به گزارش ثریا بررسی سیر تاریخی و قرآنی تحریم شراب نشان میدهد که اسلام برای مقابله با این عادت ریشهدار اجتماعی، رویکردی حکیمانه و مرحلهبهمرحله را برگزید؛ رویکردی که با آگاهیبخشی، تغییر نگرش و آمادهسازی تدریجی جامعه، زمینهٔ پذیرش کامل حکم الهی را فراهم ساخت و یکی از عمیقترین اصلاحات فرهنگی عصر نزول را رقم زد.
تحریم شراب در همهٔ شرایع الهی همواره ثابت بوده و هیچگاه در اسلام دورهای وجود نداشته است که شراب در آن حلال باشد. امّا شیوهٔ اعلام حرمت شراب در اسلام تدریجی بود؛ نه به معنای تغییر حکم، بلکه برای آمادهسازی اجتماعی و تربیتی جامعهای که شرابخواری در آن ریشهدار و گسترده بود.
پیشزمینهٔ اجتماعی و فرهنگی
در عربِ پیش از اسلام، میگساری جزئی جداییناپذیر از فرهنگ، معاشرت، اقتصاد و آیینهای اجتماعی بود. این عادت نه یک رفتار محدود، بلکه عنصر اساسی مهمانیها، اشعار، تجارت و روابط قبیلهای بهشمار میرفت. در میان امتها و ملل دیگر نیز چنین عادت شومی رایج بوده است.
اعلام حرمت یکبارهٔ شراب، با توجه به شرایط روانی و فرهنگی جامعه، با مقاومت شدید و حتی انکار عمومی مواجه میشد. از اینرو قرآن با روش تربیتیِ تدریجی اقدام به تغییر نگرشها و اصلاح رفتار نمود. این شیوه، به تعبیر علامه طباطبایی، نوعی «تلطیف فرآیند انتقال فرهنگی» بود تا جامعه بتواند بدون شوک، از رفتار غلط تاریخی خود گذر کند.
مراحل چهارگانهٔ تحریم شراب
اسلام برای ترک کامل شراب، فرآیندی چندمرحلهای را طی کرد که هدف آن تغییر درونی و داوطلبانهٔ جامعه بود:
۱. مرحلهٔ اشارهٔ غیرمستقیم به ناپاکی شراب
نخستین بیان قرآن، نام بردن از شراب در مقابل «رزق پاکیزه» بود:
«وَ مِنْ ثَمَرٰاتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنٰابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً»؛ (۱)
در این آیه، شراب در برابر روزی نیکو قرار گرفته تا ذهنها را برای ناپسند بودن آن آماده سازد.
۲. مرحلهٔ محدودسازی رفتاری
سپس قرآن نوشیدن شراب را با مهمترین رفتار عبادی مؤمنان یعنی نماز ناسازگار دانست:
«لٰا تَقْرَبُوا الصَّلٰاةَ وَ أَنْتُمْ سُکٰارٰی»؛ (۲)
این حکم تمرینی عملی برای مهار مصرف و نقطهٔ آغاز ترک رفتاری بود.
۳. مرحلهٔ آگاهیبخشی عقلانی
در گام سوم، قرآن بهصورت منطقی به پرسش مردم دربارهٔ شراب پاسخ داد:
«فِیهِمٰا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنٰافِعُ لِلنّٰاسِ وَ إِثْمُهُمٰا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمٰا»؛ (۴)
بدینصورت قرآن ریشهٔ فکری ترک شراب را بنا کرد: هرچند منافع اقتصادی یا روانی دارد، امّا گناه و زیان آن بهمراتب بزرگتر است. این مرحله نوعی «بازسازی شناختی» و ایجاد تردید در ذهن مصرفکنندگان بود. به تعبیر برخی مفسّران، این روش با شیوهٔ علمی درمان اعتیاد شباهت بسیار دارد: نخست تبیین زیانها، سپس محدودیت عملی، و نهایتاً ترک کامل.
