضهایشان چیست.
صرف نظر از اینکه این جریانها محرکهایی بیرونی دارند که رگه و عقبه همان محرکها نیز کفر است، باید پرسید این که شما برای خدا جسم قائل شوید و "یدالله" و "استوا بر عرش" را فیزیکی بفهمید، چه معنایی جز محدود کردن خدا و کفر دارد. اگر کشتنها به نام توحید است، مقایسه شود که توحید شیعه که هیچگاه جایگاه الوهیت برای ائمه قائل نبوده توحیدی نابتر است یا توحید ابنتیمیه که از یک سو پر از خلل نظری است و از سوی دیگر اصولاً با عشق و محبت، صلح و فلسفه دین و انبیاء هیچ ربط و سازگاری ندارد. البته جریان تکفیری که در حال حاضر میبینیم یک جریان کاملاً نوظهور است که حتی تعریف خوارج نیز بر آن منطبق نیست و بیش از آنکه جنبههای معرفتی داشته باشد باید به عنوان یک پدیده سیاسی به آن نگاه کرد.
اتمام سنجشسلامت نوآموزان تاپایان اردیبهشت/هنوز۳۰ درصد نوآموزان برای سنجش مراجعه نکردهاند
جزییات برگزاری امتحانات پایان نیم سال دوم پیام نور اعلام شد
آزمون صلاحیت بالینی پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی برگزار شد
ضوابط جدید ارزشیابی مدارک مقاطع داروسازی خارج از کشور اعلام شد
قیمت غذای دانشجویی تا مهرماه افزایشی ندارد
قبل از بحرانی شدن اعتراضات دانشجویی اطلاع رسانی کنید
ایجاد و بازسازی ۱۰۰۰ هنرستان تا پایان برنامه هفتم توسعه
توصیههایی به دانشآموزان برای حضور در آزمونهای نهایی؛ از موارد ممنوعه تا نحوه درج پاسخها
۲۰ درصد سوالات امتحانی «دشوار» است/ اخذ آزمون مجدد از افراد مشکوک
دانشگاهها برای افزایش بهرهوری به میدان بیایند
جزییات ثبت نام پذیرفته شدگان بدون آزمون رشتههای ارشد اعلام شد
فهرست ۶۷۳ دانشگاه برتر جوان در رتبهبندی تایمز منتشر شد
زمان اعلام نتایج اولیه آزمون کارشناسیارشد دانشگاه معارف اسلامی
قدیمی ترین عینک فروشی تهران
جزئیات پوشش بیمه ای در عینک سازی ها
پاسخ وکیل به آیا قانون تجارت تغییر میکند؟
قنات در سرزمین قنوت و قناعت - استان یزد
تحقق اقتصاد مقاومتی دانش بنیان و مردم پایه توسط اساتید بسیجی
پرداخت حقوق معلمان خرید خدمات و حقالتدریس به روز شد
رونمایی ۱۵ کتاب با موضوع اهلبیت به زبانهای اروپایی و آفریقایی در نمایشگاه کتاب
نسل جوان آمریکایی به حاکمیت معترض است/اعتراضات دانشجویی ادامه خواهد داشت
دانشگاه تهران میزبان اجلاس رؤسای دانشگاهها شد
بدهی آموزش و پرورش به فرهنگیان بابت پاداش پایان خدمت ۱۴۰۲/ معوقاتی که تا اسفند پارسال تسویه شد
مسئولان از پیشرفتهای علمی پشتیبانی کنند
استفاده ۱۳۹هزار دانشجو از بن اعتباری خرید کتاب از نمایشگاه
۴۶ دانشگاه ایران در میان برترین دانشگاه های جوان
پشتپرده برگزاری آزمونهای کشوری ششمیها و نهمیها/ برگزاری آزمون شفاهیفارسی در مقطع ابتدایی
