به گزارش ثریا حوزه‌های علمیه به عنوان مراکز کلیدی آموزش و پژوهش در جهان اسلام، مسئولیت خطیر حفظ، ترویج و توسعه معارف غنی اسلامی را بر عهده دارند. نقش این نهادها و فقه در احیای تمدن اسلامی انکارناپذیر است و می‌توانند با پاسخگویی به نیازهای زمانه، نقشی محوری ایفا کنند.
در دنیای پرتلاطم امروز، نیاز به نهادهایی که مستقیماً به مسائل دینی و اجتماعی بپردازند، بیش از همیشه احساس می‌شود. حوزه‌های علمیه با ظرفیت منحصر به فرد خود، بهترین گزینه برای پاسخ به این نیازها و کمک به احیای تمدن اسلامی از طریق حفظ معارف، وحدت‌بخشی، تربیت علما و تأثیرگذاری بر جامعه هستند.
فقاهت پویا: فراتر از احکام فردی
مقاله پیش رو، بازخوانی «نقش فقاهت پویا در معماری تمدن نوین» به قلم علی صالحی است که به این پرسش اساسی می‌پردازد: آیا میراث فقهی اسلام توان پاسخ به نیازهای پیچیده امروز را دارد؟ چگونه می‌توان فقاهت را از ایستایی رهانید و به عنصری فعال و خلاق بدل کرد؟ و نقش فقاهت پویا در ساختن تمدن نوین اسلامی چیست؟
فقاهت پویا صرفاً تنظیم‌گر احکام فردی نیست، بلکه رسالت ارائه الگویی جامع برای نظام‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را نیز دارد. فقیه در این نگاه، نه تنها حافظ احکام، بلکه راهبر امت اسلامی است که با درک عمیق شریعت و آگاهی از زمانه، مسیر سعادت را روشن می‌سازد؛ امری که نیازمند نوآوری در اندیشه است.
ویژگی‌های کلیدی فقیه تمدن‌ساز
فقیهی که در عرصه تمدن‌سازی اسلامی نقش‌آفرین باشد، باید چهار ویژگی ممتاز را دارا باشد:
۱. ژرف‌اندیشی: تسلط عمیق بر معارف اسلامی و علوم مرتبط، فقیه را از سطحی‌نگری مصون می‌دارد. این تعمق، همانگونه که رهبر انقلاب تأکید دارند، لازمه تحول در علوم انسانی و نقش‌آفرینی در تراز تمدن نوین اسلامی است.
۲. آگاهی از زمانه: شناخت دقیق نیازهای انسان معاصر و چالش‌های روز، امکان ارائه راه‌حل‌های فقهی کارآمد را فراهم می‌کند. به بیان امام صادق (ع)، "العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس"؛ یعنی آگاهی از زمان، مانع غافلگیری و سردرگمی در برابر مسائل پیچیده می‌شود.
۳. عدالت‌مداری: عدالت در تمام ابعاد وجودی فقیه، او را به الگویی قابل اعتماد بدل می‌کند. این ویژگی تضمین می‌کند که نظرات او بر پایه انصاف و تقوا بوده و به نفع جامعه اسلامی است. تحقق ارزش‌های دینی بدون عدالت‌محوری ممکن نیست.
۴. کفایت و کاردانی: توانایی رهبری و مدیریت جامعه با برنامه‌ریزی دقیق، لازمه هدایت امت به سوی تعالی است. همانطور که در سیره نبوی آمده، صرفاً خوب بودن برای مدیریت کافی نیست و کاردانی شرط اصلی پذیرش مسئولیت در نظام اسلامی است.
الزامات دستیابی به فقاهت پویا
برای تحقق فقاهت پویا و نقش‌آفرینی در تمدن نوین اسلامی، سه الزام کلیدی وجود دارد:
۱. اجتهاد نوین: نیازمند اجتهادی هستیم که با سرعت تحولات، به‌ویژه در عرصه‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و متاورس، همگام باشد؛ اجتهادی اصیل اما نوآور. حوزه‌های علمیه باید با تربیت مجتهدان تمدن‌ساز، این رسالت را به انجام رسانند.
