به گزارش شبکه علمی ثریا به نقل از ایبنا، مردادماه سال ۱۳۳۲ روزگاری بود که دولت دکترمحمد مصدق در حال کشمکش با دربار، دوستان دیروز و دشمنان امروز و عوامل خارجی بود؛ نبرد نفسگیری که عرصه را بر نخستوزیر تنگ کرده بود و ضربه پشت ضربه بر دولت وارد میشد. در این روزگار پرآشوب، ریچارد نلسون فرای، ایرانشناس عازم ایران شده و از آنچه که در آن روزها دیده، وقایعی را در کتاب «سفری دور و دراز در ایرانِ بزرگ»، خاطرات ریچارد نلسون فرای ترجمه شاهرخ باور ویراسته کاظم فیروزمند جای داده است. خاطراتی که از نگاه یک فرد خارجی و به دور از حُب و بغض به نگارش درآمده، قدری میتواند به روشن شدن آنروزها از یک زاویه دیگر کمک کند. ضمن اینکه در نگاه و قلم فرای ردی از شیفتگی یا بدخواهی نسبت به مصدق وجود ندارد.
فرای، ایرانشناسی است که مدتها در آسیای میانه حضور داشته و شناخت خوبی از این منطقه دارد. ضمن اینکه پس از مرگ استالین از روسیه و سایر جمهوریهای آن دیدار کرد. شاید وقتی نوع نگاه و برخورد مصدق با کمونیست را سادهاندیشی سیاستمدار استخواندار ایران میداند، به دلیل حضور و شناخت عمیقش از جریان چپ باشد. جریانی که هنوز نقش واقعی آن در جریان ۲۸ مرداد آنچنان که باید بازگو نشده است.
قدغن کردن تجمع اتومبیلهای آمریکایی در میهمانیهای شبانه
در صفحاتی از کتاب خاطرات فرای به روزهای پایانی دولت ملی اشاره کرده و وضعیت تهران و برخی شهرهای دیگر را تا حدی شرح داده است. فرای شرحی از ورود به ایران و اخباری که شنیده شده میدهد که حاوی نکات کمتر خوانده شده است:«پرواز به تهران به دلیل اوضاع آشفته ایران در تابستان ۱۹۵۳/ ۱۳۳۲ ش ممکن نبود، اتوبوسها هم پُر از زوار شیعهای بودند که قصد زیارت مرقد امام رضا(ع) را داشتند. سرانجام یک صندلی در ماشین نعشکشی که تغییر کاربردی داده عازم تهران بود به اتفاق دو مسافر ارمنی که پس از سالها اقامت در خارج به وطن باز میگشتند گیرم آمد.
در این زمان بازگشت به ایران با دفعات پیش توفیر داشت، بسیاری از مردم دیگر نظر مساعدی به امریکاییها نداشتند و شاهد دیوارنوشتههایی از این دست بودیم: «آمریکایی به خانهات برگرد.» یا «برو گم شو.» به تدریج که دشتهای هموار عراق جا به کوهستانها و بیابانها میداد، ما نیز از سرزمین قهوه به سرزمین چای میرسیدیم. شب سردی را در چایخانهای در پای کتیبه داریوش در بیستون گذراندیم، در آنجا قهوهچی توضیح داد که پس از خروج انگلیسیها، حالا امریکاییها هدف حمله کمونیستهای بیگانههراس قرار گرفتهاند. خبر خوش این بود که بحران خربزه ۱۹۵۱ از سرگذشته بود. آن سال در مزارع خربزه آنقد خیار کاشته و روئیده بود که نتیجه اسفبارش تغییر مزهخربزهها بود.»
نفرت مردم از آمریکاییها به دلیل مسائلی که برای دولت مصدق به وجود آوردند و همراهی که با انگلیسیها در فشار به مصدق دنبال کردند، به حدی است که رفتارهای خشونتآمیز بروز داده میشود. فرای در ترسیم ایران پر از تنفر از آمرکاییها مینویسد: «نزدیک قزوینی بنزین تمام کردیم، لذا شب، دیروقت و مثل همیشه خاکآلود به تهران رسیدیم. امریکاییهای زیادی کشور را ترک گفته و بازماندهها هم نگران جان خود بودند. در اصفهان شیشه جلو ماشینهاشان را با سنگ شکسته بودند و کارمندان اداره «اصل چهار» در شیراز به پلیس پناهنده شده بودند.
