کد خبر: 68783
ف
آیا علم‌دینی عبارتی پارادوکسیکال است؟
پارادوکس خواندن علم دینی ریشه در انگاره استقلال و تباین معرفت دینی و علمی دارد که اگر از دریچه تفاوت موضوعی نگاه شود به نوعی از سکولاریسم ختم خواهد شد.

به گزارش ثریا بر پروژه علم دینی که طرح آن بعد از انقلاب اسلامی گسترش بیشتری یافت اشکالات گوناگونی تا کنون وارد شده است. گذشته از آنکه این مجموعه اشکالات دارای ریشه‌های معرفتی بوده و یا اغراض سیاسی-عقیدتی در پشت پرده آن نهان است قصد داریم تا برخی از این اشکالات را در بوته نقد گذاشته و بحث و بررسی کنیم.

پارادوکس بودن علم دینی

یکی از اشکالات مطرح شده بر ایده علم دینی، پارادوکس دانستن آن است بدین معنی که اگر علم دینی؛ علم است، پس دیگر دین نیست و اگر دین است پس دیگر علم نیست؛ از همین رو علم دینی یعنی جمع دو صفت متباین در کنار هم.

پاسخ اجمالی؛ باید میان دین و دینی تفکیک کرد

این نکته که جمع بین دو امر کاملاً متباین اشتباه خواهد بود مسلم است، اما در این اشکال خطایی رخ داده؛ علم دینی، علم است پس دین نیست اما دینی است. در واقع بین دو امر دین و دینی تفاوت فراوانی وجود دارد. بر مبنای عمده اندیشمندان از آنجایی که اجمالاً نوعی استقلال در میان علم و دین وجود دارد؛ طبعاً اگر چیزی علم بود نمی‌تواند دین باشد، اما باز از آنجایی که اجمالاً نوعی از رابطه هم وجود دارد؛ اگر چیزی علم بود می‌تواند متصف به دین؛ یعنی دینی نیز باشد. حال آنکه علت و نحوه این اتصاف چگونه باید باشد در هر نظریه‌ای متفاوت است. در عرصه اندیشه هم این اتصاف ها به صورت فراوان و بدون احساس تناقض مطرح می‌شود. برای مثال فلسفه اسلامی؛ عرفان شرقی، چینی و یا بودایی که از طرفی عرفان و یا فلسفه است اما از طرفی به دلیل بهره‌گیری از فرهنگ محل تولد خود متصف به آئینی گشته و یا حتی در طرف مقابل اگر قرآن کریم نکته‌ای علمی را مطرح می‌نماید ضمن اینکه آن نکته دینی است چراکه قول خداوند جهت هدایت می‌باشد، بلکه به واسطه مطابقت و همراهی با تحقیقات علم؛ علمی نیز دانسته می‌شود و هیچکس از این مسئله احساس پارادوکس بودن نمی‌کند.

پاسخ تفصیلی؛ بررسی پیش فرض‌ها

برای بررسی تفصیلی‌تر این اشکال لازم است بدانیم استقلال و یا تباین میان دین و علم به عنوان پیش فرض در این اشکال وجود دارد. «ایان باربور» مجموعه روابط میان دین و علم را به چهار دسته زیر تقسیم می‌کند:

۱- تعارض: در این سبک از نگاه دین و علم ضمن بهره‌گیری از زبان واقع نما در برخی از مسائل دارای موضوع واحد در نظر گرفته می‌شوند. برای مثال فلسفه هنگام بحث از الهیات موضوعی واحد با دین پیدا می‌کند و یا دین هنگام سخن از نحوه آفرینش انسان؛ آسمان و زمین موضوعی واحد با علم پیدا می‌کند. از طرف دیگر هر دو به دنبال توصیف از واقعیت هستند اما با این شرایط ما شاهد توصیف‌های متفاوت از آن موضوع هستیم. از همین رو عده‌ای در جهان اسلام و جهان غرب قائل به تعارض این دو سبک از معرفت شدند و اقدام به تخطئه یکی از آنها به نفع دیگری کردند.

۲- استقلال: این انگاره که در غرب طرفداران بیشتری دارد یا موضوع دین و علم را کاملاً متفاوت در نظر می‌گیرد و یا بر اساس نظریات چند دهه اخیر، زبان این دو معرفت را متفاوت لحاظ می‌کند. در واقع همانگونه که شیمی و نجوم به علت آنکه دارای دو موضوع کاملاً متفاوت هستند هرگز امکان تعارض با یکدیگر را ندارند دین نیز با علم و عقل همین حالت را داشته و دارای دو موضوع کاملاً متفاوت است که امکان تعارض میان آنها وجود ندارد. این سبک از نگاه هرچند در میان برخی از متفکران مسلمان طرفدار داشته اما عمدتاً در جهان غرب مطرح شده است.

