به گزارش ثریا در دنیای پرآشوب امروز، جبهه مقاومت به عنوان نماد ایستادگی در برابر ظلم و استکبار جهانی، نیازمند حمایت‌های مادی و معنوی است.

رهبر فرزانه انقلاب با تأکید بر خواندن دعای توسل، به ما یادآوری می‌کنند که پیروزی تنها با توکل بر خداوند و توسل به اهل‌بیت (ع) ممکن است. دعای توسل، پیوندی ناگسستنی با خاندان پیامبر (ص) ایجاد می‌کند و از آن‌ها مدد می‌طلبد تا نور حق همیشه بر باطل پیروز شود.

رهبر حکیم انقلاب با تأکید بر اهمیت دعای توسل، بارها بر این نکته تأمل کرده‌اند که پیروزی حقیقی تنها در سایه توکل بر خداوند و توسل به اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) محقق می‌شود. برای بررسی این موضوع، با حجت‌الاسلام والمسلمین رسول ملکیان اصفهانی، کارشناس مسائل دینی و پژوهشگر قرآن، به گفت‌وگو نشستیم که تقدیم نگاه شما مخاطبان فرهیخته خواهد شد:

* ضمن تشکر صمیمانه از شما بابت فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسمی حوزه‌های علمیه قرار دادید بفرمایید: دعای توسل چه جایگاهی در آموزه‌های اهل‌بیت(ع) دارد؟ آیا روایات خاصی درباره فضیلت آن وارد شده است؟

دعای توسل در آموزه‌های اهل‌بیت(علیهم‌السلام) جایگاهی ویژه و ریشه‌دار دارد و به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تقرب به خداوند و برآورده شدن حاجات شناخته می‌شود. این دعای ارزشمند بر اساس روایات متعدد و سیره معصومین(ع) به عنوان یک وسیله معنوی برای ارتباط با خداوند از طریق اهل‌بیت(ع) تأکید شده است.

قرآن کریم در آیه ۳۵ سوره مائده به صراحت می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ» "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا پروا کنید و وسیله‌ای برای تقرب به او بجویید." این آیه شریفه به روشنی بر لزوم توسل به اولیای الهی تأکید دارد. اهل بیت(ع) نیز در روایات متعددی بر این موضوع تأکید کرده‌اند.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: «ما همان ریسمان محکم الهی هستیم که خداوند به چنگ زدن به آن فرمان داده است.» همچنین امام رضا(ع) فرمودند: هرگاه با مشکلی مواجه شدید، از ما یاری بجویید.

پیامبر اکرم(ص) در موارد متعدد بر اهمیت توسل تأکید فرمودند. ایشان می‌فرمایند: وسیله مقامی نزد خداست که بالاتر از آن مقامی وجود ندارد. ائمه اطهار(ع) نیز در دعاهای خود همواره از این روش استفاده می‌کردند. دعای عرفه امام حسین(ع) و دعای توسل که از ائمه معصومین(ع) به ما رسیده، نمونه‌های بارزی از این سیره نورانی است.

این دعای شریف با محوریت چهارده معصوم(ع) تنظیم شده و چندین آموزه اساسی را در بر دارد:

نخست مقام شفاعت اهل بیت(ع) به عنوان واسطه‌های فیض الهی، دوم تأکید بر محبت به خاندان رسالت به عنوان راهی برای تقرب به خدا، و سوم اثبات ولایت تکوینی اهل بیت(ع) و توانایی آنان در تأثیرگذاری بر عالم هستی است.

دعای توسل دارای برکات فراوانی است که بزرگان دین بر آن تأکید کرده‌اند.

علامه مجلسی می‌فرمایند: هرگاه این دعا را خوانده‌ام، به سرعت مستجاب شده است.

آیت‌الله شاه‌آبادی این دعا را کلید گشایش تمام مشکلات می‌دانستند.

همچنین خواندن مداوم این دعا موجب آرامش قلب و تقویت ایمان می‌شود.

اگرچه این دعا در هر زمانی قابل قرائت است، اما شب‌های چهارشنبه در مساجد به صورت جمعی پس از نماز مغرب و عشا زمان مناسبی برای خواندن آن است. نیت خالص و توجه قلبی از شرایط مهم استجابت این دعاست.

باید گفت دعای توسل تجلی‌گاه مفاهیم ناب توحید، شفاعت و ولایت است و همان‌گونه که امام سجاد(ع) فرمودند: «من هیچ وسیله‌ای به سوی تو ندارم جز محمد و آل محمد.»این دعا راهی مطمئن برای رسیدن به قرب الهی و حل مشکلات مادی و معنوی است که از سوی اهل بیت(ع) به ما هدیه شده و نشانه‌ای از محبت بی‌کران آن بزرگواران به امت اسلامی می‌باشد.