خبر خوش برای متقاضیان رشته پزشکی/ گام بلند دانشگاههای ایران در ارتقای جایگاه جهانی
تشکیل دبیرخانه دائمی صنایع و خانه صنعت در معاونت پژوهش و فنآوری دانشگاه تهران
سامانه him نمونه بهرهوری درون دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی است
کاهش نگران کننده دانشجویان دانشگاههای غیردولتی
نخستین بیانیه مد موقر شیراز منتشر شد
مسؤولیت امتحانات نهایی از سال آینده با سازمان ملی سنجش خواهد بود
غیرانتفاعیها بیشترین حذف کد رشته را در آمایش آموزش عالی داشتند
مشارکت ۳۰هزار استاد و کارمند دانشگاه در ارزیابی موسسات غیرانتفاعی
استخدام یک روزه اساتید در دانشگاههای غیرانتفاعی
نوجوانان با «هفتخوان» به استقبال بزرگداشت فردوسی میروند
تأکید وزیر علوم بر رعایت اخلاق دیپلماسی علمی در پذیرش دانشجویان بینالملل
ساخت و تحویل ۷۰۰۰ مدرسه در دولت سیزدهم
آیین بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت آموزش عالی در ایران ۸ خرداد برگزار میشود
۱۰ خرداد؛ برگزاری سومین کنگره شهدای دانشگاه آزاد
اعطای مالکیت ۱۴۰۰ واحد مسکونی به اعضای هیات علمی و کارکنان دانشگاه علامه
کارت آزمون استخدامی رشته شغل دبیری و هنرآموز منتشر شد
المپیاد علمی دانشجویان فرصتی برای اصلاح نگاه و تفکر علمی است
کارت شرکت در آزمون انتخاب سردفتر اسناد رسمی سال ۱۴۰۳ منتشر شد
وزیر سابق علوم: شهریههای دانشگاههای غیرانتفاعی کفاف هزینههای دانشگاه را نمیدهد
لزوم مدیریت رشتههای یک بار پذیرش در دانشگاههای غیردولتی و غیرانتفاعی همانند دانشگاه آزاد
ایجاد دو آزمایشگاه تخصصی برای توسعه میادین نفتی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر
شناسایی ۸۷۴ هزار بازمانده از تحصیل با کد ملی/ بازگشت این افراد به تحصیل امکانپذیر است
نظارت وزارت کشور بر تامین «امنیت» حوزههای آزمونهای نهایی/ همکاری فراجا و آتشنشانی
نماد سنت آموزش عالی در ایران در دانشگاه تهران رونمایی شد
ارائه مهلت جدید ثبت نام آزمون دکتری تخصصی داروسازی
نتایج پذیرش بدون کنکور دانشگاه تهران اعلام شد
دانشجویان یونانی شب گذشته در حمایت از فلسطین تظاهرات برپا کردند
تحصیل ۸ درصد دانشجویان کل کشور در دانشگاههای غیردولتی/صدور مجوز دانشگاه علوم پزشکی غیرانتفاعی
ترجمه ماجرای زندگی و آثار الیور استون منتشر شد
حضور نمایندگان دانشگاه سن پترزبورگ روسیه در دانشگاه صنعتی شریف
حافظ» جلوتر از همه شاعران و نویسندگان ایرانی!
مناظره با گزاره «مداخله دولت در حوزه نشر از هر جهت زیانبار است» با حضور دو گروه از دانشگاههای الزهرا و تهران، در سیوپنجمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برگزار شد.