۴. مرحلهٔ تحریم صریح و قطعی
با آماده شدن زمینهٔ اخلاقی و اجتماعی، قرآن حرمت قطعی شراب را با شدیدترین لحن بیان کرد:
«إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصَابُ وَ الْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ ... فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ»؛ (۵)
هیچ حکم دیگری در قرآن با این اندازهٔ تأکید و هشدار بیان نشده است؛ شراب «پلیدی» و «عمل شیطان» خوانده شد. نتیجهٔ این تربیت تدریجی آن بود که با نزول این آیه، مسلمانان شرابها را خود به کوچهها ریختند و ترک شراب به صورت داوطلبانه و درونیشده انجام گرفت.
حکمتهای تربیتی ـ اجتماعی این تدریج
ریشهدار بودن سنت شرابخواری
ترک دفعیِ عادتی دیرینه، ممکن بود اعتراض همگانی و رویگردانی از دین ایجاد کند.
تقویت ایمان پیش از تکلیف سنگین
پس از استوار شدن بنای ایمان، تحمیل تکلیف دشوار بهمراتب آسانتر میشود. به تعبیر بزرگان، این روش نشانهٔ حکمت در مرحلهبندی تکالیف الهی است.
جلوگیری از شوک اقتصادی و اجتماعی
شراب کالای اقتصادی مهمی بود و تحریم ناگهانی آن میتوانست ساختار اقتصادی و روابط قبیلهای را مختل کند.
تغییر نگرش قبل از الزام عملی
ابتدا آگاهی و منطق، سپس محدودیت رفتاری، و در نهایت فرمان قطعی.
تشویق به ترک داوطلبانه
روش تدریجی سبب شد ترک شراب نه با زور حکومتی بلکه با پذیرش جمعی مؤمنان تحقق یابد.
روایات دربارهٔ حرمت شراب
در احادیث، شراب بهعنوان «مادر گناهان» معرفی شده است. رسول خدا(ص) دربارهٔ شراب ده گروه را لعن کرده است: از کِشتکنندهٔ انگور برای شراب تا نوشنده، حامل، فروشنده، خریدار و مصرفکنندهٔ پول آن. (۶)
امام رضا(ع) نیز میفرماید:
«مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً قَطُّ إِلَّا بِتَحْرِیمِ الْخَمْرِ»؛ (۷)
یعنی تحریم شراب حکم مشترک همهٔ پیامبران بوده است.
پینوشت:
-
نحل (۱۶) آیهٔ ۶۷.
-
نساء (۴) آیهٔ ۴۳.
-
موسوی همدانی، سید محمدباقر، ترجمهٔ تفسیر المیزان، ج ۲، ص ۲۹۴.
-
بقره (۲) آیهٔ ۲۱۹.
-
مائده (۵) آیهٔ ۹۱.
-
ترجمهٔ المیزان، همان، ج ۲، ص ۲۹۸–۲۹۹.
-
توحید، شیخ صدوق، جامعهٔ مدرسین، قم، ۱۳۹۸ق، باب ۵۴ «البداء»، ص ۳۳۴.
کتاب «حضرت فاطمه زهرا (س)، مظهر عظمت و اوج کمال» در کربلا منتشر شد
حکم تدوین فیلم های مجالس زنانه چیست؟
اگر با شرایط بانکی به کسی قرض دهیم، ربا است؟
بدهی شهریه مدرسه را در محاسبه خمس لحاظ کنیم؟
حمایت مادرانه حضرت زهرا (س) از شهید شعرباف
شهادت محسنبنعلی واقعیت است یا افسانه؟
چرا طلحه و زبیر محل دفن حضرت زهرا (س) را فاش نکردند؟
تندیس فداکاری به ۳۷ دانشجو اهدا میشود
مشخصات دوربین گلکسی S۲۶ اولترا لو رفت
معمای هرم ناشناخته در اعماق آمازون: ساختاری که هیچ توضیح علمی ندارد
شانس زنده ماندن نوزادان نارس بالا میرود
اطلاعات حساس بودجه آمریکا هک شد
این جاسوسافزار گوشیهای ایرانیها را هدف گرفت
تبدیل زبالههای هستهای به هیدروژن؛ انقلابی در تولید انرژی پاک
خمیردندان کراتینی؛ ترمیم مینای دندان با پروتئین موی انسان
رونمایی اسپیسایکس از یک فرودگر سادهتر برای تسریع بازگشت به ماه
لزوم ایجاد فرصتهای یادگیری برابر در مدارس تکدانشآموزی عشایری استان سمنان