* چرا رهبر انقلاب در کنار سوره فتح و دعای ۱۴ صحیفه سجادیه، بر دعای توسل نیز تأکید کرده‌اند؟

در میان توصیه‌های معنوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به مردم و جبهه مقاومت، سه عنصر برجسته به چشم می‌خورد: سوره فتح، دعای پانزدهم صحیفه سجادیه و دعای توسل. این انتخاب حکیمانه، نگاهی ژرف به ابعاد مختلف مکتب مقاومت دارد.

سوره فتح به عنوان سوره‌الفتح، نماد وعده الهی به پیروزی مؤمنان است. وقتی رهبر انقلاب بر تلاوت این سوره تأکید می‌کنند، در حقیقت روحیه جهادی رزمندگان را تقویت کرده و آنان را به نصرت الهی امیدوار می‌سازند. این سوره در شرایط کنونی، کارکرد روان‌شناسی مقاومت دارد و به رزمندگان یادآوری می‌کند که پیروزی نهایی از آنِ مؤمنان است.

اما دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، از عمیق‌ترین و پرمعناترین دعاهای امام سجاد(ع) است که به عنوان نسخه‌ای شفابخش برای دردهای جسمی و روحی به شمار می‌رود. این دعای نورانی که در هنگام بیماری‌ها و سختی‌ها خوانده می‌شود، دریایی از معارف الهی را در خود جای داده است.

امام سجاد(ع) در این دعا به زیبایی به شکرگزاری هم در زمان سلامت و هم در دوران بیماری می‌پردازند. ایشان با بیان این که «نمیدانم کدام یک از این دو حال برای شکرگزاری سزاوارتر است»، به ما می‌آموزند که سلامت فرصتی برای بهره‌برداری از نعمت‌های الهی است، و بیماری نیز زمینه‌ای برای پاکسازی گناهان و بازگشت به سوی خداست. این نگاه متوازن به زندگی، درس بزرگی برای همه مؤمنان است.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این دعا، نگاه فلسفی آن به بیماری است. امام سجاد(ع) بیماری را نه به عنوان یک مصیبت محض، بلکه به عنوان نعمتی الهی معرفی می‌کنند که فواید متعددی دارد چون: تخفیف گناهان و سبک شدن بار معاصی، تزکیه نفس و پالایش درونی، هشداری برای توبه و بازگشت به خدا، یادآوری نعمت‌های الهی و شکرگزاری

این دعا مدرسه‌ای برای تربیت نفس است و به ما می‌آموزد که چگونه در همه حالات زندگی ، چه در رفاه و چه در سختی، به یاد خدا باشیم. امام سجاد(ع) با این دعا نشان می‌دهند که هر وضعیتی می‌تواند وسیله‌ای برای تقرب به خداوند باشد. این نگاه مثبت به مشکلات، الگویی کامل برای زندگی مؤمنانه است.

اما دعای توسل، پیوند ناگسستنی مقاومت با مکتب اهل بیت(ع) را نمایان می‌سازد. این دعا از چند منظر حائز اهمیت است:

از نگاه اعتقادی، دعای توسل رابطه مقاومت با امامت و ولایت را مستحکم می‌کند. در بعد سیاسی-اجتماعی، هویت شیعی جبهه مقاومت را تقویت کرده و انسجام درونی نیروها را افزایش می‌دهد. از منظر روان‌شناختی نیز این دعا به رزمندگان اعتماد به نفس معنوی می‌بخشد و صبر و استقامت آنان را در شرایط سخت افزایش می‌دهد.

این سه‌گانه در واقع مکمل یکدیگرند: سوره فتح بعد نظامی و استراتژیک مقاومت را تقویت می‌کند، دعای صحیفه چارچوب برخورد با بلاها و سختی‌ها و مریضی‌ها را مشخص می‌سازد و دعای توسل پشتوانه معنوی و ولایی آن را تأمین می‌کند.

* آیا دعای توسل فقط یک درخواست فردی برای حاجات است یا می‌تواند کارکرد اجتماعی و سیاسی نیز داشته باشد؟

دعای توسل که از ادعیه مهم شیعیان محسوب می‌شود، هرگز محدود به درخواست‌های فردی و حاجات شخصی نیست، بلکه ظرفیت بالایی برای تأثیرگذاری اجتماعی و سیاسی دارد. این دعا در حقیقت پلی است میان فرد و جامعه، و پلی میان عبادت و مسئولیت اجتماعی است.