سفیر آمریکا در تهران تجمع اتومبیلهای خودنمای بزرگ آمریکایی را در میهمانیهای مکرر شبانه قدغن کرده بود. ناتوانی ایرانیها در فروش نفت پس از ملی شدن آن به دلیل تحریم انگلیسها سبب ایجاد چهارصد درصد تورم در کمتر از یک سال شد. تجار زیادی ورشکست شدند و بیکاری چنان زیاد بود که مردم احساس ناآرامی و ناامیدی میکردند. بیشتر رانندگان تاکسی ارمنی و یا آذریهایی بودند که اغلبشان از شوروی آمده بودند و در پیشبینی انقلاب پیش رو تردید نداشتند.»
فرای با دیدن اوضاع ایران به بررسی برخی مسائل پرتنش دولت مصدق اشاره کرده و بسیار ساده به بیان واکنش شاه در مقابل تصمیمهای جنجالی نخستوزیر میپردازد: «مجلس شورای ملی از تصویب چند طرح مصدق خودداری کرده بود. او هم تصمیم گرفت با فرجامخواهی از مردم و برگزاری همهپرسی مجلس را منحل کند و دوستان خود را آزاد سازد. با این کار تنها شاه میتوانست با فرمان خود او را عزل کند. هر روز تظاهرات خیابانی، توانایی سازماندهی کمونیستها را آشکارتر میکرد. به آمریکاییها توصیه شده بود که در مجتمع جدید سفارت پناه بگیرند.
من در عوض به دیدن علیاکبر دهخدا دوست و پژوهشگر ممتازی که لقب «ایراندوست» را به من اعطا کرده بود رفتم. مرا تشویق کرد که راجع به روابط ایران و آمریکا با مصدق صحبت کنم، نخستوزیر هم موافقت کرد که یک روز قبل از برگزاری همهپرسی یعنی روز ۹ اوت مرا بپذیرد. من تصمیم گرفتم که یک جلد از کتاب کوچکی به نام ایران را که خود نوشته بودم به وی تقدیم کنم و در جمله اهدای نوشتم: «منجی ملت ایران»؛ که پس از سقوط مصدق این جمله سبب رنجش مقامات ایرانی و آمریکایی شد.»
چگونگی حمایت شاهزاده قجری از کمونیستها
جالبترین بخش خاطرات فرای دیدار با مصدق است و شرحی که از این دیدار ارائه میدهد. وی درباره نوع نگاه مصدق به کمونیست را سادهاندیشی میداند: «خانهاش ساده بود اما اتاق خوابش تهویه مطبوع داشت. هنگامی که وارد شدم پیژامه به تن و در تخت خوابیده بود. در حالی که دست دراز شده مرا در هر دو دستش میگرفت، مرا بهمبل راحتی کنار تختش راهنمایی کرد. پس از مبادله تعارفات، کتابم را به وی تقدیم کردم، آن را به قلب، لب و پیشانیاش فشرد. از اظهار عقیده رسمی دالس، وزیر امور خارجه امریکا که گفته بود مصدق سیاستی سنجیده مبنی بر دادن اختیارات کامل به کمونیستها دارد، محزون بود. نامه اعتراضآمیزی را که در جواب آن اظهارات نوشته بود به من نشان داد: «ایرانیها هرگز تسلیم یکدستی و انضباط آنهایی که اصول استقلال فردی را نابود میکنند نخواهند شد و کمونیستها در ایران خطرآفرین نیستند.»