۲. نهضت تبلیغ: فقیه برای تمدن‌سازی نیازمند شناخت مخاطب و صحنه تبلیغات جهانی است. تبلیغ صحیح، آنگونه که رهبر انقلاب فرموده‌اند، راه تحقق دین در میان توده‌هاست. رویکرد تهاجمی در تبیین روایت صحیح و به چالش کشیدن مبانی فکری دشمن، ضروری است.
۳. نهضت تخصص: حرکت به سوی تبحرگرایی و تخصصی شدن علوم حوزوی، راه رهایی از تحجر است. فقها باید در زمینه‌های مختلف فقهی و دینی متخصص شوند و با هم‌افزایی و بهره‌گیری از دستاوردهای بشری و ظرفیت سایر مذاهب، به حل مسائل بپردازند و متخصصانی چون هشام‌ها و زراره‌ها تربیت کنند.
سخن پایانی
فقاهت، میراثی زنده است که با نوآوری در اندیشه و رویکرد، می‌تواند از رکود رها شده و به پیشران تمدن نوین اسلامی بدل شود. فقاهت پویا با ارائه راهکارهای متناسب با زمان، نقشی کلیدی در نظام‌سازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی دارد. فقها و حوزه‌های علمیه به عنوان ارکان این مسیر، باید با عزمی راسخ گام بردارند.
چیدن میوه همسایه روی دیوار ملک ما حلال است؟ حکم شرعی را بدانید
عشق، تفاهم یا مأموریت نجات؛ کدام مسیر به زندگی مشترک پایدار می‌رسد؟
آغاز همکاری ایران و روسیه در انرژی؛ دانشگاه آزاد پیشگام
معاون اول رئیس جمهور: موفقیت دولت به دانشگاهیان گره خورده است
چرا نمازهایمان بی‌اثر است؟ پاسخ آیت‌الله مجتهدی
حکم شرعی ضبط صدا بدون اجازه و پنهانی از نظر رهبر انقلاب
جذب هیات علمی دانشگاه شیراز شتاب می‌گیرد
آزمون ارتقاء دستیاران: تغییرات و جزئیات مهم اعلام شد
چرا فردوسی بزرگ خدای سخن نام گرفت؟
راز آرامش خانوادگی و اخلاق نیکو در کلام نبوی
آیت الله فیض الاسلام؛ عالمی که نهج البلاغه را همه‌فهم کرد
کتاب نارنجی و نگرانی برای نسل گمشده در ترندها
توصیه حیاتی علامه طباطبایی: مراقبه مستمر، کلید پیشرفت در سیر و سلوک
بازدید رئیس‌جمهور از سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
ارتحال حجت الاسلام فاطمی نیا؛ ضایعه‌ای برای فرهنگ و اخلاق اسلامی
کشف اسرار منطق صدرایی در نشست علمی تهران
تقدیر از ستارگان قرآنی زندگی با آیه‌ها | امروز در پخش زنده ببینید
هشدار به دانشگاه‌ها: سلامت روان دستیاران پزشکی در اولویت ملی
هشدار استاد فلسفه: آسیب شناسی تفکر و ضرورت حیاتی پایبندی به برهان
۸۰ فضیلت امام علی (ع) در «قبله کعبه زاد» حجت الاسلام کاشانی
کشف جانوری ۵۰۰ میلیون‌ساله/ هیولای دریایی سه‌چشم با بدن خاردار
وقتی یک غول ۱۵۰۰ اسب بخاری دل دریاچه نمکی را لرزاند / کامیونی که برای مسابقه ساخته شد، نه برای حمل بار
رویای پرواز از روی ترافیک چقدر واقعی است؟ /با ایر کار خودروی پرنده جدید آشنا شوید
ارائه ندادن کارت ورود به جلسه دانش‌آموزان با هر عنوان ممنوع است
مدارس سنگی و کانکسی مستقل کرمان تا مهر حذف می‌شوند
