به گزارش شبکه علمی ثریا، هشتم مردادماه روز بزرگداشت حکیم و فیلسوف الهی، سهروردی ایرانی است. وی که زاده سهرورد استان زنجان است در حلب سوریه به خاطر فتوای ارتداد عده ای از علمای ظاهربین و جمود مغز به قتل رسید. در یاداشت زیر دکتر بابک عالیخانی، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به بررسی رسائل تعلیمی وی می پردازد.
سهروردی را بهجز کتب مفصل و رسائل تمثیلی مشهور، رسائل تعلیمی گرانقدری است که لطائفی از آنها در این گفتار ارائه میگردد.
الف) پرتونامه
سهروردی در اواخر پرتونامه مینویسد که «نور مفارقات زاید بر ماهیت ایشان نیست، بلکه ایشان نورهای مجردند از مادت، همچنانکه حکیمان نورانی گفتهاند از سر مشاهدت» (مجلد سوم مصنفات، ص 81). در کتاب سرچشمههای حکمت اشراق و مفهومهای بنیادین آن میخوانیم: «چنین به نظر میرسد که در این عبارت، شیخ نور را به معنای وجود در مقابل ماهیت به کار میبَرَد و بحث زیادتی وجود بر ماهیت را پیش کشیده و از قول حکمای اشراقی تصریح میکند که مفارقات وجود محض و انیت صرفند و ماهیتی ورای هستی ندارند» (چاپ دوم، ص 70).
سهروردی وجود را جزو اعتبارات عقلی برمیشمارد؛ بنابراین در عبارت پرتونامه، مقصود از نور چیز دیگری غیر از وجود است. مقصود این است که مجردات به علم حضوری شهودی، ذات خود را درمییابند و این علم زائد بر ماهیت آنها نیست.
حقیقت این است که اصالت ماهیت شیخ اشراق بهدرستی درک نشده است. ماهیت در نزد سهروردی «مابهالشیء هو هو» است و هویت شیء همان انائیت اوست (انائیت اصطلاح شیخ اشراق است و میتوان لفظ «خودآگاهی» را معادل فارسی آن دانست). انائیت (یا مخفف آن اَنیت) پایة حکمت سهروردی است. انائیت سهروردی نه کوگیتوی دکارت است و نه عبارت از نوعی solipsism به شمار میرود. انائیت سهروردی، سِرّ از اناالحق منصور حلاج برمیآورد. حکمت سهروردی را گونهای ایدئالیسم شرقی میتوان نامید.
سهروردی بارها نوشته است که زمینههای قول به اعتباریت وجود را در آثار مشائیان یافته است. مشائیان متقدم مانند فارابی و ابنسینا گویا به اصالت وجود و اصالت ماهیت هر دو قائل بودهاند، حال آنکه مشائیان متأخر (عمر خیام و ابنسهلان ساوجی) از اعتباریت وجود دم زدهاند. خیام در یکی از رسالات کوتاه خود که به زبان عربی است صریحاً وجود را اعتباری شمرده است. وجود اعتباری نیست، ولی اساس حکمت اشراق که «خودآگاهی» است به قوت خود باقی است.
غالباً پنداشتهاند فیلسوفی که به اصالت وجود قائل نیست، حتماً به اصالت ماهیت به معنی ما «یُقالُ فی جواب ما هو» قائل خواهد بود. این رأی نادرست، به تفسیر غلط حکمت اشراق انجامیده است. به علاوه، از آنجا که از عرفان وحدةالشهودی بایزید و حلاج و خرقانی درک کاملی وجود نداشته، حکمت سهروردی نیز که نردبانی است برای صعود به بام بلند وحدةالشهود، چنانکه سزاوار است فهمیده نشده است.