همچنین نامهای را که از پرزیدنت آیزنهاور دریافت کرده بود نشان داد که به دلیل پشتیبانی مصدق از کمونیستها از دادن هر نوع کمک مالی بهکشور امتناع ورزیده بود. میگفت «چگونه ممکن است یک فرد از خانواده پادشاهی قاجار از کمونیستها پشتیبانی کند.» پس از یک ساعت که او را ترک گفتم احساس کردم که با مردی خوشنیت و خیرخواه مذاکره کردهام که در معتقدات خود صادق است هرچند که ممکن بود در برآوردش از قدرت کمونیستها یا غول انگلستان سادهاندیش بوده باشد. او از راست بیش از چپ میترسید و در پرتو حوادث بعدی این مساله قابل درک بود. او مریض احوال بود و احتمالا به واقعیات امور داخلی و خارجی دسترسی نداشت. تجارت را بهدست معاونین خود سپرده بود که بعضیهاشان افراد شریف و کاردانی نبودند.»
اوضاع ایران در روزهای نزدیک به کودتا بسیار پیچیده است. فرای در تهران است و از نزدیک برخی حوادث را دنبال و برخی مسائل را نیز بر حسب شنیدههایش بیان میکند: «برگرازی همهپرسی کار بیهودهای شد زیرا کسانی که میخواستند به دولت رأی دهند در یک میدان جمع شدند، در حالی که آراء مخالف در میدان دیگری نزدیک مجلس تجمع کردند. این روش انسان را به یاد رأیگیری مخفی زمان رضاشاه انداخت که برگه رأی را به دست رأیدهندگان دادند و چون مخفی بود، نمیتوانستند آن را بگشایند و دستور داشتند آن را در جعبههای رأیگیری بیاندازند. مجلس شورای ملی منحل شد و آیتالله کاشانی که رئیس مجلس بود از نخستوزیر انتقاد تندی کرد. دستهبندیها شروع شد و آینده روشن نبود. از آنجایی که از مصدق پیشنهاد کمک دریافت کرده بودم، تقاضا کردم نامهای به شرکت اتوبوسرانی نوشته شود تا اجازه بیابم از حوزه دریای خزر که ندیده بودم بازدید کنم.
خروج خارجیها از پایتخت قدغن بود و اما این نامه که سبب تعجب راننده شد، مرا قادر ساخت که یک بلیت اتوبوس خریداری کنم. نیمه شب ۱۵ اوت تانکها به تهران هجوم آوردند و صبح شایع شد که شاه مصدق را برکنار اما او از قبول فرمان سرپیچی کرده و افسرانی که برای توقیف او اعزام شده بودند خود بازداشت شدند. سپس شاه کشور را به مقصد بغداد و رم ترک کرد و مردم اعلامیههایی بهفارسی انگلیسی در خیابان حمل میکردند که نوشته بود «مرگ بر امپریالیستهای امریکا و انگلیس» رانندهای از من خواست که برای اجتناب از حمله تظاهرکنندگان خشمگین خیابانی کف تاکسی بخوانم. صبح روز بعد احمقانه تصمیم گرفتم تهران را به قصد دریای خزر ترک گویم.»
جوانان پرشروشوری که سرودهای کمونیستی میخواندند!
ترسیم فضای شهرهای ایران در روزهای پایانی مردادماه از زبان باستانشناس آمریکایی جالبتوجه است. فرای توجه خاصی به کمونیستهای فعال در میان مردم دارد. در عین حال از خشم و عکسالعمل مردم، هرج و مرج خیابانها میگوید: «از دو شهر کوچکی که عبور کردم مردم پارچه نوشتهای میگرداندند که بر آن نوشته بود «مرگ بر شاه»، «مردم پیروز هستند.» «ما جمهوری میخواهیم.» پس از سپری کردن شب در یک هتل کوچک در رامسر، صبح به من گفتند بهتر است با اتوبوس بعدی به تهران بازگردم.
در اتوبوس کمونیستهای جوان عازم تهران بودند و من هم سوئدی شدم نه امریکایی، زیرا یک ایرانی در اتوبوس بود که مدتی را در استکهلم گذرانده بود و ما به تبادل خاطرات پرداختیم و جوانان پرشر و شوری را که تمام راه سرودهای کمونیستی میخواندند آرام میکردیم. در آنجا مجسمههای رضاشاه و پسرش را منهدم کرده بودند. در گاراژ اتوبوس در تهران و قبل از سوارشدن به تاکسی نتوانستم نگاهی به کمونیستها نیندازم و به مسافرین دیگر نگویم که «میدانید این پدرسوختهها چه میگویند؟ هیچ خدایی جز لنین نیست و استالین هم پیامبر اوست. خدا لعنتشان کند.»در مرکز شهر مقابل هتل فردوسی که من اقامت داشتم پلیس برای متفرق کردن مردم در خیابان از گاز اشکآور استفاده میکرد و وضعیت هرج و مرج حاکم بود.»