۴ درصد دانش‌آموزان کشور هنرستانی هستند
مدل جدید ChatGPT در اختیار همه کاربران اشتراکی قرار می‌گیرد
ساخت ابزار همراه و کم‌هزینه برای تشخیص آرسنیک در آب
هوش مصنوعی مولد؛ تیغ دولبه در محیط کار
فراخوان وزیر بهداشت برای ساخت خوابگاه دانشجویی
ایران و چین: جهش در همکاری‌های علمی و فناوری
تغییر بزرگ: منع پذیرش دانشجوی مهاجر پزشکی در ایران
ساخت بینی الکترونیکی برای تجزیه و تحلیل دقیق انواع رایحه
سازمان ملی هوش مصنوعی فعلاً کنار گذاشته شد
رئیس جمهوری نگاه ویژه‌ای به مقطع ابتدایی دارد
۸۵ هزار نیروی جدید وارد آموزش و پرورش می‌شوند
دانش‌آموزان سفیر صرفه‌جویی در مصرف آب و برق می‌شوند
موفقیت تیم دانش‌آموزی ایران در المپیاد فیزیک آسیایی ۲۰۲۵ عربستان
مصائب تغییر ساعات کاری مدارس در روزهای آخر سال تحصیلی
افزایش یخ‌های قطب جنوب با وجود گرمایش جهانی!
طراحی و توسعه قرائت‌گر الکتروشیمیایی پرتابل در مازندران
طرح ملی هوش مصنوعی در مجلس به تصویب رسید/مجلس از طرح‌های هوش مصنوعی حمایت می کند
راه‌اندازی یک صندوق هوش مصنوعی ۱۰۰ میلیون دلاری در عربستان
گواهی کشف معادن کشور تنها دو درصد ذخایر درون زمین را شامل می‌شود
ابداع اولین ربات چاپگر ۳ بعدی پوست
فوران آتشین خورشید را تماشا کنید
اینترنت 5G برای انسان خطرناک نیست
راز حفظ نعمت‌ها: هشدار امام علی (ع) درباره کم‌شکری
چگونه جان خود را به بهشت بفروشیم؟
امضای ۷ سند همکاری در اجلاس وزرای علوم سازمان همکاری‌های شانگهای
مصائب تغییر ساعات کاری مدارس در روزهای آخر سال تحصیلی
پایش سلامت جامعه با گجت‌های هوشمند امکانپذیر شده است
بمبی که دانشمندان خودشان از ساخت آن وحشت کردند!
انباشت ۱۲ هزار بمب اتم در ۹ کشور
محصول جدید سایپا در آستانه ورود به بازار
کشف یک آسیب‌پذیری خطرناک در خودروی نیسان
گامی نوآورانه برای تحول در بازار پمپ و تاسیسات مکانیکی کشور
پنل‌های خورشیدی در وزارت ارتباطات نصب شد
رویان ۲ ماه پس از آتش‌سوزی؛ چرا کسی سلول به سلول پژوهشگاه را نساخت؟
دیجیتال‌سازی میادین نفتی کشور با قرارداد ۷۰۰ میلیون یورویی
تاکسی‌های روباتیک چینی به خیابان‌های اروپا می‌رود
روباتی که بدون مغز راه می‌رود
یک آزمایش، راز آلزایمر را فاش کرد
بخشی از تعلیم و تربیت باید به آموزش مهارتهای خودمراقبتی و فرهنگ خانواده اختصاص یابد
حاجی‌بابایی: دولت در تغییر ساعت مدارس تجدیدنظر کند
امکان بهره‌مندی رایگان هنرستان‌ها از ظرفیت مراکز فنی و حرفه‌ای
ضرورت بهره‌مندی از ابزارهای هوش مصنوعی برای بهبود نظام آموزشی
گلایه از ارقام حاشیه‌ساز شهریه مدارس و ایجاد نگرانی در مردم/ افزایش درصدی شهریه‌ها را اجرا نمی‌کنیم
لزوم شناسایی دانش آموزان در شرایط بحرانی؛ مدیران مدارس با جدیت ورود کنند
نشستن بیش از حد، مغز را کوچک می‌کند!