دستگاهها برای کمک به آموزش و پرورش فراتر از سخن گام بردارند
امروز؛ آخرین مهلت ثبتنام دانشجویان در المپیاد ورزشهای فناورانه
دانشکده رسانه فارس دانشجو میپذیرد
آغاز توزیع کارت آزمون استخدامی آموزش و پرورش از امروز
۱۰۷۳ مدرسه کانکسی بالای ۱۰ دانشآموز تا مهر امسال ساماندهی میشوند
نحوه انتخاب موضوعات پایان نامه برای پذیرش دانشجوی استاد محور
پرونده چهارمین مسابقه خودنویس در نمایشگاه کتاب تهران بسته میشود
بزرگداشت فردوسی در تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار میشود
نیاز سالانه سازمان نوسازی مدارس به ۱۶۸ هزار میلیاردتومان اعتبار/ساخت ۲۰۰ مدرسه بزرگ در سال جاری
تقدیر وزیر علوم از شیمیدانها / درخواست کمک برای دانشجویان علوم پایه/ تحقیر کمدین یهودی
اساسنامه سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور ابلاغ شد
مصدومیت جزیی ۱۰ دانشجوی دانشگاه رازی در پی ریزش بخشی از سقف کاذب
دنبال تجمیع دانشگاههای آزاد نیستیم/ ایجاد سرای نوآوری
دستگیری چهار نفر در ارتباط با فروش سوالات آزمون وکالت
آزمون ارتقای دستیاران تخصصی دندانپزشکی چهارم مرداد برگزار میشود
به دنبال افزایش وام دانشجویی هستیم/ خوابگاههای دانشجویی باید نوسازی شوند
جشن دخترونه در صحن دانشگاه تهران برگزار شد
استور بازی موبایل ایکس باکس در تابستان از راه میرسد
جو بایدن خودروسازهای چینی را نقره داغ کرد
کاسبی عجیب و پرسود چند ایرانی در آمازون+عکس
اشتباه بیسابقه گوگل سالمندان را سردرگم کرد
چطور شد که شفق قطبی در ایران دیده شد؟ +عکس
کاسبی عجیب و پرسود چند ایرانی در آمازون+عکس
استور بازی موبایل ایکس باکس در تابستان از راه میرسد
اپل برای ساخت و پخش تبلیغات زشتاش عذرخواهی کرد
تصویر ناسا از شفق قطبی بر فراز لهستان پربازدید شد+عکس
به روزرسانی طوفانی واتساپ تغییرات اساسی در ظاهرش ایجاد کرد+عکس
ترفند مخفیانه و زشت اپل در فروش یکی از محصولاتش لو رفت+عکس
هوش مصنوعی قرار است انسانها را نابود کند؟
زاکربرگ میخواهد این شبکه معروف خبری را بخرد
اشتباه بیسابقه گوگل سالمندان را سردرگم کرد
نحوه انتخاب موضوعات پایان نامه برای پذیرش دانشجوی استاد محور
تمام اقدامات برای دستیاران پزشکی/ از افزایش حقوق تا بورسیه تحصیلی
شفق قطبی برای اولین بار در ایران هم دیده شد+عکس
نحوه برگزاری امتحانات نهایی و تصحیح اوراق دانشآموزان اعلام شد
دو خبر خوش وزیر علوم برای جامعه دانشگاهی اعلام شد
پذیرش ۲۶ هزار دانشجوی دکتری در دانشگاهها/ نحوه محاسبه نمره دکتری
تولیدات دانشگاهها نظم دنیا را تغییر داده است
سوپرآلیاژ انقلابی ناسا شروع به کار کرد
دانشجویان یونانی شب گذشته در حمایت از فلسطین تظاهرات برپا کردند
دانشجویان در شش محور در کرسیهای آزاد اندیشی با هم رقابت میکنند
آغاز توزیع کارت آزمون استخدامی آموزش و پرورش از امروز
حضور نمایندگان دانشگاه سن پترزبورگ روسیه در دانشگاه صنعتی شریف
راهاندازی ۱۰۰ واحد مسکونی متاهلی برای دانشجویان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی تهران
راهنمای عملی آزمونهای نهایی دوره دوم متوسطه نظری منتشر شد
چرا هوش مصنوعی اینقدر برای دیگران پرهزینه است؟
آیین بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت آموزش عالی در ایران ۸ خرداد برگزار میشود
استادان نمونه دانشگاه علامهطباطبائی معرفی شدند
۲۵۰ واحد دانشگاهی پیام نور آماده واگذاری شد
اعلام زمان دریافت کارت آزمون استخدامی آموزش و پرورش ویژه دبیری و هنرآموز
اجرای منتورشیپ روانشناختی برای دستیاران ۲۷ گروه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با حفظ محرمانگی
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.