به گزارش ثریا یکصد و هشتاد و هفتمین جلسه گروه علمی کلام مجمع عالی حکمت اسلامی با موضوع شفاعت از دیدگاه ابن تیمیه و صدرای شیرازی با ارائه حجت الاسلام سید محمد طباطبایی و با حضور اعضای گروه سه شنبه ۲۱ خرداد برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح میباشد:
عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال: قلت: «من ذاالذی یشفع عنده الا باذنه یعلم ما بین ایدیهم قال» نحن اولیک الشافعون ».[۱]
سوال مسئله: شفاعت چیست و جایگاه او در علم کلام است یا نه؟ اگر هست چه ربطی با سایر علوم دارد؟ و تحریر نزاع بین امامیه مخصوصاً صدرالمتالهین و اهل سنت و وهابیت خصوصاً ابن تیمیه کجاست؟
مهم بودن مسئله شفاعت از این جهت است که از طرفی به بحث توحید بر میگردد و از سوی دیگر به مبحث عدل الهی.
فرق عدل و شفاعت در این است که عدل به معنای معادل و از سنخ تشریع است نه تکوین و فرق آن با شفاعت مصطلح نیز این است که در شفاعت سقوط کیفر به صورت رایگان است ولی در عدل سقوط آن به صورت معاوضه و تبدیل است نه مجانی.
نفی عدل بدین معناست که در آخرت از انسان مجرم و متهم معادل عذاب نظیر مالی که به عنوان فدیه برای دفع عذاب پرداخت میگردد پذیرفته نمیشود بر خلاف دنیا که برخی تکالیف شرعی دارای عدل و معادل است مانند کفاره صید در حال احرام که عدل آن برای شخص عاجز مقداری معین از روزه است که آیه ۹۵ سوره مائده ناظر به آن است.
مفهوم شناسی
بنابر دیدگاه لغویین مثل ابن اثیر [۲]، ابن فارس [۳] و صاحب لسان العرب [۴] ماده «ش ف ع» در برابر «و ت ر» به معنای جفت و در مقابل تک یا وتر است که به معنای پیوست و ضمیمه شدن چیزی به مانند او است.
اما در اصطلاح، مفهوم پیوستن به دیگری برای یاری او یا درخواست از او برای رسیدن به مقصود و گذشت گناهان نیز آمده چه اینکه معنای وساطت در سود رسانی یا آسیب زدایی را در بر دارد.
پس شفیع در شفاعت با تکمیل قابلیت قابل سبب انعطاف فاعل میشود یا با توسل به گسترش فاعلیت فاعل از او درخواست میکند تا با متهم به فضل خود رفتار کند نه با عدل و یا با تقویت عاملی معمول را از محدوده عاملی دیگر مانند عقاب بیرون برد یا عملی اندک را بسیار کند. به تعبیر حضرت امام علی (علیه السلام): «الشفیع جناح الطالب »[۵] یعنی شفیع بسان بالی برای گنهکار است که با آن میتواند پرواز کند.
لفظ شفاعت با مشتقاتش بیش از سی مرتبه در آیات قرآن کریم آمده است چه اینکه در روایات نیز بسیار بحث شفاعت مطرح شده است.
محل نزاع در بحث شفاعت
در قرآن کریم شفاعت گاهی به صورت فقهی و زمانی به صورت کلامی بحث شده است. شفاعت فقهی آن است که فردی در دنیا رابط و واسط بین دو نفر قرار گیرد تا کاری برای مشفوع له انجام دهد خواه کار دفع ضرر باشد یا جلب منفعت ۰
قسم دیگر شفاعت بحث کلامی است که بخش مهم آن در آخرت مطرح است و بحث ما ناظر به این قسم است و جامع آن این است که کاری که موضوع باید و نباید اعتباری قرار نمیگیرد و میتواند تحت عنوان کلامی شفاعت طرح شود؛ مانند فعل خداوند لذا آیات فراوان قرآن کریم و احادیث مستفیض اهل بیت (علیهم السلام) ناظر به این قسم از شفاعت است.