۳- گفتگو یا همکاری: در این سبک از نگاه دین با معارف بشری دارای نوعی ارتباط در موضوع و یا پیش فرض‌ها و … بوده از همین رو هر کدام از این دو سبک از معرفت به یکدیگر خدماتی عرضه می‌کنند. برای مثال دین می‌تواند با طرح برخی موضوعات مسائل جدید را پیش رو علم و فلسفه قرار دهد. در واقع دین اقدام به پرسش آفرینی برای علم و فلسفه می‌کند کما اینکه فلسفه اسلامی بسیاری از مسائل خود را از دین دریافت کرده است و علم با تأیید مفاد گزاره‌های دینی بستر پذیرش آن را فراهم می‌کند.

۴- یکپارچگی: در انگاره یکپارچگی، دین با علم در واقع از یک حقیقت واحد سخن می‌گویند اما بیان آنها متفاوت است. برای مثال دین از وجود خداوند و طبیعت سخن می‌گوید و علم و فلسفه با براهین نظم و … آن‌را توضیح می‌دهد و یا علم با پرده برداری از ظرایف طبیعت بر حیرت انسان نسبت به حکمت و خلقت پروردگار می‌افزاید.

تأملی در انگاره استقلال

اکنون که با انواع روابط متصور میان دین و علم آشنا شدید واضح است که اشکال مذکور مبتنی بر انگاره استقلال دین و علم از یکدیگر بنا نهاده شده است. استقلال دین و علم تنها به دو صورت قابل توجیه است، نخست از طریق تفاوت قائل شدن میان زبان دین و علم و سپس از طریق تفاوت قائل شدن میان موضوع این دو. در خصوص تفاوت زبانی دین و علم باید گفت که این ایده عمدتاً در غرب و با نظریه بازی‌های زبانی «ویتگنشتاین» مطرح شد در میان اندیشمندان و روشنفکران وطنی کمتر مورد توجه قرار گرفت، اما تفاوت موضوعی میان دین و علم که به نظر مبنای این اشکال در آن قرار دارد مبتنی بر نوعی از سکولاریسم و تنگ کردن دایره موضوعات دین است. به عبارت دیگر در پس زمینه اشکال این مطلب نهفته است که دین متصدی امور آخرت و شناخت خداوند بوده و امور دنیوی ربطی به آن ندارد. از آنجا که پرداخت به مسئله مبنایی بوده و خود موقعیت جداگانه‌ای را می‌طلبد می‌توان با پیش فرض قرار دادن مبنای اشکال یعنی نوعی از سکولاریسم این موضوع را بیان کرد که روش هدایتی قرآن برای سعادت اخروی انسان در برخی موارد مبتنی بر ذکر آثار صنع الهی است و به همین منظور در آیات فراوانی خداوند متعال پرده از جزئیات اعجاز طبیعت بر می‌دارد در نتیجه به هیچ عنوان و با هیچ نوع از سکولاریسمی نمی‌توان مرز میان دین و علم را به صورت کامل تفکیک کرد.
در پایان لازم به ذکر است که قائل شدن به عدم مطابقت آیات علمی قرآن کریم با واقع و یا داشتن جهت هدایتی صرفاً برای مردمان عصر نزول، علاوه بر آنکه با ادله جامعیت و خاتمیت دین اسلام در تعارض است، نقض غرض محسوب شده چراکه موجب بی اعتمادی به دین می‌شود.

منبع: خبرگزاری مهر


مرتبط ها
ارسال نظر
chapta
حداکثر تعداد کاراکتر نظر 200 ميياشد .
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.

گوجه‌فرنگی‌هایی که معکوس تکامل یافته‌اند!

سگ ‌رباتیک سوئیسی مثل یک انسان توپ پرتاب می‌کند!

هیولای ۱۲هزار تنی چین؛ زیردریایی موشک‌انداز هسته‌ای با قابلیت حمل موشک‌های قاره‌پیما و توان پنهان‌کاری بالا

آیفون ۱۷ پرو مکس از راه می‌رسد؛ باریک‌تر، قوی‌تر و گران‌تر از همیشه!

