به گزارش ثریا تقریرِ علامه مصباح از اشکالی که دربارۀ منطقِ تکلیف‌گرایی مطرح شده، به زبانِ فقهی و کلامی چنین بود که چون احکامِ الهی، تابعِ «مصالح» و «مفاسد» هستند، پس وقتی تکلیفی بر عهدۀ ماست، بدین معناست که باید آن «تکلیف» را انجام دهیم تا «مصلحت» آن، تحقّق پیدا کند. براین‌اساس، ما موظّف به «نتیجه» هستیم. به‌عنوان‌مثال، حکمِ جهاد برای تقویّتِ اسلام و دفعِ دشمنانِ آن است؛ به‌طوری‌که قرآنِ کریم می‌فرماید: «وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً» (حج :۴۰)؛ و اگر خدا، بعضی از مردم را با بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، صومعه‌ها و کلیساها و کنیسه‌ها و مساجدی که نامِ خدا در آنها بسیار برده می‌شود، سخت ویران می‌شد. پس ما برای حصولِ این نتیجه، باید در جنگ، نقشه و طرح داشته باشیم؛ بدین معنا که موظّفیم بکوشیم تا آن نتیجه محقّق شود و اگر بدانیم در جایی، این نتایج حاصل نمی‌شود، حکم نیز ثابت نمی‌شود.
تقریرِ علامه مصباح از اشکالی که دربارۀ منطقِ تکلیف‌گرایی و به زبانِ فلسفی مطرح شده است نیز، بدین شرح بود که چون همۀ ارزش‌های اخلاقی، «واجباتِ بالقیاس» هستند - بدین معنا که اصل در آنها، «مطلوبیّتِ نتیجه» است، و اگر کاری، خوب شمرده می‌شود، به دلیلِ آن است که نتیجۀ خوبی دارد - پس اگر نتیجه تغییر کند، ارزشِ کار هم تغییر می‌کند. برای‌مثال، راست‌گفتن به این دلیل خوب است که موجبِ اعتمادِ مردم به یکدیگر می‌شود و در سایة این اعتماد، زندگیِ دنیا و آخرت‌شان تأمین می‌شود، امّا اگر در موردی، راست‌گویی باعث شود که جانِ مؤمنی به خطر بیفتد، دیگر راست‌گفتن خوب نخواهد بود. بنابراین، «ارزشِ عمل»، تابعِ «ارزشِ نتیجه» است و ما موظّفیم که نتایج را نیز در نظر بگیریم.
در این میان، علامه مصباح به این طریق، گرهِ یادشده را می‌گشاید که می‌گوید آنچه که وابسته به ارادۀ ما است، «تکلیف» است، نه «نتیجه». هنگامی که ما کاری را انجام می‌دهیم، تصوّرمان این است که کارِ ما، «علّتِ تامّه» برای حصولِ نتیجه است، درحالی‌که عملِ ما، فقط یکی از اسباب و مُعدّاتِ تحصیلِ آن نتیجه است. به‌بیان‌دیگر، ما تکلیف داریم که یکی از هزاران شرطِ لازم برای تحقّق یک پدیده را - که همان فعلِ اختیاریِ ماست - فراهم کنیم، امّا حصولِ نتیجه، شرط‌های فراوانِ دیگری هم دارد. هماهنگیِ این مجموعه، در اختیارِ «خدای‌متعال» است و اوست که در هر لحظه می‌تواند مُهره‌ها را جابه‌جا کند و ارادۀ اوست که غالب و قاهر است؛ «وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ» (یوسف: ۲۱)؛ و خداوند بر امرِ خویش، چیره است.