اندیشه اهل سنت و وهابیت
وهابیت بر خلاف مذاهب اسلامی درخواست شفاعت از پیامبر (ص) یا پیشوایان دینی را ناروا میپندارند به باور انها تنها از خدا میتوان خواست که پیامبرش را در حق ما شفیع گرداند یا به او اذن دهد، زیرا درخواست شفاعت از غیر خدا شرک است .[۶]
این اندیشه خلاف صریح قرآن کریم است و اندیشمندانی از اهل سنت وجوب یا جواز شفاعت خواهی (عقلی، نقلی) از رسول گرامی اسلام (ص) را پذیرفتهاند.چنانچه مسلم درجامع، ترمذی در سنن واحدی در الوسیط نظام الدین نیشابوری در تفسیر غریب القرآن و ابوحیان اندلسی در البحر المحیط و طبری در جامع البیان به این بحث پرداختهاند.
از سوی دیگر ابن تیمیه بر خلاف آنچه مشهور است، هرگز منکر شفاعت نیست، بلکه آن را به عنوان یک اصل مسلم اسلامی پذیرفته است. وی پیامبر اسلام (ص) را شفیع خلق و صاحب محمود میداند که همه مردم از اولین تا اخرین نفر به حضرت غبطه میخورند .[۷]
ابن تیمیه در ادامه گفته است بر ما واجب است آنچه را در کتاب و سنت است، بپذیریم و وانچه را در آنها نفی شده نفی کنیم .[۸]
دیدگاه نهایی ابن تیمیه این است که منظور از شفاعت قبول مشفوع الیه است به این معنا که هرگاه خداوند بخواهد فردی را بیامرزد به شفیعی اطاعت کننده اذن میدهد تا او آن فرد را شفاعت کند و خداوند شفاعتش را میپذیرد .[۹]
دیدگاه صدرای شیرازی
شفاعت ضمن اینکه یک واقعیت و حقیقت قرآنی است درواقع چیزی جز این نیست که رحمت و مغفرت و فیض الهی از راه اولیا و بندگان برگزیده به خدا میرسد، مغفرت الهی نیز در روز قیامت توسط آنان به گناهکاران واصل میگردد.
در این زمینه صدرا گفتهاند: شفاعت وساطت است… نور هدایت و وجود از ذات الهی بر جوهر نبوت افاضه میشود و از جوهر نبوت در همه موجوداتی که مناسبات آنها با جوهر نبوت خوب باشد انتشار مییابد .[۱۰]
از منظر صدرا دنیا محل اکتساب است و در آن هم علل ذاتی و هم علل اتفاقی تأثیر دارند اما در نشه اخرت باب اکتساب و تحصیل کمالات به کلی مسدود است.
بر این اساس هر کس در اثر اوصاف و ملکات نفسانی خود به سرنوشت خاصی محکوم شده است. هرگز نمی تواند با علل عرضی و اسباب اتفاقی و اعتباری از آن رهایی یابد و آن سرنوشت را تغییر دهد.
مطلب دیگر در این زمینه این است که هر گونه توسل و شفاعت مقبول شیعه نه از نظام علت و معلول خارج است و نه سلسله علل به غیر خدا ختم میشود. و نه استقلالی برای غیرخدا پذیرفتنی است. در این حوزه هرگز محذور عقلی یا نقلی برای این دو فضیلت متصور نیست زیرا دلیل عقلی با اصول یاد شده معارض است و نه دلیل معتبر نقلی آن را منع میکند.
آنچه از آثار صدرا نظیر اسفار تفسیر قرآن کریم، شرح اصول کافی، مبدا و معاد و دیگر نوشتههای ایشان بدست میآید به این نتیجه می رسیم که:
اولاً، خداوند متعال عادل و حکیم است ظلم و فعل قبیح از او سر نمیزند.
ثانیاً، معصیتهای مؤمن از نظر زمان و مقدار محدود است بر پایه عدالت الهی کیفر آن هم باید محدود باشد و سر انجام نجات یابد بر خلاف کفر که از نظر زمان محدود است اما اندازه آن نامحدود زیرا کفر به جوهری همیشگی تبدیل میشود به همین دلیل کافر در آتش مخلد و عذاب او نامتناهی است.