کشف شگفت‌انگیز دانشمندان: مغز انسان نور ساطع می‌کند

اشک چشم راز مهمی از مغز شما را فاش می‌کند

کپک قارچی قاتل دانشمندان در مقبره‌های باستانی، ناجی بیماران سرطانی می‌شود

برای سالم‌بودن حتماً لازم نیست لاغر شوید

اتمام فرصت دانش‌آموزان مهمان برای انتخاب شهر محل آزمون سمپاد و نمونه تا پایان امروز

شهادت ۳۰ دانش آموز و ۷ معلم در جنگ ۱۲ روزه / تدوین سناریوهای احتمالی برای شرایط ویژه

طوفان‌ها چطور نام‌گذاری می‌شوند؟

عکسی خیره‌کننده از ایستگاه فضایی در دل یک شراره خورشیدی

هوش مصنوعی آنتروپیک میلیون‌ها کتاب را نابود کرد

آنالیز سموم با طیف‌سنج تحرک یونی

راه‌اندازی فناوری ضد پهپاد در آسمان نیویورک

آیا هوش مصنوعی می‌تواند سلول مجازی بسازد؟

جایگزینی مناسب برای کودهای شیمیایی در مناطق اسیدی و کم‌فسفر

ربات‌هایی که ۸ برابر سریع‌تر از انسان کار می‌کنند

تبادل اطلاعات از طریق لوله‌های فلزی انتقال نفت و گاز

باند فرکانسی فناوری WiFi۶E تخصیص داده شد

بیدارباش فناورانه پس از جنگ؛ ارتقای دانش پهپادی و اخلالگرهای دیجیتال

فیزیک ذرات محور انقلاب‌های علمی آینده است؛ ضرورت توجه به شتاب‌دهنده‌ها

اولین تصاویر ماهواره فایرست منتشر شدند

ردمی K۸۰ اولترا معرفی شد؛ غول جدید چین برای تسخیر بازار گوشی‌های پرچمدار

پدربزرگ لپ تاپ‌های امروزی که فقط ۲۱ مگابایت هارد داشت!

هوش مصنوعی رسوایی‌های سلامت را در انگلیس رصد می کند

راه‌اندازی سرویس‌های تغییر نشانی و درخواست توزیع در نشانی جدید

وزارت آموزش و پرورش دریافت شهریه‌های غیرمجاز در مدارس غیر دولتی را پیگیری کند

توانمندسازی هنرآموزان با روش تدریس یادگیری وظیفه مدار/ شرط صدور مجوز تاسیس هنرستان‌ هوانوردی