تدوین بسته آموزشی از ایرانمان دفاع میکنیم برای سه مقطع تحصیلی/تاکید بر اتحاد، همدلی و هویت ایرانی در این بسته
واکنش مشاور وزیر آموزش و پرورش بر کاهش سن ورود به مدرسه
رصد و آسیبشناسی مدارس غیردولتی/ هیچ مدرسه غیر دولتی حق خروج از ساختار نظام آموزش رسمی کشور را ندارد
منتظر پیشنهاد دولت برای اصلاح سهمیهها هستیم/توافق سه قوه برای این موضوع لازم است
شکلگیری خطوط راهراه روی سطح مریخ در اثر برخورد شهابسنگ
کاشف ساختار دیانای درگذشت
جشن آمریکاییها بابت اولین تماس فضایی چینیها با ناسا
ژلی که مینای دندان را چند هفتهای بازسازی میکند
حفظ کیان دانشگاه، گسترش فضای انقلابی و ارتقای علمی-فناوری اولویت ماست
شکایت ۷ خانواده دیگر از چتجیپیتی به دلیل نقش آن در خودکشیها
منتظر پیشنهاد دولت برای اصلاح سهمیهها؛ توافق سه قوه الزامی است
تشخیص سن واقعی کاربران فضای مجازی با هوش مصنوعی
استفاده از هوش مصنوعی در تشخیص انواع سرطان
پذیرش پیری؛ چرا ورزش در میانسالی باید متفاوت باشد؟
کشف راز اقلیم باستانی زمین با گیاهان ۴۰۰ میلیون ساله
۳ هزار قدم پیادهروی روزانه، پیشرفت آلزایمر را به تأخیر میاندازد
شایعه پایان جهان تکذیب شد؛ حقایق علمی درباره دنباله دار اطلس
درباره فستینگ اشتباه میکردیم!
برگزاری اختتامیه سی امین کنگره قرآنی دانش آموزان سمپاد باهمت بنیاد علوی
بیمه معلمان مدارس غیردولتی بر اساس میزان تدریس اجرایی شد
راز مهمان ۷ میلیارد ساله از اعماق کهکشان: عبوری که شاید دیگر تکرار نشود
انساننماترین ربات جهان سال آینده به بازار میآید
ثبت زلزلههای بالاتر از ۴ در ۳ استان کشور/فاریاب ۶ بار لرزید
خاورمیانه در فناوری احساسمحور از غرب عقب نیست
مهندسی پزشکی باید از پل هوش مصنوعی عبور کند
پل ارتباطی میان مغز انسان و الگوریتمهای هوشمند شکل گرفته است
اولین سیستم آتشنشانی هوش مصنوعی جهان برای مهار آتشسوزیهای نفتی در کشتیها
کار با گوشی پشت فرمان بهزودی ممکن میشود!
عکس چینیها از دنبالهدار مرموز این روزها
ابداع رحم مصنوعی برای نوزادان زودرس
پرتاب دوم نیو گلن با ماهوارههای واقعی ناسا خواهد بود
بازیگر پشت کنکوری ها درگذشت+عکس
ثبت نام خدمت افتخاری آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع)
هیئت؛ الگویی برای تحول جامعه با تکیه بر سرمایه اجتماعی و سبک زندگی اسلامی
بازی کامپیوتری خشن باعث ایجاد خشونت می شود؟
ثبتنام وامهای دانشجویی از هفته آینده آغاز میشود
رستورانهای مکمل دانشگاهی ملزم به رعایت استانداردهای سازمان امور دانشجویان شدند
آخرین فرصت ثبتنام دکتری ۱۴۰۵: امشب ساعت ۲۴ تمام
یک کتاب اعتیادآور جذاب برنده جایزه شد
فاطمیه را نباید تنها در اشک و اندوه خلاصه کرد
خون باقیمانده در حیوان ذبح شده، نجس است؟
شعار هیئتها در فاطمیه ۱۴۰۴ مشخص شد
موقعیتی که شهید صیاد در آن بسیار عصبانی شد
دعایی که علامه طباطبایی هرگز برای خود نکردند
توسل به حضرت زهرا (س) در سجده پس از نماز حاجت جایز است؟
آزمایشگاه محرمانه تسلا تمام حرکات انسان را به رباتها آموزش میدهد
دعوای تازه بر سر فیلتر محتوای اینستاگرام
هوش مصنوعی چه کارهایی را هرگز نمیتواند انجام دهد؟
غریبهای در خانه: NEO وظایف خانه را از طریق جاسوسی انسانی یاد میگیرد!