ثالثاً، مؤمن مرتکب معصیت کبیر بهترین کار خیر که همان ایمان است را همراه دارد که مایه نجات او خواهد شد، زیرا از زشتترین زشتیها کفر پیراسته است.
رابعاً، برهان عقلی فقط برای امکان شفاعت اقامه میشود اعم از امکان ذاتی و وقوعی نه بر اصل وقوع یا ضرورت آن. با دلیل عقلی بر امکان شفاعت هر گونه توهم شرک پیراسته میشود. به طوری که با اعتقاد به شفاعت با توحید منافات ندارد.
خامسا، تفکر جبری پیروان مکتب اشعری هیچ مجالی را برای استقلال و اثر گزاری غیر خدا نمی بیند چون همه مجبورند و استقلال ندارند تا به آنها متوسل شد. از سوی دیگر تفکر تفویضی پیروان مکتب اعتزال نیز سهمی از استقلال را برای غیر خدا در نظر دارد و دیدگاه باطل است. اما امامیه با ادله عقلی و نقلی جبر و تفویض را باطل می دانند و شفاعت را امر مسلمی برای خداوند متعال و پیامبران و اولیا الهی و حتی قرآن کریم معرفی نمودهاند.
منابع:
[۱]. تفسیر عیاشی، ج ا، ص ۱۳۶٫ بحارالانوار، ج ۸، ص ۴۱٫
[۲]. نهایه، ج ۲، ص ۷۱۵٫
[۳]. مقاییس اللغه، ج ۳، ص ۲۰۱٫
[۴]. لسان العرب، ج ۸، ص ۱۸۳٫
[۵]. نهج البلاغه، حکمت ۶۳٫
[۶]. مجموعه فتاوی، ابن تیمیه، ج ۱۴، ص ۴۱۳٫
[۷]. مجموعه فتاوی، توحیدالاولیه، ج ۱، ص ۳۰۶٫
[۸]. همان، ج ۱، ص ۱۲۲٫
[۹]. همان، ج ۱۴، ص ۲۸۵٫
[۱۰]. تفسیر آیت الکرسی، ص ۱۲۴٫
منبع: مهر
مشکل خوابگاههای دانشجویی با بومیگزینی حل میشود
روایت آخرین جمعه نمایشگاه سی و پنجم؛ همهمه بازی و کتا
حضور دانشآموزان بدون کارت امتحان نهایی در جلسه با «شناسنامه»/ امکان دریافت آدرس حوزه از مدرسه
اختصاص شعب ویژه رسیدگی به جرائم حوزه فروش سوالات امتحانات نهایی
آغاز ثبتنام اوقات فراغت دانشآموزان از اول خرداد
اجرای طرحهای هوشمند سازی در صنعت نفت در دستور کار دانشگاه صنعتی امیرکبیر
شرایط و نحوه حذف اضطراری دانشجویان شریف اعلام شد
تاکید بر انجام رویدادهای فرهنگی توسط دانشجویان برای همنسلان خود
مرحله نهایی سی و هشتمین جشنواره قرآن و عترت دانشجویان برگزار شد
رونمایی آمریکا از بزرگترین هواپیمای رادارگریز دنیا+عکس
دانشگاه اصفهان عنوان برگزیده در جشنواره دریچه را کسب کرد
امکان ثبت نام سرویس مدرسه در سامانه سپند از اول خرداد
تمام اطلاعات آیفونها و آیپدها لو رفت
داستانهای طنز کودک و نوجوان پرمخاطب در نمایشگاه کتاب
خانمها در آزمون استخدامی آموزش و پرورش هم گوی سبقت را ربودند
دانشگاههای غیرانتفاعی و چالشهایی که حل نشده باقی مانده است
نتایج اولیه آزمون استخدامی رشتههای دبیری هفته سوم خردادماه اعلام میشود
دانش آموزان نگران دریافت کارت ورود به جلسه آزمونهای نهایی نباشند
اهمیت مدیریت دقیق آزمونهای نهایی خرداد ماه / نقش این آزمونها در کنکور
اعلام برنامههای تابستانی دانشآموزان استثنایی
۴۲۵ میلیارد تومان فروش؛ کارنامه نمایشگاه کتاب تا روز دهم
شاسی بلند کوپهای که شبیه یک خانه است+عکس
شکست مذاکرات دانشجویان معترض با مسئولان دانشگاه ملبورن