در نگاه اول، دعای توسل به عنوان وسیله‌ای برای تقرب به خداوند از طریق اهل بیت(ع) شناخته می‌شود. اما با تأمل بیشتر در مضامین این دعا و سیره ائمه اطهار(ع)، به ابعاد اجتماعی و سیاسی عمیقی دست می‌یابیم. امامان معصوم(ع) همواره بر این نکته تأکید داشتند که دعا و عبادت باید انسان را به سمت مسئولیت‌پذیری اجتماعی سوق دهد.

از منظر اجتماعی، دعای توسل می‌تواند به عنوان عاملی برای انسجام بخشی جامعه عمل کند. وقتی گروهی از مؤمنان گرد هم می‌آیند و با زبان واحد به درگاه الهی تضرع می‌کنند، این همدلی و همزبانی می‌تواند پایه‌های وحدت اجتماعی را تقویت کند. همچنین، محتوای این دعا که بر محور محبت به اهل بیت(ع) استوار است، می‌تواند عاملی برای کاهش اختلافات و افزایش همبستگی اجتماعی باشد.

در بعد سیاسی، دعای توسل ظرفیت بالایی برای مقاومت در برابر ظلم و استکبار دارد. تاریخ نشان داده است که در دوران مبارزات انقلابی ایران، این دعا به عنوان نمادی از مقاومت و پایمردی در برابر نظام طاغوت مطرح بود. تأکید رهبران انقلاب اسلامی بر قرائت جمعی این دعا، نشان‌دهنده کارکرد سیاسی آن در تقویت روحیه انقلابی و مقاومت مردم است.

در واقع، دعای توسل با ایجاد پیوند میان فرد و جامعه، میان عبادت و مسئولیت اجتماعی، الگویی کامل از یک انسان متعهد و مسئول را ترسیم می‌کند. انسانی که هم به فکر آخرت خود است و هم دغدغه جامعه اسلامی را دارد، هم به دنبال قرب الهی است و هم برای استقرار عدالت اجتماعی می‌کوشد.

بنابراین، دعای توسل را باید فراتر از یک دعای فردی دید. این دعا می‌تواند به عنوان محرکی برای تحولات اجتماعی و سیاسی عمل کند، مشروط بر اینکه با بینش صحیح و نگاهی جامعه‌نگر خوانده شود. همان‌گونه که اهل بیت(ع) به ما آموختند، عبادت واقعی آن است که انسان را به سمت اصلاح خود و جامعه سوق دهد.

در واقع و حقیقت، دعای توسل توجه به سیره عبادی و فردی و جمعی و اجتماعی و سیاسی اهل بیت نیز است.

شرایط ویژه‌ای که دعای توسل در آن توصیه شده است چیست؟ (مثلاً در شرایط بحرانی، برای وحدت و...)

دعای توسل به عنوان یکی از ادعیه کلیدی در مکتب اهل‌بیت(ع)، در هر شرایط مختلفی توصیه شده است ولی می‌توان آنها را در چهار حوزه اصلی دسته‌بندی کرد:

شرایط فردی و شخصی

در بیماری‌های صعب‌العلاج و مشکلات جسمی سخت، هنگام گرفتاری‌های مالی و معیشتی، برای رفع مشکلات خانوادگی مانند تأخیر در ازدواج یا ناباروری، در اضطراب‌ها و دغدغه‌های روحی و افسردگی‌ها، هنگام توفیق طلبیدن برای عبادات و تقویت رابطه با خدا خواندن این دعا موثر است

شرایط اجتماعی و جمعی

در بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و قحطی ، هنگام شیوع بیماری‌های فراگیر و اپیدمی‌ها، برای رفع اختلافات اجتماعی و ایجاد وحدت ،در کمک به مظلومان جهان اسلام مانند مردم فلسطین و یمن خواندن این دعا مؤثر است.

شرایط سیاسی و انقلابی

در جنگ و دفاع مقدس به عنوان پشتوانه معنوی رزمندگان

،هنگام تهدیدات نظامی و تحریم‌های دشمنان، برای تقویت جبهه مقاومت در برابر استکبار جهانی، در مناسبت‌های انقلابی و سیاسی مهم

شرایط معنوی و عبادی

شب‌های چهارشنبه به صورت جمعی در مساجد و حسینیه‌ها ، در ایام فاطمیه و محرم برای پیوند مبارزه با مکتب شهادت ، در زیارت‌ها و مناسبت‌های مذهبی ویژه ،برای تقویت روحیه انتظار فرج در دوران غیبت

و در پایان توصیه می‌شود این دعا هم در خانه و منزل شخصی و هم در مساجد و اماکن مقدس و زیارتگاه ها خوانده شود.

منبع: حوزه