شهادت ۲۰ دانش‌آموز در جنگ اخیر/ طراحی سناریوهای آموزشی مختلف متناسب با هر شرایطی

عکس روز ناسا از چتر کیهانی

سازوکارهای مدیریت بحران در عصر هوش مصنوعی

آنالیز تصاویر پزشکی مبتنی بر هوش مصنوعی

کاهش عوارض شیمی درمانی با نانودارورسان‌های هدف‌گیر سرطان

آنالیز تصاویر پزشکی مبتنی بر هوش مصنوعی

کشف علت پس زدن پیوند کلیه خوک به انسان

جریمه تأخیر تسهیلات دانش‌آموختگان و دانشجویان علوم پزشکی بخشیده شد

اعلام زمان اتمام مرخصی تابستانه اساتید و کارکنان دانشگاه‌ها

پیگیری وزارت بهداشت برای اجرای قانون بیمه دستیاران

ترامپ برای تیک‌تاک خریدار پیدا کرد

ثبت‌نام کلاس اولی‌ها تمدید شد

چه عواملی بر باروری مردان تأثیر می‌گذارد؟

جاسوسی نانویی در خون؛ هوش مصنوعی پرده از راز بیماری‌ها برمی‌دارد

تصویر مریخ‌نورد کنجکاوی از برآمدگی‌های مرموز مریخ

حکم قاضی آمریکایی: آموزش هوش مصنوعی آنتروپیک منصفانه است

هوش مصنوعی جمینای مخصوص ربات‌ها عرضه می‌شود

ابداع یک جوهر الکترونیک برای نسل جدید فناوری‌های انعطاف‌پذیر

واتس‌اپ پیام‌های خوانده نشده شما را خلاصه می‌کند

تشخیص ۹ نوع زوال عقل با یک اسکن توسط هوش مصنوعی

نامه سرگشاده نویسندگان به ناشران برای محدود کردن هوش مصنوعی

کشف یک اندامک جدید درون سلول انسان

تولید فوم پلی اورتان برای مدیریت ترشحات زخم در کشور

رفع ناهمواری‌ها و نواقص سطوح با رنگ‌های ترک‌زای نانویی

تبدیل پوسته تخم‌مرغ به لعاب سرامیک پایدار

مقایسه جنگنده‌های اف-۱۶، سوخو-۳۵ و جی-۱۰؛ کدام یک بهتر است؟

چرا میلیاردرهای دنیای فناوری می‌خواهند هوش مصنوعی دوست صمیمی شما باشد؟

نحوه شرکت دانش‌آموزان به صورت مهمان در فرآیند ارزشیابی باقی مانده امتحانات داخلی

راز بقای سوسمارهای شب پس از برخورد شهاب‌سنگ به دایناسورها چه بود؟

بی‌نیازی از تزریق انسولین با چاپ سه‌بُعدی جزایر لانگرهانس

فوتبال بازی کردن ربات‌های انسان‌نما را ببینید

خانه کتاب در ماه محرم منتظر شماست: از همدلی ملی تا روایت سوگواری

زینب از دور جوانان خودش را می‌دید/ چه دلاور شده‌اند این دو برادر در جنگ

تو ایرانی و سرور روزگاری/ تو ایران من! بر جهان سروری کن

تحلیل‌های نظام مند شهید طهرانچی در حوزه علوم انسانی تأمل برانگیز بود

شیعه کسی است که به لقمه حلال قانع باشد

سال تحصیلی آینده در دانشگاه تهران بدون هیچ تاخیری آغاز می‌شود

زمان برگزاری امتحانات دانشگاه شریف مشخص شد

نمرات امتحانات نهایی پایه دوازدهم منتشر شد

خودروی مستربین دوباره زنده شد

قیمت ۱۰ تا ۱۲ میلیاردی شاسی بلند چینی تازه‌وارد بازار ایران!

پروژه جنگنده F47 به عنوان جنگنده نسل ششمی آمریکا کلید خورد

بهبود جایگاه ایران در رده بندی اینترنت موبایل و ثابت

حمایت اتحادیه معلمان هندی از ایران در برابر تجاوز اسرائیل و آمریکا

۱۹ و ۲۰ تیر؛ زمان برگزاری آزمون‌های ورودی مدارس سمپاد و نمونه/ دریافت کارتها از ۱۶ تیر

تشکیل کارگروه‌ ویژه برای مدیریت چالش‌های آموزشی ناشی از جنگ اخیر

موشک ژاپن در آخرین پرتاب خود یک ماهواره را به فضا برد

رونمایی از جت‌فضاپیمای جدید فرانسه

فراموش نکن قرار است بمیری؛ نرم‌افزار عجیبی که مرگ را یادآوری می‌کند

نانوآماده‌سازی بذرها، راهی برای نجات کشاورزی از چنگال خشکسالی و شوری

تقویت زبان و ادبیات فارسی از پنجره برنامه درسی ملی

خوردن آجیل و تخمه در ایام ماه محرم اشکال دارد؟

حرم حضرت زینب(س) با وجود آزار نیروهای جولانی سیاه پوش شد

بدرقه مردی قهرمان که برای مردم آرامش آورد

آیا قرآن به عزاداری برای امام حسین (ع) اشاره کرده است؟

خاطره کمترشنیده شده از شهید باقری از عملیات مرصاد

مساجد برای تکرار شرایط جنگی و ارائه خدمات اجتماعی و امنیتی آماده شوند

روایت‌های کمتر شنیده شده از شهادت شهدای خدمت در این کتاب

چطور زیارت عاشورا بلایی بزرگ را دفع کرد؟

نگاهی به زندگی مسلم بن عقیل قبل از واقعه عاشورا

مرثیه خوانی عبدالرضا هلالی در مراسم روز جمعه مصلی امام خمینی (ره)

شعر حماسی/ کیستند این کدخدایان جهان؟ مشتی روانی

شیعه کسی است که به لقمه حلال قانع باشد

زینب از دور جوانان خودش را می‌دید/ چه دلاور شده‌اند این دو برادر در جنگ

دشمن می‌خواهد ملت امام حسین (ع) و ملت شهادت نباشد

چرا گریه بر امام حسین (ع) بهشت را بر انسان واجب می‌کند؟

رسانه در خط مقدم نبرد با دشمن

جزئیات برگزاری هیئت‌ها و برپایی بیرق‌های حسینی در محرم امسال اعلام شد

بیانیه علما و نخبگان جهان اسلام در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی

نقش محوری زنان در مقابله با تهدیدات رژیم صهیونیستی

تو ایرانی و سرور روزگاری/ تو ایران من! بر جهان سروری کن

کتابی عاشورایی از زبان قهرمانان کربلا در قالبی جدید و خواندنی

افکار عمومی ظرفیتی راهبردی و مهم برای افزایش اقتدار ملی

راهی ساده برای نزدیک شدن به خدا

برنامه سخنرانی استاد علوی تهرانی در دهه اول محرم اعلام شد

پروژه تمدنی ما، باید بتواند استقلال ما از نظام سلطه را پشتیبانی کند

نگاهی به کارنامه شهید بهشتی که یک ملت بود

خانه کتاب در ماه محرم منتظر شماست: از همدلی ملی تا روایت سوگواری

تحلیل‌های نظام مند شهید طهرانچی در حوزه علوم انسانی تأمل برانگیز بود

در رثای فرماندهی که شهادتش ادامه راه مقاومت است

بهره‌برداری از حدود ۳۰۰۰ فضای ورزشی درون مدرسه‌ای؛ به زودی