پایهگذاری شیوهنامههای تالیف از مهمترین اقدامات جدید دانشگاه فرهنگیان
سرقت ۲۵ دلاری رمز ارز دو برادر در بلاک چین اتریوم
فصلنامه سازمان بسیج اساتید در علوم انسانی رتبه ب را کسب کرد
با برخی دانشجویان با فقدان مهارتهای اجتماعی و ارتباطی مواجهیم
آخرین مهلت اساتید پیام نور برای ثبت نمرات میان ترم اعلام شد
الزام دانشجویان غیرایرانی به گذراندن دروس به زبان انگلیسی و فارسی
آیفون16 پرومکس در باتری و شارژدهی رکوردشکن میشود
خودروهایی که بیشتر از همه در آمریکا سرقت میشوند
منتظر شفقهای قطبی بعدی باشید
خودروی معروف کرهای که برای راحتی سگها ساخته شده+عکس
خبر بد OnePlus برای طرفداران این نوع گوشی
عجیبترین خودروی تویوتا با الهام از کوسه کله چکشی به تهران آمد+عکس
خریداران Xperia ۱ VI سونی منتظر یک تغییر ویژه در صفحه نمایش باشند+عکس
بزرگترین فروچاله زیرآبی دنیا که انتهای آن هرگز مشخص نشد+عکس
اولین پیکاپ خودروی چینی با الهام از خودروی آمریکایی+عکس
خودرویی که نیسان آبی آمریکاییهاست+عکس
جزئیات کیا سورنتو جدید اعلام شد+عکس
ارزانترین سلاح پهپادکُش که ساخت بریتانیا است+عکس
کشف خیره کننده دانشمندان درباره یونها همه را شگفت زده کرد
ارزانترین باتری مادامالعمر دنیا کشف شد+عکس
بزرگترین فروچاله زیرآبی دنیا که باعث انقراض دایناسورها شد+عکس
پشمک کیهانی که از غول منظومه شمسی هم بزرگتر است+عکس
چطور با گوشی خود بفهمیم که ما را ردیابی میکنند؟
مشوقهایی برای اضافه تدریس معلمان در نظر گرفتهایم/تعیین تکلیف داوطلبان آموزگاری تا تیر
آغاز آزمون استخدامی دبیری و هنر آموزی از فردا
معرفی نامزدهای جایزه شعر بهاران
کتاب تازه امین فقیری در نمایشگاه کتاب
اختتامیه رویداد ستفاتک در جهاددانشگاهی اصفهان
روایت کتابها از موسیقی؛ لطف مفخّم تا مضراب
اتمام سنجشسلامت نوآموزان تاپایان اردیبهشت/هنوز۳۰ درصد نوآموزان برای سنجش مراجعه نکردهاند
جزییات برگزاری امتحانات پایان نیم سال دوم پیام نور اعلام شد
آزمون صلاحیت بالینی پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی برگزار شد
ضوابط جدید ارزشیابی مدارک مقاطع داروسازی خارج از کشور اعلام شد
قیمت غذای دانشجویی تا مهرماه افزایشی ندارد
قبل از بحرانی شدن اعتراضات دانشجویی اطلاع رسانی کنید
ایجاد و بازسازی ۱۰۰۰ هنرستان تا پایان برنامه هفتم توسعه
توصیههایی به دانشآموزان برای حضور در آزمونهای نهایی؛ از موارد ممنوعه تا نحوه درج پاسخها
۲۰ درصد سوالات امتحانی دشوار است/ اخذ آزمون مجدد از افراد مشکوک
دانشگاهها برای افزایش بهرهوری به میدان بیایند
جزییات ثبت نام پذیرفته شدگان بدون آزمون رشتههای ارشد اعلام شد
فهرست ۶۷۳ دانشگاه برتر جوان در رتبهبندی تایمز منتشر شد
زمان اعلام نتایج اولیه آزمون کارشناسیارشد دانشگاه معارف اسلامی
قدیمی ترین عینک فروشی تهران
جزئیات پوشش بیمه ای در عینک سازی ها
پاسخ وکیل به آیا قانون تجارت تغییر میکند؟