روز ۲۸ مردادماه به ساعات پایانی نزدیک شده و به نظر فرای هم چندان حوصله شرح جزئیتر ماجراها را ندارد و با جملاتی کوتاه بحث مکودتا را پایان میبرد: «حدود ساعت ۹ شب چند اتومبیل ضمن عبور شعار دادند «زندهباد شاه». و پس از آن جمعیتی از بازار به رهبری شعبان بیمخ کشتیگیر معروف بر کمونیستها غلبه کردند و آیتالله کاشانی و بازاریها بر لیبرال و چپیها پیروز شدند. بقیه داستان درتاریخ نوشته شده است. برای پایان بخشیدن به این ماجرا، یک روز پس از سقوط مصدق به زاهدان پرواز کردم و با هواپیماییِ هیمالیا به قندهار و کابل رفتم و با اتومبیل به پیشاور و با هواپیما به کراچی و سپس به بیروت و استانبول و بعد به پاریس و در ۱۰ سپتامبر به نیویورک پرواز کردم.»
مطالعه روایت فرای از ایران روزهای پایانی دولت ملی شدن صنعت نفت با جزئیاتی همراه است. یکی از این جزئیات حضور پررنگ کمونیستها در خیابانها و توجه خاص وی به اعمال و رفتار آنها. دیگر آنکه دیدار با مصدق و نوع برداشتی که از شخصیت مرد شماره یک نهضت ملی شدن نفت دارد. از طرفی نفرت مردم ایران از آمریکاییهاست که در شهرهای ایران موج میزند. مرور خاطرات رجال ایرانی به دلیل شیفتگی یا نفرت از مصدق مانع از بیان بی غل و غش وضع مردم و اوضاع ایران در روزهای پرالتهاب ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ است، روزهایی که هنوز هم نقش مردم به خوبی بیان نشده است و فرای در چند صفحه تلاش کرده که ایران را در آن رویداد تاریخی از نگاه مردمش ورق بزند.
فقدان شهید آیت الله رئیسی ضایعه بزرگی برای کشور خواهد بود
تسلیت مدیر انجمن سواد رسانهای بهخاطر شهادت رییس جمهور
آرتین شبحکش به بازار آمد
جهاددانشگاهی شهادت آیتالله رئیسی و همراهانش را تسلیت گفت
تسلیت مدیر حوزههای علمیه خواهران در پی شهادت رئیس جمهور و یاران
چقدر سخت است باور نبودنت ...
هر لحظه شهادت را در چهره نورانی آیت الله رئیسی میدیدم
دانشآموزان در زمان مقرر در محل آزمون امتحانات نهایی حاضر شوند
زلفیگل: الحق که سید و سالار اخلاق و ایمان بودی
فعالیت دانشگاهها تا زمان اطلاع از طرف دولت برقرار است
برگزاری امتحانات نهایی دانشآموزان طبق برنامه
امیرعبداللهیان عنایت ویژه به موضوعات بینالملل دانشگاه شریف داشتند
پیام تسلیت سرپرست سازمان ملی سنجش و ارزشیابی در پی شهادت رئیس جمهور
خانه کتاب و ادبیات ایران شهادت رییس جمهور را تسلیت گفت
همکلاسیهای «شریف» در سوگ پدران خود
واکنش جامعه دانشگاهی به شهادت رییس جمهور و همراهان
جای خالی شهید جمهور در جلسه هیات دولت+عکس
آیت الله رئیسی الگوی شهید رجایی را دوباره برای مردم زنده کرد
پیام تسلیت خیرین مدرسهساز در پی شهادت رئیسجمهوری اسلامی ایران
روایت وزیر آموزشوپرورش از پیگیری و حل مشکل دانشگاه فرهنگیان توسط رئیسجمهور
نسخه تلخیص جامع علم کلام توماس آکوئیناس چاپ شد
لغو برخی برنامههای دانشگاه تهران در پی شهادت رییس جمهور
پیام تسلیت وزارت علوم در پی شهادت رییس جمهور