کاوشگر ناسا یک عکس شبح‌وار را از مریخ گرفت
اپل می‌خواهد مردم دستگاه‌هایش را با فکر خود کنترل کنند
آیا به سنوات کارمندان خمس تعلق می‌گیرد؟
۶۰۰۰ نفر از کارمندان مایکروسافت اخراج می‌شوند
گوگل قصد دارد یک رقیب برای پینترست معرفی کند
آیا قطع دستگاه از بیمار مرگ مغزی جایز است؟ پاسخ رهبری
سیره اهل بیت (ع): رحمت حتی با دشمنان سرسخت
وقتی کودک مهر نماز را بر می‌دارد، چه کنیم؟
نماز صبح: بیدار کردن خانواده واجب است؟ پاسخ رهبری
جشنواره رویش: کانون‌ها، موتور محرک خلاقیت دانشگاه
پاک شدن از گناه مثل روز اول! با انجام این کار
تصویر/ ویرانه‌های خانه امام رضا(ع) در مرو ترکمنستان
نماز صبح: بیدار کردن خانواده واجب است؟ پاسخ رهبری
راز وعده ۴۰۰ عبای اهدایی امام زمان (عج) برای طلاب قم
فتوای رهبری: مال پیدا شده کم‌ارزش را برای خودمان برداریم؟
تصویر/ مسجدالنبی(ص) از نمایی که تا به حال ندیده‌اید
معاینه نامحرم: حکم دهان چیست؟ استفتاء رهبری
وقتی کودک مهر نماز را بر می‌دارد، چه کنیم؟
امام رضا (ع) به استقبال این قصاب آمد
راز افزایش نعمت از دیدگاه امام علی(ع) این کار ساده است
آیت الله جوادی آملی: گرامی ترین مرگ کدام است؟
تصویر/ راز و نیاز یک مرد در حرم پیامبر خوبی‌ها
حکم شرعی موتورسواری بانوان: نظر مراجع چیست؟
ارتحال حجت الاسلام فاطمی نیا؛ ضایعه‌ای برای فرهنگ و اخلاق اسلامی
تصویری دیده نشده از ضریح مطهر امام رضا (ع) در این روزها
آیا قطع دستگاه از بیمار مرگ مغزی جایز است؟ پاسخ رهبری
بازگشت پیکر شهید علی‌زکایی پس از ۳۶ سال + جزئیات مراسم
با ارث و بدهی میت چه کنیم؟ پاسخ مهم آیت الله خامنه‌ای
فتوای رهبری: با مانده پول وصیت چه کنیم؟
راز حفظ نعمت‌ها: هشدار امام علی (ع) درباره کم‌شکری
۸ راهکار معنوی برای افزایش طول عمر
شفا در حرام؟ روایات تکان‌دهنده ائمه
چگونه جان خود را به بهشت بفروشیم؟
کتابی که دختران نوجوان را عاشق یادگیری احکام می‌کند
آیا به سنوات کارمندان خمس تعلق می‌گیرد؟
چرا نمازهایمان بی‌اثر است؟ پاسخ آیت‌الله مجتهدی
علی(ع) نفس من است! | پاسخ شگفت‌انگیز پیامبر(ص)
تصویر/ دیدار آیت الله جوادی آملی با آیت الله العظمی سیستانی در نجف
تصویر/ امامزاده داود هنجن با بنایی متعلق به دوران قاجار
چیدن میوه همسایه روی دیوار ملک ما حلال است؟ حکم شرعی را بدانید
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.