قنات در سرزمین قنوت و قناعت - استان یزد
تحقق اقتصاد مقاومتی دانش بنیان و مردم پایه توسط اساتید بسیجی
پرداخت حقوق معلمان خرید خدمات و حقالتدریس به روز شد
رونمایی ۱۵ کتاب با موضوع اهلبیت به زبانهای اروپایی و آفریقایی در نمایشگاه کتاب
نسل جوان آمریکایی به حاکمیت معترض است/اعتراضات دانشجویی ادامه خواهد داشت
دانشگاه تهران میزبان اجلاس رؤسای دانشگاهها شد
بدهی آموزش و پرورش به فرهنگیان بابت پاداش پایان خدمت ۱۴۰۲/ معوقاتی که تا اسفند پارسال تسویه شد
مسئولان از پیشرفتهای علمی پشتیبانی کنند
استفاده ۱۳۹هزار دانشجو از بن اعتباری خرید کتاب از نمایشگاه
۴۶ دانشگاه ایران در میان برترین دانشگاه های جوان
پشتپرده برگزاری آزمونهای کشوری ششمیها و نهمیها/ برگزاری آزمون شفاهیفارسی در مقطع ابتدایی
خبر خوش برای متقاضیان رشته پزشکی/ گام بلند دانشگاههای ایران در ارتقای جایگاه جهانی
چطور با گوشی خود بفهمیم که ما را ردیابی میکنند؟
چطور شد که شفق قطبی در ایران دیده شد؟ +عکس
کاسبی عجیب و پرسود چند ایرانی در آمازون+عکس
ارزانترین سلاح پهپادکُش که ساخت بریتانیا است+عکس
به روزرسانی طوفانی واتساپ تغییرات اساسی در ظاهرش ایجاد کرد+عکس
ترفند مخفیانه و زشت اپل در فروش یکی از محصولاتش لو رفت+عکس
اپل برای ساخت و پخش تبلیغات زشتاش عذرخواهی کرد
بزرگترین فروچاله زیرآبی دنیا که باعث انقراض دایناسورها شد+عکس
استور بازی موبایل ایکس باکس در تابستان از راه میرسد
جزئیات کیا سورنتو جدید اعلام شد+عکس
هوش مصنوعی قرار است انسانها را نابود کند؟
تصویر ناسا از شفق قطبی بر فراز لهستان پربازدید شد+عکس
کشف خیره کننده دانشمندان درباره یونها همه را شگفت زده کرد
ارزانترین باتری مادامالعمر دنیا کشف شد+عکس
رونمایی آمریکا از بزرگترین هواپیمای رادارگریز دنیا+عکس
زاکربرگ میخواهد این شبکه معروف خبری را بخرد
اشتباه بیسابقه گوگل سالمندان را سردرگم کرد
نحوه انتخاب موضوعات پایان نامه برای پذیرش دانشجوی استاد محور
شفق قطبی برای اولین بار در ایران هم دیده شد+عکس
آغاز توزیع کارت آزمون استخدامی آموزش و پرورش از امروز
سرقت ۲۵ دلاری رمز ارز دو برادر در بلاک چین اتریوم
ارائه مهلت جدید ثبت نام آزمون دکتری تخصصی داروسازی
آیین بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت آموزش عالی در ایران ۸ خرداد برگزار میشود
دو خبر خوش وزیر علوم برای جامعه دانشگاهی اعلام شد
دانشجویان یونانی شب گذشته در حمایت از فلسطین تظاهرات برپا کردند
مسؤولیت امتحانات نهایی از سال آینده با سازمان ملی سنجش خواهد بود
حضور نمایندگان دانشگاه سن پترزبورگ روسیه در دانشگاه صنعتی شریف
خریداران Xperia ۱ VI سونی منتظر یک تغییر ویژه در صفحه نمایش باشند+عکس
سوپرآلیاژ انقلابی ناسا شروع به کار کرد
آیفون16 پرومکس در باتری و شارژدهی رکوردشکن میشود
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.