حتّی در همان وقتی‌که ما می‌خواهیم انجامِ کاری را اراده کنیم، اگر خدای‌متعال بخواهد، می‌تواند ارادۀ ما را تغییر بدهد. پس اگر امام خمینی می‌فرماید «ما مکلَّف به وظیفه‌ایم»، بدین معناست که گمان نکنید شما همه‌کاره هستید. اگر هم نتایجی برای تکالیف بیان شده، در حدّ فهمِ ما بیان شده است، امّا ترتّبِ آن نتیجه هم به «ارادۀ الهی» وابسته است. به‌این‌سبب، ما باید به یاد داشته باشیم که با خدای‌متعال، چه «رابطه» ای داریم و در هر لحظه، به این بیاندیشیم که او از ما چه می‌خواهد. البتّه چون در بسیاری از موارد، تکلیف، تابعِ نتایجِ محدودی است که ما می‌توانیم آنها را «محاسبه» کنیم، باید نتایج را «محاسبه» کنیم و خودِ این محاسبه هم، جزئی از «وظیفه» است.
بر این اساس، علامه مصباح تصریح می‌کند که «عدم تحقّقِ نتیجۀ مطلوب»، موجبِ اسقاطِ تکلیف نمی‌شود؛ یعنی اگر نتیجۀ مطلوب، حاصل نشد، حتّی به‌صورتِ مکرّر، این ناکامی، برای «ترکِ وظیفه» در دفعاتِ بعد، حجّت نیست، بلکه مؤمن باید طبقِ «موازینِ شرعی» دریابد که چه تکلیفی متوجّهِ او است، و همان را انجام دهد. اینکه بعد از زیارتِ عاشورا، سر به سجده می‌گذاریم و می‌گوئیم: «اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشّاکِرینَ لَکَ عَلی مُصابِهِمْ» و بر مصیبتِ سیّدالشهدا - سلام‌الله‌علیه - خدا را شکر می‌کنیم؛ یعنی علاوه بر اینکه نباید از «شکستِ ظاهریِ» آن حضرت سرخورده شویم، بلکه باید خدای متعال را هم شکر کنیم که چنین مصیبتی بر ما وارد شد و خدای متعال آن‌را برای ما، وسیلۀ سعادت و رحمت و فضل در دنیا و آخرت قرار داد؛ زیرا اطمینان داریم که «اجرِ اخرویِ انجامِ وظیفه»، در هر حال محفوظ است، خواه نتیجه‌ای که اراده کردیم بر آن مترتّب بشود یا نشود.
*: عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
لغو جایزه انجمن قلم آمریکا» در پی تحریم نویسندگان
برخی اختیارات را باید به مدارس تفویض کنیم
زنده‌گیری مار افعی در یک مدرسه
آغاز ثبت سفارش کتاب‌های درسی سال تحصیلی جدید
سخنان شهید بهشتی درباره نماز در بیست و هفت جمله منتشر شد
مواجهه‌ای نامتعارف با منطق هگل در کتابفروشی‌ها
دانشجویان سراسر کشور به المپیاد ورزش‌های فناورانه دعوت شدند
بررسی تأثیرپذیری الکترومغناطیسی تقویت کننده‌های توان کاربردی در تجهیزات مخابراتی
اقدامات دانشگاه جامع در راستای گسترش عفاف و حجاب
تغییر شیوه‌نامه صلاحیت علمی اساتید دانشگاه‌های علوم پزشکی
آمار داوطلبان کنکور به تفکیک استان‌ها اعلام شد
کدام واحدهای دانشگاه آزاد در زمان برگزاری کنکور تعطیل هستند؟
کاهش رغبت پسران به دانشگاه؛ شخصیت کاریکاتوری آموزش عالی یا افزایش مهارت‌محوری؟
هشدار دانشگاه پیام نور به متقاضیان فراگیر ارشد/ مجوز ثبت‌نام به موسسات ندادیم
چاپ یک‌رمان پلیسی دیگر از فردریک دار/آموزش آدمکشی در بازار نشر
آمار داوطلبان نوبت اول کنکور سراسری ۱۴۰۳ به تفکیک استان‌های کشور
هفدهمین آزمون پذیرش دانشجوی پزشکی از لیسانس تیرماه برگزار می‌شود
با تخلفات کنکوری و مجازات های آن آشنا شوید