ب) هیاکلالنور
به نظر میرسد که سهروردی نام رسالة خود را از فقرهای از «حدیث حقیقت» برگرفته باشد. علی(علیهالسلام)و کمیل بن زیاد نخعی که شاگرد معنوی وی بود، سوار بر ناقهای طی طریق میکردند. کمیل سؤال کرد: ما الحقیقة؟ «حقیقت چیست؟» امام(ع) فرمود: ما لک والحقیقة؟ «ترا با حقیقت چه کار است؟» کمیل گفت: اولَستُ صاحبَ سِرِک؟ «آیا من از اصحاب سر تو نیستم؟» امام علی (ع) فرمود: بلی، ولکن یترشح علیک ما یَطفَحُ مِنی. «آری، ولی آنچه از من لبریز میگردد بر تو میتراود». کمیل بار سوم پرسید: اَوَ مثلُک یُخَیبُ سائلاً؟ «آیا شخصی مانند تو (که در کمال مهربانی است) پرسنده را نومید میگردانَد؟» امام(ع) در برابر اصرار کمیل لب به پاسخ گشود و فرمود: الحقیقةُ کَشفُ سُبُحاتِ الجلالِ مِن غَیرِ اشارَةٍ. «حقیقت پرده برداشتن است از انوار جلال، بیهیچ اشاره». کمیل گفت: زدنی بیاناً. «بیشتر بیان فرمایید». امام (ع) فرمود: مَحوُ المَوهومِ مع صَحوِ المعلومِ. «زدودن موهوم همراه با هویدا ساختن معلوم». کمیل گفت: زدنی بیاناً. امام (ع) فرمود: هتکُ الستر لِغَلِبَةِ السر. «به یکسو زدن پرده به جهت غلبة راز» کمیل گفت: زدنی بیاناً. امام (ع) فرمود: جَذبُ الاحدیةِ لِصِفَةِ التوحید. «کشش احدیت به جهت صفت یگانگی». کمیل گفت: زدنی بیاناً. امام (ع) فرمود: نورٌ یَشرُقُ مِن صُبحِ الازلِ فَیَلوحُ علی هَیاکِلِ التوحید آثارُهُ. «نوری است که از صبح ازل میتابد و بر هیاکل توحید آثار آن پدیدار میشود». باز کمیل گفت: زدنی بیاناً. امام(ع) فرمود: اَطفِ السِراجَ فَقَد طَلَعَ الصبح. «چراغ را خاموش کن که صبح طلوع کرد.»
امام (ع) در بیان خود شش مرحلة سلوک راه حق را ذکر فرمود. مقام نخست همان مقام طلب است که کمیل با اصرار خود نشان داد که حائز چنین مقامی است. امام(ع) با احراز این امر، به شش مقام دیگر با الفاظ شگفتانگیز اشاره فرمود. فاعل فعلهای کشف و محو و هتک و جذب در سخن امام (ع)، حضرت احدیت است. مراحل هفتگانه در این حدیث گرامی، با مراحل هفتگانة سلوک در کتاب منطقالطیر عطار وفق عجیبی دارد، مخصوصاً اگر توجه کنیم که مقصود از کَشفُ سُبُحاتِ الجلالِ مِن غَیرِ اشارَةٍ، برطرف شدن پرتوهای جلال است که نگهبان جمال وجه الهی است. و توجه کنیم که هتکُ السترِ لِغَلِبَةِ السر، دال بر جلالت راز است که از سر استغناء هر حجاب و نقابی را میدَرَد. و توجه کنیم که نورٌ یَشرُقُ مِن صُبحِ الازلِ، اشاره است به مقام کمال معنویت که حیرتزاست. عطار منازل راه حق را چنین برشمرده است: طلب، عشق، معرفت، استغناء، توحید، حیرت، فقر و فنا. امام (ع) در سخن پایانی خود اشاره فرمود که گرچه بیان روشنگر است، ولی در پایان راه عرفان، بهجز خاموشی هیچ چیز دیگر در خور نیست.