زمین تخت است! / دیگر به چشمان خود اعتماد نکنید
ایلان ماسک: هوش مصنوعی ۵ سال دیگر جای «تمام» مشاغل را میگیرد
تبلیغ جدید کوکاکولا با هوش مصنوعی؛ زیبا اما بیاحساس!
خرابکاری ربات انساننما در آشپزخانه!
کلید حضور دائمی بشر در فضا پیدا شد
گوشی جدید سامسونگ؛ باریک و فراتر از تصور
برترین گوشیهای گیمینگ سال ۲۰۲۵؛ فریمریت بینهایت، داغی صفر!
از گذشته تا امروز: تغییرات شگفتانگیز آیفون در ۸ سال
موتورولا موتو G ۲۰۲۶ و G Play معرفی شدند: خوشقیمت و قدرتمند
تحلیلی بر دلایل افت «معدل» امتحانات نهایی دانشآموزان/ وقتی نظام آموزشی لقمه را دور سرش میچرخاند
وزیر آموزش و پرورش: عشایر طلایهداران مبارزه، عدالتخواهی و استکبارستیزیاند
عارف: تمرکز دولت بر فناوریهای پیشرفته، مهارت آموزی و آموزش و پرورش است
آغاز شناسایی استعدادهای دانشآموزان تحت پوشش بهزیستی
وقوع حادثه برای خودروی حامل دانشآموزان در دزفول
چرا شراب به تدریج در اسلام حرام اعلام شد؟
ذکری که برای رفع فقر و تنگدستی معجزه میکند
چرا طلحه و زبیر محل دفن حضرت زهرا (س) را فاش نکردند؟
چرا در قرآن کریم نامی از امامان ما نیامده است؟
تصویری خاص از خلوت انسان با خدای خود
یک کتاب اعتیادآور جذاب برنده جایزه شد
دعایی که علامه طباطبایی هرگز برای خود نکردند
ارتباط و زندگی با فردی که نماز نمیخواند شرعاً جایز است؟
شهید اول چه کسی بود و چطور به شهادت رسید؟
خون باقیمانده در حیوان ذبح شده، نجس است؟
توسل به حضرت زهرا (س) در سجده پس از نماز حاجت جایز است؟
شهادت محسنبنعلی واقعیت است یا افسانه؟
رازی بزرگ برای جذب عنایت الهی و برآورده شدن حاجات
موقعیتی که شهید صیاد در آن بسیار عصبانی شد
ثبت نام خدمت افتخاری آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع)
شعار هیئتها در فاطمیه ۱۴۰۴ مشخص شد
این عالم سایهاش از کاخ شاه سنگینتر بود
روایت بندگی پنهان مردی که خدمت به مردم را تبدیل به عبادت کرد
بازیگر پشت کنکوری ها درگذشت+عکس
حاج قاسم چطور به حضرت زهرا (س) متوسل میشدند؟
شایعه سازی علیه حوزه و روحانیت با چه هدفی انجام میشود؟
چرا خواندن دعای توسل در مرکز توصیههای رهبر انقلاب به مقاومت قرار دارد؟
فاطمیه را نباید تنها در اشک و اندوه خلاصه کرد
حجتالاسلام غلامی: حضرت زهرا (س) تجسم انسان متعادل؛ محبت فاطمی تجربهای تربیتی و سلوکی
خمس سود سپرده بانکی را چطور محاسبه کنیم؟
بدهی شهریه مدرسه را در محاسبه خمس لحاظ کنیم؟
حمایت مادرانه حضرت زهرا (س) از شهید شعرباف
هیئت؛ الگویی برای تحول جامعه با تکیه بر سرمایه اجتماعی و سبک زندگی اسلامی
روایت مونتاژی لیبرالها از نائینی؛ در خدمت ولایت مأذونه شرعیه
بازی کامپیوتری خشن باعث ایجاد خشونت می شود؟
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.