زیبایی جانوران در کتابفروشی‌های ایران
صدور کارنامه تربیتی برای دانش‌آموزان از سال تحصیلی جدید
کسر مقرری ماه اول از دانشجومعلمان بر اساس کدام قانون است؟
محدودیت تردد در روز‌های 6 و 7 اردیبهشت در دانشگاه شریف
تشدید چالش دانشگاه‌های آمریکا با بازداشت صدها دانشجوی حامی فلسطین
علم با طعم شیرین آزمایش‌های شیمی و فیزیک با حضور دانشجویان
مجازات متخلفان کنکور چیست؟
قصیده بهاریه سعدی، جمال‌ستایی شیخ اجل
بیماری فردگرایی و افول جنبش دانشجویی
پذیرش دانشجوی دکتری به شیوه استادمحور برای اولین بار کلید خورد
نحوه محاسبه شهریه مدارس از راه دور
موفقیت ۲۰۰۰ هنرستانی در کسب و کار
برگزاری زنگ آموزش همزمان با گرامیداشت هفته زمین پاک در مدارس شهر تهران
آزمون کنکور جشنواره بزرگ علمی کشور است
در مسیر جلوگیری از مهاجرت نخبگان باید موانع قانونی را برداریم
تشکیل کمیته اقتصادی با تمرکز بر درآمدزایی غیر شهریه ای استان تهران
اعلام زمان پاسخگویی و تعداد سوالات نوبت اول کنکور ۱۴۰۳
تحقق اهداف نظام اسلامی در دانشگاه‌ها با همکاری بسیج اساتید و نهاد
آمادگی وزارت علوم برای همکاری با بریکس در حوزه آموزش‌های مهارتی
راه‌های ایجاد شبکه بین‌المللی تحقیقات در حوزه انرژی بررسی شد
دومین نمایشگاه کار دانشگاه تهران خردادماه برگزار می‌شود
ناسا برای بازگشت از سیاره سرخ دست به دامن ایلان ماسک شد
نمونه ایرانی پدافند ضدهوایی که مشابه روسی است+عکس
چین جنگنده‌های رادارگریز F۲۲ آمریکا را فلج کرد+عکس
سریع ترین موشک‌های مافوق صوت در سال ۲۰۲۴ معرفی شدند+عکس
دوربین بامزه‌ای که بدون عکس گرفتن شما را شگفت زده می‌کند+عکس
در مسیر جلوگیری از مهاجرت نخبگان باید موانع قانونی را برداریم
همایش آموزش پزشکی با شعار از کلاس درس تا عرصه برگزار می شود
راهیابی 15 دانشجومعلم دانشگاه فرهنگیان به مرحله ملی جشنواره دانشجوی نمونه
7 اردیبهشت؛ آخرین مهلت اعتراض به آزمون المپیادهای علمی
پیش‌ثبت‌نام مدارس غیردولتی براساس شهریه سال گذشته است
شیوه‌نامه صلاحیت علمی اساتید به صلاحیت علمی- حرفه‌ای تغییر کرد
کتاب شعر من خیالم تخت است برای بچه‌ها منتشر شد
کتاب قوانین و مقررات صادرات و واردات منتشر شد
آثار جشنواره مد و لباس نقش تن‌پوش در حال داوری است
۲۷ هزار داوطلب آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ انتخاب رشته کردند
۳۲۷ هزار نفر کارت نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۳ را دریافت کردند
تعیین ظرفیت پذیرش در آزمون دکتری تخصصی رشته های داروسازی
دومین نمایشگاه کار دانشگاه تهران خردادماه برگزار می‌شود
نتایج اولیه آزمون استخدامی آموزش و پرورش اعلام شد
پیروزی تیم ملی والیبال دانش‌آموزی ایران مقابل اوگاندا
معاون وزیر آموزش و پرورش: امروز فاصله دانش‌آموزان با مربیان زیاد شده است
انتصاب در آموزش و پرورش
کتاب آموزش صهیونیسم‌شناسی در نظام آموزشی تدریس شود
تدوین دستورالعمل افزایش آموزش‌های مهارتی در دانشگاه‌ها
داوطلبان کنکور در حین و پس از آزمون چه باید بکنند؟
شاسی‌بلند جدید چینی که با مدل تسلا مو نمی‌زند+عکس
