به گزارش ثریا بهزاد قره یاضی در یادداشتی تحلیلی، موضوع نگرانی از بروز سونامی سرطان در کشور را مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: ایجاد نگرانی و جهت دهی اشتباه به جای هدایت صحیح علمی در زمینه شیوع سرطان منجر به تشدید اضطراب و تاثیرات سوء خواهد شد.

در این یادداشت آمده است: « برخی رسانه­ های عمومی با استفاده از «جاذبه ترس» با مطرح کردن اعداد خام و داده­‌های بدون تحلیل گاهی مدعی بروز سونامی سرطان در کشور شده و از این منظر بر نگرانی­های متنوعی که در جامعه امروز ایران وجود دارد می­‌افزایند. اگرچه یکی از فواید ایجاد نگرانی می­‌تواند دقت در انتخاب سبک زندگی و نوع تغذیه باشد، اما اگر این ایجاد نگرانی به جای اینکه با هدایت صحیح علمی همراه باشد، با جهت­‌دهی اشتباه و ارجاع به روش­های منسوخ همراه شود، منجر به تشدید اضطراب و تاثیرات سوء خواهد شد.

این یادداشت در پی تبیین علل افزایش آمار مرگ و میر ناشی از سرطان و ارایه تصویری کلان و نزدیک به واقع در این مورد و بررسی صحت یا عدم صحت وقوع سونامی سرطان در ایران است.

آمار مربوط به سرطان در ایران و جهان

 در مورد سرطان انواع آمار را باید به دقت از یکدیگر تفکیک کرد:

۱) تعداد مبتلایان به سرطان

۲) تعدا مرگ و میر ناشی از سرطان

۳) نسبت تعداد مبتلایان به جمعیت (نرخ ابتلا)

۴) نسبت آمار فوت ناشی از سرطان به جمعیت (نرخ مرگ و میر)

آنچه گاهی به اشتباه مورد استفاده قرار می‌­گیرد «تعداد ابتلای به سرطان» و نه «مرگ و میر ناشی از سرطان» است. در ایران بر اساس آمار ارائه شده از سوی مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۳۹۵، پنجاه و چهار هزار ایرانی در اثر سرطان دار فانی را وداع گفته‌­اند. این میزان در سال ۱۳۶۹ معادل بیست و چهار هزار مورد بوده است.

مشاهده این داده‌­ها به ویژه وقتی با اخبار مربوط به میزان ابتلای به سرطان همراه شود (بروز ۱۱۰ هزار سرطان جدید در ایران)، در نگاه اول ما را به این نتیجه خواهد رساند که سونامی سرطان در ایران در حد اعلای فعالیت خود است. اما برای اتخاذ تصمیم و نتیجه‌­گیری صحیح، تجزیه و تحلیل دقیق و تخصصی داده‌­ها ضروری است.

ارتباط میزان جمعیت و میزان ابتلا به سرطان و مرگ و میر ناشی از آن

ارتباط میزان جمعیت و میزان ابتلا به سرطان و مرگ و میر ناشی از آن بی نیاز از توضیح است. بدیهی است هر چقدر جمعیت بیشتر باشد، میزان ابتلای به سرطان و مرگ و میر ناشی از آن افزایش خواهد یافت.

بنابراین میزان ابتلای به سرطان باید با در نظر گرفتن شاخص «جمعیت» مورد بررسی قرار گیرد. بدون در نظر گرفتن این شاخص، مشاهده می شود که تعداد مرگ و میر ناشی از سرطان، بر اساس آمار وزارت بهداشت طی ۲۶ سال (۱۳۹۵-۱۳۶۹)، ۲.۲ برابر شده است.

اما چنانچه «نرخ مرگ و میر ناشی از سرطان» را در نظر بگیریم،تصویر قدری متفاوت خواهد بود. زیرا براساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۶۵ جمعیت ایران ۴۹ میلیون و ۴۴۵ هزار و ۱۰ نفر بوده که در سال ۹۵ به ۷۹ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۲۷۰ نفر رسیده است. بنابراین نرخ سرطان که معمولا به تعداد مرگ و میر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بیان می‌­شود در سال ۱۳۶۵، ۸.۴ و در سال ۱۳۹۵، ۶.۷ برآورد می شود. در نتیجه تحلیل داده­‌ها نشان می­‌دهد که افزایش سرطان نه ۲.۲ برابر بلکه ۱.۳ برابر شده است. اما برای تحلیل صحیح‌­تر و دستیابی به نتیجه دقیق­‌تر نمی‌­توان از شاخص‌­های اساسی دیگر چشم­‌پوشی کرد.

امید به زندگی

به زبان ساده، امید به زندگی میانگین سن فوت مردمی است که در یک کشور زندگی می­‌کنند. در ایران در سال ۱۳۵۷ امید به زندگی ۵۹.۷۵ سال بود و حتی از کشور عراق (۶۱.۱ سال) هم پایین‌­تر بود. اما امید به زندگی ایرانیان در سال ۱۳۹۵ به ۷۵.۶ سال رسیده است. این به مفهوم افزایش میانگین ۲۰ سال به طول عمر مردم ایران است و دستاورد ارزشمندی است که حاصل تلاش جمهوری اسلامی ایران برای تغییر وضعیت بهداشت و سلامت مردم است.