تعطیلی درس یک مرجع تقلید به دلیل شهادت رییس جمهور و همراهان ایشان
کلاسهای دانشگاه تهران تا اطلاع ثانوی دایر است
استقامت سید محرومان در حل مشکلات مردم مثال زدنی است
کلینیک صنعت پتروشیمی در دانشگاه صنعتی امیرکبیر راه اندازی میشود
کلاسهای دانشگاهها فعلا برقرار است/منتظر تصمیم هیات دولت هستیم
حرکت اعتراضی دانشجویان آمریکایی، رنسانسی در جنبش دانشجویی دنیا
رئیس دانشگاه خواجه نصیرالدین شهادت رییس جمهور را تسلیت گفت
۱۰ هزار کلاس درس در اصفهان به بازسازی، بهسازی و نوسازی نیاز دارند
مدیریت خانواده» و «سبک زندگی دختران و پسران در کتابهای درسی
اعلام شهریه مدارس غیردولتی طی چند روز آینده
امتحانات دانشآموزان امروز برگزار میشود
۱۵ ایده برتر درباره محصولات دانشبنیان در همایش ملی فنآوری و نوآوری ارائه شد
سن کمتر؛ شانس بیشتر در جذب هیات علمی
پیام دانشگاه صنعتی شریف در پی بروز سانحه برای بالگرد رییس جمهور
چالشهای محققان علوم تجربی و انسانی در بررسی آیات الهی در طبیعت
فرهنگ نوآوری در بدنه دانشجویی تقویت می شود
استوری خاص صفحه اینستاگرام رئیس جمهور پربیننده شد
تصاویر واضح از بالگرد رئیس جمهور پیش از وقوع سانحه
آغاز پذیرش اسکان موقت تابستان فرهنگیان از هفته پایانی خردادماه
تخصیص ۳۵ هزار میلیارد ریال سود به اعضای صندوق ذخیره فرهنگیان
نحوه دریافت کارت آزمون امتحان نهایی از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند
ثبتنام الکترونیکی مدارس «اختیاری» است/ اعلام نحوه ثبتنام میانپایهها
تظاهراتی که دانشگاه را به قرنطینه رساند
ایجاد فرصت گفتوگو میان حاکمان و حکمیان در سومین همایش دانشگاه آزاد اسلامی
آییننامه تسهیل جذب دانشجویان بینالملل تدوین شد
انتقاد وزیر آموزش و پرورش از افراط در تفسیر مبانی قرآنی
پیام دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به همایش ملی و بینالمللی سلامت، حکمت و حکمرانی
نقش موثر روابط عمومی در ایجاد ظرفیت سازیهای عمومی در دانشگاه
راهاندازی مرکز تحقیقات علم و الهام از قرآن در دانشگاه تهران
حمید مولانا امت را به کتابفروشیها فرستاد
قصه یکروزنامهنگار از غرقشدن تایتانیک در تهران
کتاب سوغاتیهای خوراکی ایران به چاپ سوم رسید
ریشه حکمتها و ضربالمثلهای فارسی در قصههای جورواجور
جذب هیأت علمی در پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی
دستورالعمل برگزاری امتحانات پایان ترم دانشگاه پیام نور اعلام شد
درس علوم و معارف دفاع مقدس باید حضوری و الزامی باشد
اعلام شرایط تحصیل دانشجویان ایرانی در دو دانشگاه قبرسی و لهستانی
گلکسی S24 FE سامسونگ به زودی معرفی میشود+عکس
دومین نسخه بتا اندروید ۱۵ با ویژگیهای جدید منتشر شد
نحوه نظارت بر شیوه نامه پذیرش دانشجوی استاد محور اعلام شد
سفر به قلب زیبایی های کیهانی
پایان میزبانی ۱۱ روزه مصلی؛ خواندیم و ساختیم
موزیلا فایرفاکس به کمک این فناوری کیفیت ویدئوها را بالاتر میبرد