سهروردی نام رسالة هیاکلالنور را از سخن امام در مقام ششم (نورٌ یَشرُقُ مِن صُبحِ الازلِ فَیَلوحُ علی هَیاکِلِ التوحید آثارُهُ) اقتباس کرده است، چنانکه کتاب تلویحات خود را با این عبارت آغاز کرده است: السبُحات لِجَلالِک اللهم. «خداوندا پرتوها از آنِ جلالِ تُست». برخی از شارحانِ رسالة هیاکلالنور در شرح معنی هیکلهای نور به معابد هفتگانهای که اهل حران (هرمسیان در عالَم اسلامی) ساخته بودند اشاره کردهاند، غافل از اینکه منبع الهام سهروردی را در جای دیگری باید جُست.
ج) الواح عمادی
سهروردی در آغاز این رساله اشاره کرده است که برخی از فیلسوفان متأخر در نوشتههای خود برای آموزش فلسفه به برخی امیران روزگار خود، اصطلاحات فلسفی را با اِغلاق و دشواری هرچه تمامتر به کار بردهاند، بهطوری که آن اُمرا قادر نبودهاند فلسفه را از آن نوشتهها فراگیرند. اشارة سهروردی به ابنسیناست که دانشنامة علائی را برای علاءالدوله کاکویه (امیر آل بویه) به رشتة تحریر درآورد. بهطوری که صاحب کتاب نُزهتنامه علائی آورده است، علاءالدوله از دانشنامه علائی چیزی درنیافت.
سهروردی خود کوشش کرده است که زبان فلسفی را آسان و قابل درک گردانَد. اگر بگوییم آثار مشائی سهروردی در تقریر مقاصد ابنسینا بینظیر است، سخن به گزافه نگفتهایم. معلوم نیست که چرا در آموزش فلسفه مشائی به آثار سهروردی رجوع نمیکنند.
شاید زعم بسیاری این است که نوشتههای شیخ اشراق با توجه به رأی او درباره اصالت ماهیت کماعتبار یا حتی بیاعتبار است. برخی از محققان، آثار همشاگردی سهروردی، یعنی فخر رازی را در فهم مقاصد ابنسینا راهگشا دانستهاند، ولی سهروردی روح فلسفه ابن سینا را هزار مرتبه بهتر از امثال امام فخر درک کرده بوده است.
د) کلمةالتصوف
سهروردی در ابتدای این رساله آورده است که در روز رستاخیز از هر هزار تن، نهصد و نود و نه تن کشتگان تیغ عبارتها و سربریدگان اشارتها هستند. مقصود او این است که جمود بر لفظ و ظاهرپرستی مایه هلاکت شمار بسیاری از آدمیان است.
وی سپس در سخنی به یاد ماندنی مینویسد: الحَقیقةُ شَمسٌ واحِدةٌ لا یتعَدد ُبِتَعَدد ِمَظاهِرها مِن البُروج. المَدینةُ واحدة و الدروب کَثیرة و الطُرُق غیر یَسیرة. «حقیقت، خورشید یگانهای است که به تعدد مظاهر آن در برجهای دوازدهگانه متعدد نمیگردد. شارستان یکی است و دروازههای آن بسیار و راههای منتهی به شارستان پرشمار است». آیا سخن سهروردی بیان روشنی از اندیشه جاویدان خرد نیست؟
ضرورت شناسایی و تعریف فناوری نرم حلال
بورسیه دانشجویان اخراج شده از دانشگاههای آمریکا
انتشارات موزه انقلاب با ۴۷ اثر چاپ اولی به نمایشگاه کتاب میآید
افشای رازهای دوبلین در نمایشگاه کتاب تهران
خواسته اصلی دانشجویان آمریکایی و اروپایی، همبستگی با ملت فلسطین است
عدم استفاده بهینه از منابع موجب کاهش بهرهوری در دانشگاهها میشود
تلاش سیا برای دزدیدن زیردریایی هستهای