این دستاورد به همراه خود موجب افزایش درصد جمعیت سالمندان بالای ۷۰ سال هم می­‌شود. وقتی در جامعه­‌ای امید به زندگی زیر ۶۰ سال باشد طبیعتا تعداد افراد بالای ۷۰ سال کمتر و در جامعه‌­ای که امید به زندگی ۷۵ سال باشد تعداد افراد بالای ۷۰ سال بسیار بیشتر خواهد بود.

ارتباط سن بالای ۷۰ سال و وقوع سرطان

سرطان اگرچه در همه سنین قربانی می­‌گیرد، اما نرخ مرگ و میر ناشی از سرطان در میان افراد بالای۷۰ سال بسیار بالاتر از سایر گروه­‌های سنی است. مطابق بررسی ها در سال ۱۳۹۵ بیشترین بروز سرطان در گروه سنی ۷۹-۷۵ سال مشاهده شده است.

بنابراین چنانچه امید به زندگی ایرانیان در سال ۱۳۶۹ ملاک عمل قرار گیرد و تعداد مرگ و میر ناشی از ابتلا به سرطان در افراد بالای ۷۰ سال برآورد شود، مشاهده خواهد شد که نرخ سرطان نه تنها افزایش نداشته بلکه کاهش هم داشته است. اما شاخص مهم دیگر برای بررسی میزان نرخ ابتلا به سرطان «افزایش قدرت تشخیص سرطان» است.

افزایش قدرت تشخیص سرطان

واقعیت این است که در گذشته علت بسیاری از مرگ و میرها ناشناخته باقی می­‌ماند و با عناوینی همچون گرفتگی روده، گیر کردن غذا در گلو، دق کردن و موارد متعدد دیگری توجیه می­‌شد. در سال ۱۳۶۹ فوت بسیاری از کسانی که به علت ابتلای به سرطان از دنیا می­‌رفتند بخاطر عدم توانایی تشخیص این بیماری در آمار سرطان ثبت نمی­‌شد. به عبارت دیگر، «آمار واقعی مرگ ومیر ناشی از سرطان» در سال ۱۳۶۹ و در گذشته بیشتر از «آمار ثبت شده سرطان» است.

اما امروز به مدد روش­های دقیق تشخیص، هم درمان امکان پذیرتر شده و نسبت مرگ و میر به ابتلا کاهش پیدا کرده است و هم آمار واقعی سرطان دقیق­‌تر، واقعی­‌تر و بالاتر از گذشته ثبت می‌شود.

با جمع­‌بندی همه موارد باید گفت که سونامی سرطان در ایران صحت ندارد و مردم ما به جای هراس از مرگ ناشی از سرطان بهتر است از ۱۶ سال میانگین افزایش طول عمر خود که ناشی از بهبود خدمات بهداشتی و درمانی است لذت ببرند.

پس چنانچه مشاهده می شود مرگ و میر واقعی ناشی از سرطان طی ۲۶ سال گذشته نه تنها افزایش نداشته بلکه ۱۰ درصد کاهش داشته است. علت اصلی این امر اگرچه موضوع این یادداشت نیست، اما به طور اختصار به دسترسی بیشتر مردم به غذای سالم از جمله محصولات تراریخته و برنامه‌های واکسیناسیون اطفال در ۴۰ سال گذشته و در یک کلام بهره مندی مردم از مزایای علوم و فنون نو ارزیابی می شود.

نکته آخر

تکیه بر جاذبه ترس و عبارات جذاب ژورنالیستی مانند «سونامی سرطان»، بستر مناسب را برای سوداگران متقلب و سودجو فراهم می­‌کند تا مردم را نسبت به دستاوردهای علمی و صنعتی بدبین و آن­ها را به سمت نوستالوژی «قدیما» سوق دهند.

بارزترین مثال در این مورد سوق دادن مردم به سمت عدم واکسیناسیون اطفال، خرید روغن­‌های فاقد نظارت سازمان غذا و دارو از عطاری­‌ها و یا محصولاتی که تحت عنوان ارگانیک و با شعار غیر­علمی «هرچه طبیعی­‌تر است، سالم­‌تر است»، به فروش می­‌رسند.

این در حالی است که به استناد ده­ها مقاله معتبر علمی نمایه شده در ISI ، که توسط برخی از دانشمندان کشور در کتاب «سلامت و ایمنی محصولات کشاورزی ارگانیک» گرد­آوری شده است، میزان آفلاتوکسین (یک ترکیب سرطان­زا) در محصولات ارگانیک بسیار بیشتر از محصولات غیر ارگانیک است.

سوق دادن مردم به سبک زندگی مبتنی بر بازگشت به گذشته که با ارائه آمارهای فاقد تجزیه و تحلیل­‌های تخصصی تشدید می­‌شود، بر یافته­‌های علمی جهان امروز منطبق نیست و امید می رود این یادداشت مقدمه­‌ای برای ایجاد بستر بحث و گفتگو و نقد علمی در میان دانشمندان این حوزه در جهت حفظ سلامت جامعه، باشد.

منبع: خبرگزاری مهر