اصلاحات دفترچه راهنمای انتخاب رشته آزمون دکتری اعلام شد
اعطای درجه به هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی
برگزاری 90 رویداد در دانشگاه تهران به مناسبت جشن 90 سالگی
برای اولین بار اشعه ایکس برآمده از اتم‌ها کشف شد
باتری این ریزسیاه‌چاله فضایی می‌تواند انرژی چند نسل یک خانواده را تامین کند
کارخانه جدید ایلان ماسک در هند افتتاح می‌شود
بن سلمان از ساخت پروژه بلندپروازانه‌اش منصرف شد
جاسوس همه‌فن حریف اوکراینی‌ها که در جنگ با روسیه به کمک‌شان می‌آید
خسرویان: هیچ رشته‌ای بدون پیوست شغلی در دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای راه‌اندازی نمی‌شود
هشدار پلیس فتا نسبت به کلاهبرداری به بهانه فروش سوالات کنکور
اعلام نتایج آزمون استخدامی آموزش و پرورش به‌زودی
دانشگاه شریف به‌دنبال راه‌اندازی انستیتو از دانشگاه سازمان ملل است
پیشتازی ۲۶ درصدی داوطلبان زن در نوبت اول کنکور
تقویت همکاری انجمن‌های علمی با کمیته تحقیقات دانشجویی
علت فیلتر دسکورد اعلام شد
سنگی که طلا نیست اما بسیار گران قیمت است+عکس
بن سلمان از ساخت پروژه بلندپروازانه‌اش منصرف شد
نمونه ایرانی پدافند ضدهوایی که مشابه روسی است+عکس
سیاره بیگانه بنفش رنگ میزبان بیگانگان فضایی
رونمایی از سریع‌ترین مرسدس بنز AMG+عکس
یک صفحه جدید به واتساپ اضافه می‌شود+عکس
رفع مشکل بزرگ آیفون که سال ها ذهن کاربران را مشغول کرده بود+عکس
قدرتمندترین پهپاد ایرانی که در اوکراین معروف شده+عکس
ناسا برای بازگشت از سیاره سرخ دست به دامن ایلان ماسک شد
گوشی جدید وان پلاس با دوربین تله فوتو و ماکرو معرفی می‌شود+عکس
اخراج کارگران تسلا و پرداخت پاداش هنگفت به ایلان ماسک
باتری این ریزسیاه‌چاله فضایی می‌تواند انرژی چند نسل یک خانواده را تامین کند
علت فیلتر دسکورد اعلام شد
برای اولین بار اشعه ایکس برآمده از اتم‌ها کشف شد
چین جنگنده‌های رادارگریز F۲۲ آمریکا را فلج کرد+عکس
پدافند ضدهوایی ایران که شبیه اس ۳۰۰ روسیه است+عکس
جاسوس همه‌فن حریف اوکراینی‌ها که در جنگ با روسیه به کمک‌شان می‌آید
رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران استعفاء کرد
سریع ترین موشک‌های مافوق صوت در سال ۲۰۲۴ معرفی شدند+عکس
نتایج اولیه آزمون استخدامی آموزش و پرورش اعلام شد
مرحله غیرمتمرکز المپیاد علمی دانشجویی ۳۱ فروردین برگزار می‌شود
چرا سوئد در یک قدیمی ساخت بمب اتم منصرف شد؟
تعیین ظرفیت ۶۰۰ نفری در دوره فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳
کشف یک سیاه چاله عظیم در نزدیکی زمین
رونمایی شریک قبلی ایران خودروی از خودروی عجیب آفرودی‌اش+عکس
کارکرد عجیب مایع ظرف شویی در هواپیمای بوئینگ
مشکل بزرگ ناسا در مریخ که فعلا حل نشدنی است
تشریح اقدامات حفاظتی سازمان سنجش در نوبت اول کنکور ۱۴۰۳
فردا؛ آخرین مهلت ثبت‌نام آزمون‌های ورودی مدارس سمپاد و نمونه دولتی
انتشار مقاله استاد دانشگاه شریف در معتبرترین مجله انجمن فیزیک آمریکا
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.