پیش بینی دانشمندان درباره مرگ زمین و پایان حیات
سدان ال ۹۰ هم بومی سازی شد+عکس
خودروی شیک خارجی که نوه پژو ۴۰۵ است+عکس
برگزاری آزمون میان دوره پیش کارورزی پزشکی؛ ۱۷ خردادماه
کشف اتفاقی یک شهاب سنگ در لرستان+عکس
دانشگاه تربیت مدرس در میان برترین دانشگاههای ایران در نظام رتبهبندی سکیمگو
تشکیل کارگروهی در وزارت آموزش و پرورش برای عملیاتی کردن فرامین رهبری
شبهات دانشآموزان زیاد اما عمق کمی دارد/ برنامهریزی برای اوقات فراغت تابستان دانشآموزان
نمایشگاه کتاب تهران متعلق به جریان فرهنگ و ادب کشور است
رمان تو خواب میکاییل هستی رونمایی میشود
برگزاری مسابقه رباتیک ورزشی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر
رشتههای پزشکی براساس نیاز کشور و تعداد داوطلبین ساماندهی میشود
کمبود یک هزار عضو هیات علمی در دانشگاه فنی و حرفه ای
اجرای شیوهنامه نظام استاد شاگردی در دانشگاه آزاد اسلامی
جدول زمانبندی نقل و انتقال دانشجویان پزشکی/ آخرین مهلت ثبت نام
برای اولین بار در ایران آزمون بورسیه باهچه شهیر برگزار می شود
آگهی/ خرید بهترین تشک طبی
آزمون میان دوره پیش کارورزی پزشکی ۱۷ خردادماه برگزار میشود
شیوه نامه افزایش حقوق و دستمزد سال ۱۴۰۳ دانشگاه آزاد تشریح شد
۲۴۰ رشته محل دانشگاه آزاد در واحدهای بزرگ ادغام شد
شخصیت قصههای ایرانی بر روی پوستر نمایشگاه کتاب
شرایط دریافت وام دانشجویی چیست؟
افزایش حضور دانشگاههای ایرانی در رتبهبندی آسیایی تایمز ۲۰۲۴
کمبود ۷۰ هزار نیروی پرورشی و مشاور در مدارس
دولت سیزدهم مجدانه بهدنبال ارتقای منزلت و معیشت معلمان است
علوم پایه نیازمند بودجه مناسب است/باید تصمیمات بزرگ گرفته شود
شورای راهبردی دانشکده علوم خانواده درمسیر شکلگیری/برخی شخصیتهای حقوقی عضویت را نپذیرفتند
جذب سرباز امریه در سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف
استقبال کم فرهنگیان از طرح بکارگیری دوباره بازنشستگان/ نرخ حقالتدریسها، علت عدم استقبال
حضور گروههای مردمی در فعالیتهای پرورشی
رایگان بودن مدارس سمپاد برای دانشآموزان ۴ دهک اول/ والدین تخلفات را اطلاع دهند
سرکوب دانشجویان آمریکایی حامی فلسطین با لابی رژیم صهیونیستی صورت میگیرد
نشریات دانشجویی روایتگر جنبشهای دانشجویی در حمایت از غزه باشند
پیام تسلیت رییس دانشگاه تهران در پی درگذشت دانشجوی نخبه
در نشست هماندیشی وزرای ادوار وزارت علوم چه گذشت؟
کسب چهار افتخار علمی بینالمللی توسط عضو پیوسته فرهنگستان علوم
ضرورت مشارکت ذینفعان حوزه علوم انسانی در تدوین سیاستها
ماده واحده «اصلاح ماده 4 آییننامه شورای تخصصی حوزوی»
صدور مجوز اجرای ۲۴دوره کوتاه مدت اشتغالمحور در دانشگاه علمی کاربردی
انتشار کلید اولیه پنجاه و یکمین دوره آزمون دستیاری پزشکی
در چهلوششمین دوره مسابقه ریاضی دانشجویی در سطح کشوری، ۴ دانشجوی دانشگاه کاشان حضور یافتند و از این میان، ۲ نفر موفق به کسب مدال شدند.