نیازمند سرمایهگذاری با برنامه و غیرشعاری دولتمردان در زمینه هوش مصنوعی هستیم
جزئیات اختتامیه دومین جشنواره بینالمللی سلامت دانشجویان اعلام شد
احیای پروژههای بزرگ صنعتی در دانشگاه امیرکبیر/ آمار مهاجرت نخبگان ریشه رسانهای سیاسی دارد
تامینامنیت حوزههای آزمون نهایی با راکتفلزیاب و سیگنالیاب/تجهیز حوزهها به دوربین مداربسته
اپلیکیشن جدیدی که مخصوص معتادین به گوشی است
تغییر زمان آزمون روز اول پایههای دهم، یازدهم و دوازدهم به دلیل مشکلات سامانه کارت ورود
طلب ۱.۵ همتی شرکتهای لبنی بابت طرح شیر مدارس
تاکید وزیر علوم بر تسهیل جذب نخبگان به عنوان عضو هیاتعلمی
برگزاری جشن ازدواج ۱۳۰ زوج دانشجوی دانشگاه محقق اردبیلی
فرهنگ سازی گام اول فریلنسری است
هر ایرانی یک فریلنسر می شود
طلاب صورت خود را با سیلی سرخ نگاه داشتهاند
تحول به معنای کنارگذاشتن سنتهای اصیل حوزوی نیست
جدول معیارهای جدید برای رتبه بندی دانشگاهها
چطور با گوشی خود بفهمیم که ما را ردیابی میکنند؟
بنسلمان امنیت فرودگاه کلان شهر نئوم را با هوش مصنوعی تامین میکند
گوشی جدید شیائومی با نمایشگر بزرگ رونمایی شد+عکس
تصویری از گودال ۸۰۰۰ متری یخزده در مریخ ثبت شد+عکس
تصویر واقعی از آیفون ۱۶ در دست یکی از کاربران فاش شد+عکس
حرکت کثیف اپل درباره عکسهای کاربران لو رفت
ارزانترین سلاح پهپادکُش که ساخت بریتانیا است+عکس
گلکسی S25 با تراشه ۳ نانومتری و قدرت شارژدهی قوی+عکس
بزرگترین فروچاله زیرآبی دنیا که باعث انقراض دایناسورها شد+عکس
حقایقی درباره کهکشان راه شیری میلهای که چیزی درباره آن نمیدانید
بیامو قدرتمند با بدنه مخملی همه را متعجب کرد+عکس
تانکهای بریتانیایی به یک وسیله عجیب مجهز شدند+عکس
آیفون16 پرومکس در باتری و شارژدهی رکوردشکن میشود
جزئیات کیا سورنتو جدید اعلام شد+عکس
کشف خیره کننده دانشمندان درباره یونها همه را شگفت زده کرد
تمام اطلاعات آیفونها و آیپدها لو رفت
موزیلا فایرفاکس به کمک این فناوری کیفیت ویدئوها را بالاتر میبرد
قابلیت تازه اندروید که از دزدی گوشی شما جلوگیری میکند
رونمایی آمریکا از بزرگترین هواپیمای رادارگریز دنیا+عکس
ردپای تازه کشف شده انسانها در آمریکا سن این کشور را بالا برد+عکس
ارزانترین باتری مادامالعمر دنیا کشف شد+عکس
اطلاعات لو رفته تازه درباره آیفون SE اپل
کشف استخر سرپوشیده ۱۶۰۰ساله در ساحل آلبانی همه را انگشت به دهان گذاشت+عکس
خریداران Xperia ۱ VI سونی منتظر یک تغییر ویژه در صفحه نمایش باشند+عکس
منتظر شفقهای قطبی بعدی باشید
سرقت ۲۵ دلاری رمز ارز دو برادر در بلاک چین اتریوم
گلکسی S24 FE سامسونگ به زودی معرفی میشود+عکس
نحوه انتخاب موضوعات پایان نامه برای پذیرش دانشجوی استاد محور
آیین بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت آموزش عالی در ایران ۸ خرداد برگزار میشود
خبر بد OnePlus برای طرفداران این نوع گوشی
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.