درِ دانشگاههای ایران به روی دانشجویان معترض آمریکایی باز شد
موافقت دولت با راهاندازی دانشگاه فرهنگیان در گلپایگان
بیرون کردن دانشجویان فرانسوی توسط پلیس پاریس
مقایسه صحنه اعتراضات دانشجویی در ایران و آمریکا
ژاپن به دنیال اینترنت نسل ششم است
اعلام نتایج اولیه آزمون دستیاری پزشکی در نیمه دوم خرداد
شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر مطابق با سیره امام صادق (ع)
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
اعلام جدیدترین نتایج اعتباربخشی دانشکدههای پزشکی کشور
آمار نهایی انتخاب رشته در آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ اعلام شد
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
سونی برای آدمها کولر همراه ساخت+عکس
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپهای آماتوری هم دیده میشود+عکس
اسپاتیفای یکی از قابلیتهای خود را بیخبر پولی کرد
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
چینیها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
ظاهر عجیب جدیدترین خودروی فراری با یک موتور ۱۲ سیلندر+عکس
دمای عجیب و غریب این سیاره گازی در فضا ثبت شد
۸۰۰۰ هزار سال پیش چگونه انسانهای اولیه به این غار تاریک در فرانسه رفتند
ناسا یک پیام از فضا در نزدیکی زمین دریافت کرد
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش امید و انگیزه دستیاران پزشکی
به تشکلهای دانشجویی گرنت اعطا میشود
۷۵ دانشگاه ایرانی در میان برترینهای آسیا در رتبهبندی تایمز
نشست «سواد بصری در مد و لباس» برگزار میشود
اولین نکوداشت روانشناسان رضوی برگزار می شود
پذیرش دانشجوی دکتری در پژوهشگاهها قانونی است
جزییات برگزاری کنکور مجدد برای داوطلبان سیل زده اعلام شد
بازسازی چهره زن عراقی ۷۵ هزار ساله با اسکن سه بعدی+عکس
سونی برای آدمها کولر همراه ساخت+عکس
دستور ساخت جت ۱۰۰ نفره در ایران صادر شد
نقشه آبی زمین پس از نیم قرن دوباره کشیده شد+عکس
بی ام و وانت اتوماتیک ضدخش تولید کرد+عکس
تلاش سیا برای دزدیدن زیردریایی هستهای
سحابی خوش آب و رنگ کله ماهی در فضا ثبت شد+عکس
زیباترین کهکشان مارپیچی که با تسکوپهای آماتوری هم دیده میشود+عکس
اطلاعات فاش شده درباره پرچمداران ۲۰۲۴ هواوی +عکس
جزئیات هوش مصنوعی آیفون فاش شد
خودروهای ایرانی چشم کرهشمالی را گرفت+عکس
سدان ال ۹۰ هم بومی سازی شد+عکس
پیش بینی دانشمندان درباره مرگ زمین و پایان حیات
کشف اتفاقی یک شهاب سنگ در لرستان+عکس
فشارهای اتحادیه اروپا عملکرد اپل را تغییر داد
ژاپن به دنیال اینترنت نسل ششم است
چینیها از کپی تسلا رونمایی کردند+عکس
جنگنده رادارگریز سوخو ۷۵ روسیه به ایران میآید؟
اسپاتیفای یکی از قابلیتهای خود را بیخبر پولی کرد
۷۵ دانشگاه ایرانی در میان برترینهای آسیا در رتبهبندی تایمز
ظاهر عجیب جدیدترین خودروی فراری با یک موتور ۱۲ سیلندر+عکس
ناسا یک پیام از فضا در نزدیکی زمین دریافت کرد
خودروی جدید که شبیه گربهها ساخته شده است+عکس
۸۰۰۰ هزار سال پیش چگونه انسانهای اولیه به این غار تاریک در فرانسه رفتند
اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش امید و انگیزه دستیاران پزشکی
شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر مطابق با سیره امام صادق (ع)
دمای عجیب و غریب این سیاره گازی در فضا ثبت شد
ثبتنام پشت کنکوریها جهت ترمیم نمره آغاز شد
موافقت با افزایش حقالزحمه ساعت اضافه تدریس معلمان
هدیه ۲ میلیونی وزیر آموزش و پرورش به حساب معلمان واریز شد
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.